Column

Welkom in het tijdperk van de Verwarde Man

Karel Smouter
Journalist, gespecialiseerd in boerenprotesten

Een terrasje, aan de Amstel, de avondzon die ons nog even bestraalt. Een tierende, vloekende man doorbreekt de idylle. ‘Bij de Ethiopiër zit niemand, maar bij de pizzeria zit het vol. Italiaanse kolonisten!’

Hij loopt een meter verder en ziet bij het aanpandige restaurant een Griekse vlag hangen. ‘Ha, Grieken! Jullie kunnen ook een bom verwachten. Pas maar op, ik kom eraan! Net als bij Atatürk Airport!’ Hij maakt een soort pistool van zijn vuist en richt deze op mij en de anderen op het terras.

‘BOEM,’ zegt hij, met net iets te weinig overtuiging om ons angst te kunnen aanjagen. Je zou in deze verhitte tijden verwachten dat het hele terras het subiet op een rennen zou zetten, maar nee, het is ‘gewoon’ een verwarde man, zo halen we op ons terras opgelucht adem.

Want dat laatste beetje zon, dat laten we ons niet ontnemen.

Ja, ‘gewoon’ een verwarde man. Zoals er zovelen fulminerend met een kwade dronk door het nachtleven schuimen. Of, minder onschuldig, dreigen met het opblazen van hun huis, in masten klimmen of - terwijl ik dit schrijf, maandagavond - maaiend met een bijl door een Duitse trein marcheren.

De verwarde man is een man in opkomst: door bezuinigingen en de crisis lopen er van op straat. Hij heeft op Google en haalt vrijwel dagelijks de krant.

En waar zijn vrouwelijke evenknie de weg naar de psycholoog doorgaans wel lijkt te vinden, slaat de verwarring bij deze mannen ongeremd om zich heen.

De (postume) rekruten van IS

Het zijn gouden tijden voor de verwarde man. Maar ik zou nog verder willen gaan: we zijn beland in het tijdperk van de Verwarde Man.

Want wat hebben en gemeen? Ze staan - hoe verschillend hun misdrijven ook - symbool voor een wijdverbreid fenomeen. Voor geradicaliseerde existentiële verwarring.

Meer dan terroristen uit overtuiging lijken het notoire depressievelingen die met trauma’s uit hun verleden of hun identiteit worstelen en zich in stilte een weg naar de afgrond banen. En daarbij iedereen op hun weg in hun val meenemen.

IS maakt van deze verwarring dankbaar gebruik en rekruteert - al dan niet postuum - de meest verwarde geesten voor zijn jihad

Ze vechten niet de verbeten, vastberaden doodsstrijd van een volk of een ideologie - zoals in de twintigste eeuw doorgaans het geval was, maar ze graven hun eigen massagraf: voor zichzelf en hun omgeving.

IS maakt van deze verwarring dankbaar gebruik en rekruteert - al dan niet postuum - de meest verwarde geesten ter wereld voor zijn jihad.

‘IS en het jihadisme zijn een soort toevluchtsoord geworden voor onstabiele personen die aan het eind van hun Latijn zijn en besluiten dat ze hun verklote levens alleen nog kunnen redden door in naam van iets hogers te sterven,’ professor deradicalisering op Dartmouth College, daarover in The New York Times.

Hierdoor behandelen nieuwsmedia en de autoriteiten deze daden anders dan ze bijvoorbeeld mass shootings op scholen en in kerken behandelen.

De verwarring van ons allemaal

Gotta catch ‘em all, zou je in hedendaags Pokémonlingo kunnen zeggen. Maar gezegd is hier nog niet zomaar gedaan.

Verwarring is intussen zo’n grondtoon geworden, dat ik niet zou weten waar je moet beginnen. Want: zijn we niet allemaal in meer of mindere mate verward? Sterker nog: in deze rommelige wereld kun je haast niet anders dan verward zijn.

Wat bijvoorbeeld nog te denken van de vluchtelingencrisis?

Het recordaantal van ruim 2.900 doden op de Middellandse Zee in het eerste halfjaar van 2016 sneeuwde deze week totaal onder door al het andere dat deze week om onze aandacht schreeuwde. En Turkije, het land dat door Europa als buffer tegen de vluchtelingencrisis is ingeschakeld, wordt intussen zelf een land om snel vandaan te vluchten.

Het gat tussen wat moreel juist is en politiek haalbaar is inmiddels zo wijd als de Middellandse Zee zelf.

De verwarde mannen die het nieuws halen lijken deze weerbarstige, fundamenteel ongelijke wereld hun wil op te willen leggen door de kloof tussen de realiteit en hun verbeelding te dichten met epische daden. Bij anderen uit dat zich in de vorm van haatdragende Facebookgroepen of in een hang naar samenzweringstheorieën.

Bij weer anderen, de meesten wellicht, manifesteert die verwarring zich juist in de vorm van een soort berusting: de wereld is zo ingewikkeld dat ik mij maar achter mijn voordeur opsluit en er het mijne van denk.

Het zijn allemaal verschillende antwoorden op dezelfde verwarring, die door de wereld waart. Maar wat nu aan te vangen met deze verwarring?

Niet meer positiviteit, maar meer sereniteit

Ik voel steeds minder voor goedbedoelde marsen voor ‘meer positiviteit’, zoals het initiatief van Nasrdin Dchar, die met zijn intussen een festival bij elkaar

We hebben niet per se meer positiviteit nodig, als wel meer die de verwarring omzet in kleine daden met grote gevolgen. En, tegelijk: meer begrip voor elkaars verwarde toestand. En hulp om daar uit te geraken voor de verwarring escaleert.

Het begint met het besef dat elke verwarde man die het nieuws haalt, uiteindelijk een geradicaliseerde versie van onszelf is

En dat begint met het besef dat elke verwarde man die het nieuws haalt, uiteindelijk een geradicaliseerde versie van onszelf is.

Zoals Donald Trump geen anomalie in de Republikeinse partij is, maar - in de woorden van The New Yorker - is, zijn door IS gekaapte verwarde mannen sterk uitvergrote karikaturen van onze eigen verwarring.

We hebben dus niet per se meer positiviteit nodig, maar meer sereniteit, om met de complexiteiten van een multipolaire wereld vol asymmetrie om te gaan.

Sereniteit, zoals in het twaalfstappenplan van Alcoholics Anonymous:

‘Grant us the serenity to accept the things we cannot change, the courage to change the things we can, and the wisdom to know the

Was getekend,

een verwarde man.

Lees verder: