Waarom zijn zoveel mensen boos op WikiLeaks?

Presidentskandidaat Hillary Clinton had gehoopt op een eensgezinde partijconferentie in Philadelphia. Maar op maandag, de eerste dag, moest de voorzitter van de Democratische Partij, Debbie Wasserman Schultz, het veld ruimen. Een paar dagen eerder had WikiLeaks bijna twintigduizend e-mails en ruim achtduizend documenten gepubliceerd van enkele bestuurders van de Democratic National Convention, de partijtop.

Een van de onthullingen was dat Wasserman Schultz actief de nominatie van de linkse presidentskandidaat Bernie Sanders had tegengewerkt. Chaos in de partijtop, chaos op de conventievloer. En Julian Assange, de voorman van WikiLeaks die nog steeds verschanst zit in de Ecuadoraanse ambassade in Londen, beloofde met nog meer onthullingen te komen.

Assange had het maar druk deze week op Twitter, zijn voornaamste communicatiekanaal. WikiLeaks lekte dezelfde week ook bijna driehonderdduizend e-mails van de AKP, de partij van de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan. De hele week moest Assange zich verweren tegen boze critici die dit lek volstrekt onverantwoord vonden.

Vanwaar die woede op Wikileaks?

Als WikiLeaks documenten publiceert, is altijd wel iemand kwaad. Het doel van de organisatie is wat ze ‘radicale transparantie’ noemt: het openbaren van informatie die het doen en laten van de machthebbers blootlegt om uiteindelijk hun macht te breken.

Dit keer komt de boosheid echter uit een andere hoek, namelijk van progressieven en activisten.

In de Verenigde Staten richt de kritiek zich op de bron, motivatie en het mogelijke effect van het lek.

Eerst de bron. De bewijzen stapelen zich op dat de documenten van de Democratische partijtop door twee Russische inlichtingendiensten zijn gestolen. Waarschijnlijk zijn de documenten in de zomer van 2015 ontvreemd. Tot deze conclusie komen een aantal securityonderzoekers en de Amerikaanse inlichtingendiensten. Het zou kunnen dat een ander land of individuele hacker achter de diefstal zit, maar die kans wordt steeds kleiner.

De vrees is dat Rusland de documenten heeft gelekt om de verkiezingen in de Verenigde Staten te beïnvloeden

Dan de motivatie. Als Rusland de documenten heeft gestolen, is dat op zich niet opzienbarend. Dit wordt in het internationale diplomatieke verkeer geaccepteerd als normale spionage. Ook de Verenigde Staten stelen dit soort documenten van politieke partijen in andere landen.

En dan het effect. De vrees is dat Rusland de documenten aan WikiLeaks heeft gelekt om de verkiezingen in de Verenigde Staten te beïnvloeden. Presidentskandidaat Donald Trump is veel milder over Rusland en president Vladimir Poetin dan Hillary Clinton. Daarnaast heeft Trump aangegeven een meer isolationistische buitenlandse koers te willen gaan varen. Dat zou Rusland meer ruimte geven om zijn invloedssfeer uit te breiden. Volgens progressieve criticasters heeft Julian Assange zich als een ‘nuttige idioot’ laten gebruiken om Trump een zetje te geven.

En wat is er dan mis met het Turkse lek?

Deze week kwam Julian Assange onder vuur te liggen van een opmerkelijke criticaster: de Turks-Amerikaanse academicus en activiste Zeynep Tufekci. In een vlammend stuk op de Huffington Post beschrijft ze de resultaten van een onderzoek naar het lek van de AKP-documenten. Die resultaten liegen er niet om. Er zaten geen mails bij van de partijtop, maar voornamelijk van gewone partijleden. En erger nog, WikiLeaks verwees naar databestanden met daarin namen, adressen en telefoonnummers van honderdduizenden Turkse vrouwen die lid waren van de AKP.

Tufekci noemde Assange totaal onverantwoordelijk en eiste dat hij actie zou ondernemen om de schade te beperken. In een land waar volgens haar jaarlijks honderden vrouwen worden vermoord door boze exen en familieleden, is de openbaring van dit soort informatie, die normaal moeilijk te vinden is in Turkije, levensgevaarlijk. En de timing, zo vlak na de coup, was op zijn zachtst gezegd beroerd. Ze kreeg bijval van veel activisten, techneuten en veiligheidsonderzoekers. Assange maakte zich niet geliefd door Zeynep, een prominent criticaster van Erdoğan, af te schilderen als een verlengstuk van de AKP.

Is de kritiek op WikiLeaks terecht?

Op dit punt wordt deze explainer wat meer opiniërend. Mijn antwoord is nee en ja.

Eerst waarom de kritiek niet terecht is. Julian Assange is altijd opportunistisch, wraaklustig en megalomaan geweest. Deze lekken zijn wat dat betreft geen breuk met de modus operandi van de organisatie. Dit is wat WikiLeaks nu eenmaal doet. Afhankelijk van je politieke oriëntatie vind je die lekken geweldig of vreselijk. Nu het lek van de Democratische Partij in het voordeel werkt van Trump is er veel selectieve verontwaardiging. Als de Republikeinse Partij zou zijn gehackt, zouden veel huidige criticasters staan te juichen.

Vanuit het oogpunt van nieuwsgaring zijn de gelekte documenten wel degelijk relevant: de top van de partij heeft een eigen presidentskandidaat actief tegengewerkt. Dat mag niet uit het oog worden verloren.

Weet Assange zeker dat er niet met de inhoud van de documenten gerommeld is?

Maar er is ook veel terechte kritiek op WikiLeaks. Assange kan zich opwerpen als onafhankelijke verkondiger van De Waarheid, maar of hij wil of niet, hij dient hier meerdere meesters.

Ten eerste zichzelf. Hij heeft in juni een interview gegeven aan de Britse tv-zender ITV waarin hij duidelijk laat weten uit te zijn op wraak op Clinton. Zij zou medeverantwoordelijk zijn voor de aanklacht tegen Assange voor het lekken van diplomatiek berichtenverkeer in 2010.

Ten tweede lijkt Assange er ook op uit Trump te helpen. In hetzelfde tv-interview liet hij weten Trump te verkiezen boven Clinton. Trump is in zijn ogen nog onvoorspelbaar. Clinton is voorspelbaar. Ze is volgens hem gewoon slecht.

En ten derde dient hij wel degelijk Russische belangen en is hij die ‘nuttige idioot’ voor Poetin. Als geen ander zou Assange moeten weten in wat voor politiek krachtenveld hij zich begeeft, welke belangen op het spel staan. Daarnaast is het volstrekt onduidelijk of hij zich rekenschap heeft gegeven van de inhoud van de gelekte documenten. Hoe weet Assange zeker dat er niet met die documenten gerommeld is? Zijn ze wel goed geverifieerd?

Dat geldt ook voor het Turkse lek. Er zijn sterke aanwijzingen dat Assange niet wist dat er zoveel persoonlijke informatie van gewone mensen in de documenten zat, maar dat pleit hem niet vrij van zijn daden. WikiLeaks ziet zichzelf graag als de Fifth Estate, als controleur en uitdager van de macht. Maar met macht komt ook verantwoordelijkheid voor belangen van onschuldige mensen.

Maar de voornaamste kritiek is misschien wel dat dit soort ongerichte lekken niet meer nodig zijn. Er is veel veranderd sinds 2010, toen WikiLeaks het wereldtoneel opstormde. De media hebben sindsdien aangetoond goed met dit soort lekken om te kunnen gaan. Snowden gaf in 2013 zijn gestolen documenten aan een aantal betrouwbare journalisten die de documenten verifieerden en een balans probeerden te vinden tussen de noodzaak van openbaarmaking en de mogelijke effecten daarvan op onschuldigen. Dit model, waarin journalisten van verschillende media samenwerken, is zeer succesvol gebleken, getuige ook de Swiss Leaks, Luxembourg Leaks en Panama Papers.

Zeker iemand als Assange, wiens hele filosofie stoelt op het gegeven dat informatie macht is en informatie macht kan breken, zal zich rekenschap moeten geven van de effecten van dit soort publicaties.

Meer lezen?