Dit wil ik onderzoeken als jullie correspondent Marktwerking

Het was oktober 2015 toen ik besloot mijn correspondentschap Zorg tijdelijk te onderbreken om mij enkele maanden te kunnen concentreren op het schrijven van een boek over dertig jaar marktwerking in de publieke sector.

Het boek voelt als de onvermijdelijke uitkomst van mijn journalistieke loopbaan tot nu toe.

Toen ik nog voor de Volkskrant werkte, schreef ik hoofdzakelijk over de problemen die onze spoorwegen teisteren sinds de splitsing van de NS en ProRail. Problemen die grotendeels zijn terug te voeren op de ontmanteling van de voormalige Nederlandse Spoorwegen en de mislukte introductie van marktwerking op het spoor in 1995. Met de Fyra als de moeder van alle mislukte marktwerkingsexperimenten.

Ik schreef een kroniek voor de laatste postbode. Als gevolg van de hevige concurrentie die op de postmarkt ontstond na de privatisering van de PTT in 1994 – en de liberalisering van de postmarkt sinds het begin van deze eeuw – was de klassieke postbode te duur geworden voor PostNL. De kwaliteit van de postbezorging is er sindsdien niet op vooruitgegaan en postzegels zijn duurder dan ooit.

Met een collega versloeg ik de ondergang van Estro. De crèchegigant was na de introductie van marktwerking in de kinderopvang opgericht door Angelsaksische durfkapitalisten met grote interesse in de royale Nederlandse kinderopvangtoeslag. In plaats van de ruimhartige subsidies voor werkende ouders te investeren in scholing voor leidsters en betere voorzieningen voor de kinderen, was het voornaamste streven van de aandeelhouders van Estro om een zo groot mogelijk deel van de kinderopvangtoeslag naar de spaarreserves van Amerikaanse beleggers te sluizen.

Als we op basis van deze opsomming één voorzichtige conclusie moeten trekken, is het dat de belofte in de meeste sectoren niet is ingelost

Onderwijl las ik in verhalen van collega’s hoe de liberalisering van de sociale woningbouw onder meer uitmondde in een miljardenstrop voor Vestia. Hoe de een na de andere bank gered moest worden met miljarden om het betalingsverkeer (hoewel banken private instellingen zijn, wordt het betalingsverkeer met recht als vitale publieke voorziening aangeduid) veilig te stellen, om maar twee sectoren te noemen waar ik zelf niet rechtstreeks verslag van deed.

Eigenlijk is de telecom de enige sector waar de introductie van marktwerking succesvol lijkt te zijn verlopen. Het succes in de telecom is dan ook grotendeels bepaald door de opkomst van een nieuwe technologie die zich uitstekend leent voor concurrentie: de mobiele telefoon.

Marktwerking is ons politiek altijd verkocht met de belofte dat publieke voorzieningen dankzij de tucht van de markt beter en goedkoper zouden worden. Als we op basis van deze opsomming één voorzichtige conclusie kunnen trekken, is het dat deze mooie belofte in de meeste sectoren niet is ingelost.

Marktwerking: een slecht idee

Mijn observatie van de problemen met marktwerking in de publieke voorziening brachten mij er in 2014 toe om mij te storten op de omvangrijkste en belangrijkste publieke voorziening die onderhevig is gemaakt aan de tucht van de markt: de zorg.

In een reeks verhalen op De Correspondent beschreef ik hoe de verzekeraars een alles verstikkende bureaucratie hebben gesponnen over de zorg. Het uitbreiden van de bureaucratie is voor de verzekeraars geen doel op zich. Integendeel. De verzekeraars pogen slechts hun politieke opdracht – het betaalbaar houden van de zorg – zo goed mogelijk uit te voeren. Maar in een marktsituatie waarin zorgaanbieders meer gaan verdienen naarmate ze meer zorg verlenen, lijkt het dweilen met de kraan open.

Ondanks alle negatieve bijwerkingen dendert de marktwerkingstrein in de zorg onverminderd voort. Een meerderheid in de Tweede Kamer wil ziekenhuizen toestaan om winst uit te keren aan commerciële aandeelhouders. Minister Edith Schippers van Volksgezondheid wil hetzelfde toestaan voor de zorgverzekeraars.

In mijn boek - de publicatie via De Correspondent staat gepland voor februari 2017 - zet ik op basis van mijn observaties op het spoor, de post, de kinderopvang en de zorg uiteen waarom marktwerking in de jaren negentig wellicht een goed idee leek, maar het niet is.

Nu de voltooiing van het boek nadert, wil ik jullie graag bij het schrijfproces betrekken. De komende maanden zal ik in een serie nieuwe verhalen marktwerking in Nederland onder de loep nemen. Tips, lees-, kijk- en luistervoer of ervaringen die relevant kunnen zijn? Laat het vooral weten.

In de serie zal ik naast de zorg ook andere vitale economische sectoren beschrijven, zoals het spoor en de post. Bij de verbreding van het onderwerp, past ook een nieuwe titel. Vanaf vandaag ga ik door het leven als correspondent Marktwerking.

Lees alvast: