Achter het Olympisch feest dat vandaag losbarst, schuilt een land in diepe nood

Wist je dat...

• Brazilië de Verenigde Staten heeft ingehaald als ’s werelds grootste crackconsument? Grenzend aan leveranciers Colombia, Peru en Bolivia heeft een drugsepidemie talloze cracôlandias (‘zombielanden’) gecreëerd.
• Het slavernijverleden van Brazilië één van de omvangrijkste en wreedste ter wereld is? Van de 10,7 miljoen slaven die tussen de zestiende en negentiende eeuw uit Afrika zijn weggevoerd, eindigden 4,9 miljoen in Brazilië (tienmaal meer dan in de Verenigde Staten).
• Het aantal doden door politiegeweld in Brazilië gemiddeld tweeduizend per jaar is, in 2014 zelfs drieduizend. En dat in Rio 79 procent van de slachtoffers zwart is?
• Brazilië op de Global Impunity Index, die de straffeloosheid van moord op journalisten in kaart brengt, op nummer elf, vlak na Rusland, staat?
• De Verenigde Naties afgelopen oktober constateerden dat de militaire politie in de aanloop naar de Spelen systematisch straatkinderen executeert?
• Het Olympisch Park is gesitueerd in de gegoede wijk Barra da Tijuca met haar natuurschoon als visitekaartje, maar het kanaal dat op het strand uitkomt door lokale biologen ook wel ‘Barra’s rectum’ wordt genoemd wegens de ernstige vervuiling?

Ik wist dit allemaal niet, voor ik besloot om me in het land te verdiepen. Ik ging er heen, onder meer om research te plegen voor mijn roman Schuim der aarde. En ik nam jullie vragen mee op reis:

Eenmaal daar viel ik van de ene in de andere verbazing. En bleken deze wist-je-datjes nog triviaal vergeleken met de grote kwesties waar Brazilianen iedere dag mee te kampen hebben.

Zo ontdekte ik in mijn eerste reportage dat het grootste probleem waar Brazilianen mee zitten niet de drugsbendes zijn, maar agenten die buiten diensttijd milities vormen en geweld plegen.

1. Overheidsgeweld is probleem nummer 1 in Brazilië

Dit fenomeen is een overblijfsel, zo leerde ik, van de tijd dat Brazilië geen democratie maar een dictatuur was. Of, zoals een van mijn bronnen het zei: ‘Dat nooit verantwoording is afgelegd voor de misdaden tegen de menselijkheid die in die periode zijn gepleegd, is mede oorzaak van de hedendaagse cultuur van straffeloosheid.’

Lees het verhaal hier:

2. Droogte lijkt nu een acuut probleem, maar is in een groot deel van het land de norm

Een ander verhaal dat ik graag wilde schrijven zou gaan over de droogte die het land teistert. Het zuidoosten kampt met een ernstig watertekort, megastad São Paulo zat in 2015 bijna helemaal zonder en door leegstaande reservoirs stokt de hydro-elektrische energie, waardoor overheidsuitgaven oplopen. Misschien dat het land iets kan opsteken van zijn achterland, waar droogte al sinds jaar en dag de norm is. De droge gronden blijken bovendien een vruchtbare bodem voor geweldige literatuur:

3. Dat Brazilië geen racisme kent is een mythe...

Voor mijn derde reportage verdiepte ik mij in de verhoudingen tussen ‘zwart’ en ‘wit’ Brazilië. Zo’n rigide onderscheid als ‘zwart’ en ‘wit’ maken Brazilianen zelf niet - ze hanteren eerder een schaal, waarop witheid c.q. zwartheid af te lezen zijn. Het zelfbeeld van de Braziliaan is dan ook dat van racisme geen sprake zou zijn.

Toch word je overal wel degelijk met een tweedeling geconfronteerd. In de restaurants, waar de gasten wit en de obers zwart zijn. De luxe wijken vol witte mensen en favela’s vol donkere. De kiosken met louter witte modellen op de omslagen, de cafeetjes met borstbeelden van stereotype zwarte vrouwen met dikke, rode lippen en kroeshaar. Een wit parlement en gevangenissen vol zwarten.

Hoe kan dit? Ik sprak erover met deskundigen en concludeerde: Brazilië lijkt dan wel een regenboognatie, in feite wordt de samenleving opgewit:

4. ...en ook de gedachte dat de Spelen welvaart brengen, blijkt een sprookje

Nog zo’n beeld dat Brazilianen graag in leven houden: dat de Olympische Spelen het land - in een tijd van crisis - welvaart en vooruitgang zouden brengen. Achter deze sportevenementen-pr gaat voor de inwoners van Rio de Janeiro een donkere realiteit schuil.

5. Het stadion waar de Spelen openen werd gebouwd als democratische ontmoetingsplek

Ik besloot mijn reeks met een verhaal over de geschiedenis van het Maracanã-stadion waar vanavond de Spelen van start zullen gaan. Ik beschreef de tragiek van het stadion, waar in 1950 het land een nationaal voetbaltrauma opdeed. In de hoop dat de brandende fakkel een lichtpunt van hoop zal zijn en dat het Maracanã-stadion ooit weer de democratische, publieke ruimte wordt waar het voor bedoeld was. Dat hebben de mensen van Rio, meer dan een wereldbeker, nodig.

Liever kijken dan lezen? Bekijk deze vier minidocu’s hier