Sekswerker is nog geen normaal beroep, en dat is maar goed ook

In februari stelde ik de vraag: kan prostitutie ooit een normaal beroep worden?

Binnen een dag had ik Renate van der Zee, journaliste en fervent tegenstander van legaal prostitutiebezoek, aan de telefoon. ‘Wat een domme vraag. Natuurlijk wordt dit nooit een normaal beroep. Weet je wel hoeveel dwang, uitbuiting en ellende er schuilgaat in deze wereld?’

En weer een dag later zat ik aan de thee met sekswetenschapper Ine Vanwesenbeeck, die juist pleit voor het volledig liberaliseren van prostitutie. Zij vond het ook een stomme vraag. ‘Ik ben hier helemaal niet blij mee,’ zei ze.

De toon was gezet.

Vanuit het abolitionistische kamp van Van der Zee had ik deze reactie verwacht. Vanuit het prosekswerkkamp van Vanwesenbeeck niet. Waarom was zij verbolgen over deze vraag? Waarom riep zij niet: ‘Ja! Behandel dit nu eindelijk eens als een normaal beroep!’

Nu, zes maanden verder, begrijp ik haar reactie. Ik zal je straks vertellen waarom.

Jullie vragen

Maar eerst jullie vragen. Want jullie reageerden ook op mijn oproep. En uit jullie reacties destilleerde ik een aantal vragen.

Vragen die ik zelf ook had, en die ik de afgelopen maanden besprak met prostituees, een klant, exploitanten, wetenschappers, boekhouders, een officier van justitie, politieagenten, hulpverleners, museumconservatoren, journalisten, en politici. Daarnaast bestudeerde ik rapporten, bekeek documentaires, las blogs.

Dit zijn mijn inzichten.

1. Er zit heel veel tussen ‘happy hooker’ en slachtoffer in

Het meest heikele punt, en dat waar elk gesprek over prostitutie binnen een paar minuten op uitdraait is: waarom kiezen vrouwen voor prostitutie, en is er wel sprake van vrijwilligheid?

Ik heb prostituees gesproken die hier vrij voor kiezen. Om geld te verdienen, omdat ze het werk leuk vinden, omdat ze willen kunnen beschikken over hun eigen lichaam. Hieronder escort Roos, met wie ik het Van Gogh Museum bezocht en die dit werk al dertig jaar doet.

Maar ik interviewde ook Elena, een Bulgaarse die drie jaar door een pooier werd uitgebuit in de raamprostitutie. Ik schrok van de geslepen methodes van haar pooier. Dat iemand zijn eigen belang zo voorop kan zetten en zo weinig - geen - ontzag kan hebben voor iemand anders’ gevoel en lichamelijke integriteit.

Een officier van justitie herkende Elena’s verhaal uit de vele mensenhandelzaken die zij de afgelopen tien jaar voerde. In vrijwillige prostitutie gelooft zij niet meer. Een hulpverleenster, die al jaren slachtoffers van loverboys de prostitutie uit helpt, zag in Elena’s verhaal precies de stappen die loverboys zetten om meisjes de prostitutie in te manipuleren.

De vraag is natuurlijk: zijn vrouwen als Roos of vrouwen als Elena in de meerderheid? Voordat ik begon aan deze serie, wist ik dat niet. En nu, zes maanden later, weet ik het nog steeds niet. Er zijn namelijk geen cijfers over te geven.

Dat komt doordat de Nederlandse prostitutiewereld niet in kaart te brengen is. Maar ook doordat vrouwen zoals Elena er om allerlei redenen niet voor uitkomen dat zij worden uitgebuit.

Dat is natuurlijk uitermate onbevredigend. Maar wat ik wel kan zeggen, is dit.

Wat ik mij voorafgaand aan dit onderzoek niet realiseerde, is dat het niet alleen Roos of Elena is. Het is niet alleen maar de ‘happy hooker’ of de gedwongen prostituee. Er is een grijze groep. Dit zijn mensen die in de prostitutie werken, die het leven misschien anders voor zich hadden gezien, maar die op deze manier voor kortere of langere tijd hun geld verdienen.

Zo sprak ik een prostituee die ooit door een pooier achter het raam belandde, maar er later zelf voor koos verder te gaan met het werk. Ik sprak een Spaanse thuiswerker die naar Nederland was gekomen om geld te verdienen, zodat ze haar familie kon onderhouden. Een voormalig studente deed aan thuisontvangst om zo snel haar studieschulden af te lossen.

Kortom, de drijvende kracht voor al deze mensen was geld. Veel mogelijkheden om op een andere manier (zo snel) geld te verdienen, hadden ze niet. Maakt dat het onvrijwillig? Luister eens naar deze prostituee. Zij vindt van niet.

Vimeo plaatst cookies bij het bekijken van deze video Vimeo

En voor het eerst begreep ik het belang van de term ‘sekswerk.’ Ik wist wel dat activistische prostituees liever refereren aan sekswerk, en niet aan prostitutie. Vooraf vond ik dat een beetje gezeur. Wat maakt het nou uit hoe je het noemt?

Maar nu realiseer ik me: de crux in het huidige prostitutiedebat, dat altijd uitdraait op vrijwillige versus gedwongen prostitutie, is of je seks als werk kunt zien.

2. Werkt de grijze groep, of is de grijze groep gedwongen door omstandigheden?

Neem de vrouw uit het YouTubefilmpje, de Spaanse en de studente. De grijze groep, dus. Ze doen het duidelijk alleen voor het geld. Er is een groep mensen, waaronder Van der Zee uit de inleiding en het Europees Parlement, die vinden dat dat gedwongen prostitutie is. Je wordt dan misschien niet door een pooier, maar wel door je omstandigheden gedwongen.

Het prosekswerkkamp, waaronder Vanwesenbeeck en Amnesty International, zegt: het is werk. Vergelijk het met het werk van een mijnwerker. Erken dat deze mensen dit misschien alleen maar voor het geld doen, maar ontneem ze die inkomsten niet, en zorg dat ze het op een veilige manier kunnen doen. Zet in op emancipatie, zodat ze voor hun eigen rechten op kunnen komen.

Waarom is de vraag of jíj het normaal vindt van belang? Het gaat om de mensen die het doen!

Maar is sekswerk wel zo vergelijkbaar met werken in een mijn? Of is er iets natuurlijks, iets biologisch, anders aan seks als dienst? Ik vroeg het een bioloog, een seksuoloog en een cultureel antropoloog. Alle drie zeiden ze: in principe niet. Het is hoe je er zelf in staat. En je moet zelf goed je grenzen kunnen bewaken. Maar de bioloog en seksuoloog zeiden allebei, desgevraagd, dat ze hun eigen kind het liever niet zouden zien doen.

Kortom, het is zoals een lezer onder een van mijn stukken schreef: hoe je tegen prostitutie aankijkt, hangt sterk samen met je persoonlijke opvattingen. En ik denk dat daarin ratio, moraal en gevoel bij veel mensen met elkaar in de clinch liggen. Rationeel denken ze: ‘Ja, het moet kunnen.’ Maar gevoelsmatig of op basis van hun levensovertuiging zeggen ze: ‘Ik wil het niet, en ik wil ook niet dat mijn kind het doet.’ En dat maakt het debat zo ingewikkeld.

Want het gaat niet om hoe ik ertegenaan kijk, of hoe jij ertegenaan kijkt (tenzij je sekswerker bent). Het gaat erom hoe degenen die het dóen ertegenaan kijken. Ik begrijp dan nu ook de allergische reactie van Vanwesenbeeck op mijn vraag. ‘Waarom is de vraag of jíj het normaal vindt van belang? Het gaat om de mensen die het doen!’

3. Het stigma op sekswerk zit de mensen die het doen in de weg

Die reactie van Vanwesenbeeck is ook goed te begrijpen als je je realiseert hoe groot het stigma is dat nog rust op dit beroep. In de vraag of prostitutie ooit een normaal beroep wordt, ligt immers besloten dat het nu nog niet normaal is.

En alle prostituees die ik sprak, hebben last van een stigma, of het nou het stigma is van gedwongen prostituee of dat van gevallen vrouw. 

Ter illustratie: ik vroeg een exploitante die zelf prostituee is geweest, wat zij het zwaarste had gevonden aan haar werk. Ik verwachtte een verwijzing naar al die verschillende mannenlichamen die zij tegen haar eigen lichaam had gevoeld. Vreemde piemels in haar mond. Hijgende mannen boven haar gezicht. Maar ze antwoordde: ‘Dat mensen op je raam spugen. Dat je na een dag werken je raam uitstapt, en dat je mensen ziet kijken: ‘Kijk, daar gaat de hoer.’’

En ook Elena noemde dit als eerst toen ik vroeg wat ze het moeilijkst had gevonden. Ze voelde zich laag, niets waard, vertelde ze. Dat stigma werd door haar pooier handig gebruikt. Hij dreigde haar moeder te vertellen over het werk dat zij deed, als zij niet naar hem zou luisteren. Ook creëerde hij een afhankelijkheid: Elena had hem nodig om de dingen voor haar te regelen, ze kon niemand vertrouwen.

Zo zie je hoe het stigma pooiers alleen maar in de hand werkt. En ook prostituees die wél vrijwillig werken, hebben er last van. Ze kunnen geen arbeidsongeschiktheidsverzekering afsluiten, ze kunnen zich niet aansluiten bij een algemene vakbond, ze kunnen geen huis huren.

Ik vind het zuur. Dit zijn mensen die werken, belasting betalen, een legale dienst verlenen. Iedereen zegt: ‘Ja, het is een legaal beroep, we moeten het ‘normaliseren.’’ Maar vervolgens trekt iedereen zijn handen ervan af.

4. Niet normaliseren, maar emanciperen is het sleutelwoord

Sommige gemeentes, waaronder de gemeente Amsterdam, gaan in overleg met banken, verzekeraars, verhuurders om te kijken hoe zij hun voorzieningen toegankelijker kunnen maken voor prostituees. In beleidsdocumenten komt dat terug onder de noemer ‘normaliseren van prostitutie.’

En vraag jezelf ook eens af: waarom zou ik het erg vinden als een huurder in mijn huis af en toe ‘een klantje pakt’?

Waar de term normaliseren wordt gebruikt, wordt dus eigenlijk emanciperen bedoeld. En misschien is het wel beter het zo te noemen. Want bij emanciperen kun je juist met de bijzonderheid van het beroep rekening houden. Bijvoorbeeld subsidie geven aan de sekswerkersvakbond of uitstapprogramma’s faciliteren. Dat bestaat misschien niet voor andere beroepen, maar voor zo’n gestigmatiseerd beroep als dat van prostituee mag je wel positief discrimineren, vind ik.

En vraag jezelf ook eens af: waarom zou ik het erg vinden als een huurder in mijn huis af en toe ‘een klantje pakt’? Waarom kijk ik gek op als de vrouw van mijn collega op een bedrijfsfeestje vertelt dat ze werkt als escort? Waarom vind ik het doodnormaal dat Sylvie van der Vaart met jarretels in abri’s hangt, een maatpakkenboer adverteert met gigantische tieten, iedereen in Hollywoodfilms altijd de eerste keer meteen tussen de lakens duikt, maar vind ik het wél gek als iemand met een ander naar bed gaat voor geld?

5. Het prostitutiebeleid van Nederland is inconsequent

Nederland maakte als een van de eerste landen ter wereld van prostitutie een legaal beroep. Dit zou de positie van prostituees verbeteren. Dat is niet gelukt: werkomstandigheden verbeterden niet genoeg, en er werken nog steeds vrouwen gedwongen in de prostitutie.

Betekent dat dat het Nederlandse systeem een ‘disaster’ is gebleken, zoals Europarlementariër Mary Honeyball het noemt? En dat je dus klanten strafbaar moet stellen, zoals dat in Zweden en recentelijk in Frankrijk gebeurde?

Ik moet je zeggen dat ik naar die gedachte neigde, voordat ik aan deze serie begon. Maar dat was voordat ik me realiseerde dat er écht geen cijfers te geven zijn over hoeveel vrouwen er gedwongen werken, en dat abolitionisten vinden dat álle prostitutie gedwongen is. Uit recent onderzoek is dan ook gebleken dat niet te zeggen is welk systeem mensenhandel het beste bestrijdt.

Wel heb ik gezien dat het Nederlandse systeem tot nog toe onhandig is uitgevoerd.

Als prostituee kun je kiezen: of achter het raam, of illegaal - want zonder vergunning - werken. Zo maak je prostituees dus juist afhankelijk van exploitanten in plaats van dat je hen emancipeert. Bovendien is het onderscheid legaal/illegaal niet gelijk aan vrijwillig/onvrijwillig. Dat maakt de prostitutiewereld pas echt intransparant, en maakt het in ieder geval niet makkelijker om mensenhandel op te sporen.

Een voorbeeld om het te illustreren. Ik ging met de politie mee op prostitutiecontrole bij een thuiswerkster.

Het onderscheid legaal/illegaal is niet gelijk aan vrijwillig/onvrijwillig

Het meisje, dat vertelde dat ze 22 was maar ik eruit vond zien als 17, vertelde dat ze net een hele nare klant had gehad. Ze was zichtbaar aangeslagen. Maar de politie vroeg niet door. Een van de dienders, een jonge vrouw, keek het meisje streng aan. Wist het meisje wel dat ze niet zonder vergunning mag werken? De agente voegde toe: ‘Je weet dat je dit niet hóeft te doen, hè? Andere meisjes van jouw leeftijd zitten gewoon achter de kassa om geld te verdienen.’ ‘Ja,’ zei het meisje, ‘ja, ik weet ook wel dat het niet normaal is wat ik doe.’ De nare ervaring met de klant kwam in het gesprek niet meer terug.

Zou jij een politieagent die jou komt berispen, die jou komt vertellen dat het niet mag wat je doet, en terwijl jou een boete of zelfs een taakstraf boven het hoofd hangt, in vertrouwen nemen? Ik niet. Uit onderzoek blijkt dan ook dat nauwelijks signalen van mensenhandel worden opgepikt tijdens dit soort controles.

Als de nieuwe wet zo wordt geïnterpreteerd als de minister van Justitie zegt, dan mag je straks als zelfstandig sekswerker zonder vergunning aan de slag.

Een overwinning voor sekswerkers, die daarmee zelfstandig en legaal hun beroep kunnen uitoefenen, zonder dat de politie op de stoep staat om hen met het afwezig zijn van een vergunning om de oren te slaan. Maar het blijft onduidelijk hoe je mensenhandel beter kan opsporen bij thuiswerkers. Als de politie niet meer aanklopt onder het mom van het controleren van de vergunning, hoe hou je dan een vinger aan de pols?

6. Nederland kan leren van Nieuw-Zeeland

Vanuit Nieuw-Zeeland opperde Catherine Healy, de oprichtster van de sekswerkersvakbond aldaar, dat de Nederlandse evenknie PROUD hierin een rol kan spelen.

PROUD zou contact op kunnen nemen met thuiswerkers en hun kunnen vertellen over hun rechten, en waar ze naartoe kunnen als er problemen zijn. Misschien dat dat helpt. In ieder geval denk ik dat, zolang prostitutie een legaal beroep is in Nederland, er meer moet worden ingezet op emancipatie van sekswerkers. Een grotere rol voor PROUD past daarbij.

Tegelijkertijd zijn klanten van gedwongen prostituees straks strafbaar. Dat lijkt me een goede ontwikkeling. Toegegeven, ik sprak maar één klant. Maar daarvan bleef me vooral deze opmerking bij: ‘Een keer heb ik een vrouw bezocht die achteraf misschien niet helemaal vrijwillig werkte.’ En dat was het dan. Uit onderzoek is gebleken dat klanten soms een naïviteit aan de dag leggen ten aanzien van gedwongen prostitutie. Ik vind het goed dat er meer verantwoordelijkheid bij hen wordt gelegd.

Dus?

Als ik hapklare antwoorden wilde krijgen op mijn vragen, dan kwam ik van een koude kermis thuis.

Het Nederlandse systeem is misschien nog gammel, maar het heeft ook nog geen echte kans gekregen

Prostitutie is een complex onderwerp. Emoties, overtuigingen, ratio dwarrelen door elkaar. Feiten zijn niet of moeilijk boven tafel te krijgen. Het gaat er uiteindelijk om hoe je er zélf in staat, en dat is moeilijk te bepalen als buitenstaander.

Maar dit is mij wel bijgebleven: niemand is erbij gediend als er zo’n enorm stigma blijft rusten op mensen die als sekswerker hun geld verdienen. En het Nederlandse systeem is misschien nog gammel, maar het heeft ook nog geen echte kans gekregen. De komende jaren moeten uitwijzen of de situatie voor prostituees gaat verbeteren als het systeem slimmer wordt uitgewerkt.

En een normaal beroep? Nee, nog even niet. Eigenlijk is dat misschien maar beter ook. Misschien moeten we het juist als een bijzonder beroep behandelen. Zolang prostitutie een legaal beroep is, is niet normaliseren, maar emanciperen het sleutelwoord.

Meer lezen?