De jongens van Yanis Varoufakis willen de EU niet neerhalen - ‘nog niet’

Jongens zijn het, maar aardige jongens. In het legendarische Brusselse café A La Mort Subite, waar menig revolutionair en kunstenaar samenschoolde, ontmoet ik vier aanhangers van DiEM25.

Yanis Varoufakis, de voormalige Griekse minister van Financiën, lanceerde deze beweging in februari met een manifest dat de grondprincipes uiteenzet. De slagzin: ‘De EU zal gedemocratiseerd worden of zij zal uiteenvallen.’

‘Het manifest is een uitnodiging,’ zegt de Portugees Guilherme Serodio die naar Brussel kwam om bij een denktank op het gebied van voedselzekerheid te werken en nu een eigen start-up is begonnen. ‘Mensen kunnen zelf groepen bouwen, niemand van boven organiseert dat. DiEM groeit organisch, we verbinden ons met elkaar en wisselen uit. We gebruiken de collectieve intelligentie die in het netwerk samenkomt.’

‘We hebben geen formele structuur of organisatie,’ vult de Belgische IT-ondernemer Joren De Wachter aan. ‘Je wordt geen lid, het enige wat we mensen vragen die bijeenkomsten bijwonen, is het manifest te ondersteunen. Het is echt een grassrootsbeweging. Ik ben nooit lid geweest van een politieke partij. Verandering kan niet komen van de oude garde. Want die is verantwoordelijk voor het huidige beleid van austerity dat zoveel verwoesting heeft aangericht.’

‘Als half Griek, half Zweed die is opgegroeid in Griekenland ben ik natuurlijk heel betrokken bij alles wat daar gebeurt,’ zegt Erik Edman. ‘Ik was in Griekenland tijdens de zomers van onrust, bij occupy the squares. Ik was ook erg betrokken bij alles wat Yanis Varoufakis deed. Het manifest is voor een belangrijk deel gebaseerd op de ervaringen die Yanis opdeed met de EU. Er is een gebrek aan democratie in het hart van de Europese besluitvorming.’ Erik kwam naar Brussel vanuit de wil de Europese instituties te hervormen en werkt nu bij een organisatie die maatschappelijk verantwoord ondernemen promoot.

DiEM laat zien dat het mogelijk is mensen uit verschillende politieke tradities en politieke klassen te verenigen

‘Ik kom uit Portugal,’ vertelt Davide Castro, een collega van Erik. ‘Mijn familie verhuisde toen ik twaalf was naar Engeland, vanwege de enorme crisis die er toen was, door de impact van de euro op de Portugese economie en door de toelating van China tot de World Trade Organisation. Industrieën stortten in, fabrieken sloten. Na mijn studie verhuisde ik naar Brussel om me te verbinden met anderen die ook denken dat er alternatieven zijn voor het huidige frame van de Europese Unie. Dit is niet het einde van de geschiedenis. DiEM laat zien dat het mogelijk is mensen uit verschillende politieke tradities en politieke klassen te verenigen.’

Davide is de contactpersoon van DiEM25Belgium. Toen ik hem benaderde met de vraag of hij me meer kon vertellen over de ideeën en plannen van de beweging, stelde hij voor met een groepje samen te komen. En daar zitten we dan, in A La Mort Subite, met allemaal jongens. Aardige, sociaal bewogen, blanke, hoogopgeleide jongens. ‘We willen zeker divers zijn,’ zeggen ze. ‘En DiEM25 is absoluut gemengder dan dit groepje, zeker wat betreft sekse en leeftijd. We gaan er ook op uit trekken, naar lokale gemeenschappen en pubs om mensen van allerlei pluimage te betrekken bij onze zoektocht naar een beter Europa.’

Met dit viertal praat ik over wat democratisering volgens DiEM inhoudt en wat hun plannen zijn om verandering teweeg te brengen.

Meer transparantie in Brussel

‘Het einddoel is een democratisch Europa,’ zegt Erik. ‘Als we wat we willen, afmeten aan hoe het nu is, zouden we heel neerslachtig raken. Daarom hebben we een aantal tussenstappen vastgelegd. Kernzaken die problematisch zijn aan de manier waarop Europa nu wordt gerund. Stap één is transparantie. Om een gezonde, functionerende democratie te hebben, moeten we kunnen weten wie, waar en waarom de beslissingen neemt. Regeringsleiders en ministers verdwijnen urenlang achter gesloten deuren en leggen achteraf elk op een andere manier uit wat er besloten is. Er is geen coherent verhaal, en er zijn geen notulen van de bijeenkomsten. Om te weten of onze vertegenwoordigers ons wel vertegenwoordigen, moeten we de feiten kennen. Een heel bescheiden eis: wij willen weten wat mensen zeggen uit onze naam.’

DiEM25 stelde een transparantiepetitie op. Met eisen als: een openbaar register van alle ontmoetingen tussen lobbyisten en ambtenaren van de Europese Commissie. En live streaming van alle bijeenkomsten van de Europese Raad, de eurogroep en de ministers van Financiën.

‘In een democratie moet je de besluitvorming kritisch kunnen volgen,’ licht Joren toe. ‘Als dat niet zo is, is het niet legitiem. Als een wet in een nationaal parlement wordt aangenomen, is elke stap van de besluitvorming publiek.’

Maar, speel ik de advocaat van de duivel: de Nederlandse regering komt toch ook elke vrijdag achter gesloten deuren bijeen? Bewindslieden moeten toch in vertrouwen en vrijelijk met elkaar van gedachten kunnen wisselen?

‘Raden van Ministers in de EU stemmen over wetgeving,’ werpt Joren tegen. ‘Wij weten niet wat ze zeggen en stemmen. Ik ben een advocaat. Een besluit dat in het geheim wordt genomen, heeft geen democratische legitimiteit. Montesquieu zou ervan gruwen.’

Meer democratie

Het einddoel is een democratisch Europa. Is het daarvoor nodig de EU te vernietigen en iets anders te bouwen, of kunnen we haar hervormen?

‘We willen de EU niet neerhalen, nog niet,’ antwoordt Erik. ‘We geloven in het Europese project. Maar we denken alleen dat de EU het Europese project niet representeert. Het vervult niet haar potentieel. Het is aan het desintegreren. Brexit is een eerste symptoom van een diepere ziekte. Mensen voelen zich niet verbonden met de EU. Je kunt niet verbonden zijn met een handelsblok.’ Hij spuugt het woord bijna uit. ‘De EU zal moeten democratiseren en zich verbinden met de mensen, of ze zal uiteenvallen.’

Een van de kernpunten is dat in de huidige structuur debat en keuze verboden zijn

Leg me eens precies uit wat jullie onder democratiseren verstaan.

Guilherme: ‘Als je iets bouwt voor meer participatie voor de mensen, moet je ze er vanaf het begin bij betrekken. Het is niet zo dat wij zeggen: dit is democratie, en die kant gaan we op. Nee, laten we allemaal samenkomen en nadenken over wat democratie is.’

Joren: ‘Een van de kernpunten is dat in de huidige structuur debat en keuze verboden zijn. Het economisch beleid is geconstitutionaliseerd. Waanzin. Economisch beleid is de essentie van democratische keuze. De EU tot nu toe was top-down. Wij zijn de regeringen, de slimme mensen en gaan jullie vertellen wat te doen. Wat wij voorstellen, is een eenentwintigste-eeuws bottom-upsysteem.’

Davide: ‘In 2018 willen we een constituerende assemblee hebben waar heel veel mensen uit heel Europa bij elkaar komen met experts, we heel veel collectieve intelligentie samenbrengen en samen laten denken over hoe het eruit kan komen te zien.’

‘Europeanisering’ van de grootste problemen

Het manifest zegt dat DiEM beleid op vijf essentiële gebieden - staatsschulden, banken, ontoereikende investeringen, migratie en groeiende armoede - wil europeaniseren. Tegelijkertijd stelt het dat het nationale zelfbeschikkingsrecht moet worden gerespecteerd. Staat dat niet op gespannen voet?

Davide: ‘Critici zullen zeggen dat de Europese landen te verschillend zijn om te worden verenigd. Maar het gebrek aan democratie en transparantie is een probleem dat mensen in Nederland, Portugal, Griekenland en Engeland kan verenigen. We moeten de echte angsten en zorgen erkennen die over heel Europa leven en er op een manier mee omgaan die grenzen overstijgt. DiEM is uniek in dat het dat doet. Het is een Europese beweging die veranderingen over het hele continent probeert te brengen.’

Joren: ‘Er is geen tegenstelling tussen soevereiniteit op nationaal niveau en een Europese identiteit en een Europees burgerschap dat je toestaat ook op dat niveau te handelen. Mensen die wijzen op een oppositie tussen die twee denken in twintigste-eeuwse termen. Het is perfect mogelijk voor die twee om samen te bestaan en elkaar aan te vullen. Een meer democratisch niveau versterkt de soevereiniteit op elk niveau.’

Je kunt wel zeggen dat er geen tegenstelling is. Maar in deze eurosceptische tijden ervaren mensen het wel zo. Opiniepeilingen wijzen uit dat de meeste burgers willen dat er weer macht terugvloeit van de EU naar de natiestaten.

Davide: ‘We hebben het over problemen als het gebrek aan investeringen, de bankencrisis en migratie. Die kunnen niet op het niveau van de natiestaat worden opgelost. Critici mogen zeggen dat het utopisch is om een pan-Europese beweging te hebben die deze problemen zal oplossen. Maar het is juist utopisch om te zeggen dat ze zullen verdwijnen door de dingen te houden zoals ze zijn. We moeten over alternatieven nadenken.’

Erik: ‘Wij zijn niet eurosceptisch zoals Farage, maar EU-sceptisch. Skeptome betekent dat je nadenkt. We beschouwen de EU als een prachtig idee dat is geboren in een heel lelijke tijd, maar dat op een verkeerde manier is gerealiseerd.’

De vraag is welk Europa je wil. Waar roaming gratis is, of waar je aan de grens twee uur in de rij moet staan?

Guilherme: ‘Ik denk niet dat er veel landen zijn waar mensen zouden stemmen voor het verlaten van de EU, zeker niet na Brexit. Ik denk dat er veel mensen zijn die zeggen: ik voel me Europees, maar niet gerepresenteerd door deze EU. Er is een hele Erasmus-generatie.’

Joren: ‘Alleen journalisten stellen die vraag. Door het debat op die manier te framen, ben je onderdeel van het probleem. Het is een oneerlijke vraag. Het contrasteert de natiestaat en Europa. Ze zijn allebei onderdeel van hetzelfde proces. Als je zegt dat mensen moeten kiezen, vertroebel je het debat en ben je intellectueel niet eerlijk. De vraag is niet of je meer of minder Europa wil, maar welk Europa je wil. Een Europa waar roaming gratis is, of een waar je aan de grens twee uur in de rij moet staan? Een Europa waar kinderen elders in het buitenland kunnen studeren, of waar je belasting moet betalen op import uit Italië?’

Erik: ‘Ons punt is dat, als mensen Europa zien als wat het kan zijn - daar gaat bewustzijn scheppen over - ze het eens zouden zijn. Europa en de natiestaten worden nu voorgesteld als communicerende vaten. Als de een meer doet, betekent dat dat de ander minder doet. Dat is compleet verkeerd, want de soevereiniteit van de natiestaat bestaat allang niet meer in een geglobaliseerde wereld. Als Griek kan ik je vertellen dat de staat zijn soevereiniteit allang heeft verloren.’

Lawaai maken

Prachtig, zulke overeenstemming over Europa. Maar wat gaat DiEM25 concreet doen om Europa te veranderen, vraag ik me af.

‘We bemannen de barricaden,’ grapt Erik.

‘We zijn een politieke beweging,’ zegt Joren. ‘We gaan debatten organiseren, mensen zich laten uitspreken in publicaties en petities. We gaan lawaai maken in de publieke ruimte, ideeën naar voren schuiven, de termen waarin het debat wordt gevoerd beïnvloeden.’

‘Verwijt ons niet te snel dat we een filosofisch debat voeren en geen praktische oplossingen hebben,’ zegt Guilherme. ‘Dat was precies wat Yanis Varoufakis overkwam in de maanden van de Griekse tragedie. Hij wilde een discussie voeren over het systeem. Maar hij kreeg te horen: je bent te filosofisch, we moeten praktisch zijn. Bij onze evenementen brainstormen en bouwen we samen. Het gaat om de togetherness.’

‘We brengen netwerken samen,’ zegt Davide. We zijn afgelopen zondag voor de vierde keer bij elkaar gekomen in een general assembly. Je gaat beter samenwerken als je elkaar beter leert kennen. Een politiek van de vriendschap is essentieel.’

Ik ga ze volgen, deze vrienden.

Meer lezen?