Je kunt pas een ‘echte Amerikaan’ zijn als je wit bent gemaakt

Sinds 1790 wordt er in Amerika een volkstelling gehouden die de bevolking verdeelt op basis van ras. De categorieën die daarvoor worden gehanteerd zijn de afgelopen 220 jaar samen met de demografie van Amerika drastisch veranderd. In 1790 waren het er drie: ‘vrije blanken’, ‘andere vrije mensen’ en ‘slaven.’ De afgelopen eeuwen zijn er nieuwe groepen bij gekomen, zowel brede raciale groepen (‘Aziatisch’) als subcategorieën (‘Koreaans’ werd bijvoorbeeld in 1920 toegevoegd, in 1950 weer verwijderd, in 1970 opnieuw toegevoegd en in 2000 ondergebracht bij ‘Aziatisch’).

De recentste telling, gehouden in 2010, deelde de Amerikanen op in de volgende groepen: wit, zwart of Afrikaans-Amerikaans, Amerikaanse Indiaan of oorspronkelijk inwoner van Alaska, Aziatisch, oorspronkelijk inwoners van Hawaii of van een ander eiland in de Stille Oceaan, of ander ras. In 1980 werd vanwege de enorme toename van de Spaanstalige bevolking in Amerika ‘Hispanic’ (Spaans, Latino) toegevoegd als eigen categorie, met de kanttekening dat dit een etniciteit is, geen ras.

Witheid is, in de VS, altijd een glijdende schaal geweest

In de Verenigde Staten is de lijn tussen ras en etniciteit altijd dun geweest, en de politieke manipulatie van raciale groepen – die vooral tijdens verkiezingsperiodes plaatsvindt – heeft de discussie doen ontvlammen wie nou eigenlijk precies tot welke groep behoort. In 1997 waarschuwde de Amerikaanse vereniging van antropologische genetica AAA ervoor dat het opdelen van Amerikanen op basis van ras gevaarlijk kan zijn:

‘De afgelopen vijftig jaar is wetenschappelijk bewezen dat “ras” geen echt, natuurlijk verschijnsel is,’ schreef ze. ‘Meer specifieke, sociale categorieën, zoals “etniciteit” of “etnische groepering” lenen zich beter voor wetenschappelijke doeleinden en hebben minder last van de negatieve, racistische connotaties die inmiddels inherent zijn aan het begrip ras.’

Een schip met immigranten uit Europa die na de Tweede Wereldoorlog een nieuw onderkomen zochten, arriveert op Ellis Island. New York, 1950. Foto: Getty/Ernst Haas

Een vrouw en een meisje aan boord van de SS Baltic arriveren op Ellis Island. New York, 1907. Foto: Getty

Maar de aanbeveling van de AAA werd niet overgenomen en tegenwoordig leren Amerikanen zichzelf tot een bepaalde raciale categorie te rekenen, zoals blank, zwart of Aziatisch. Maar binnen elke categorie zijn heel verschillende etniciteiten ondergebracht met uiteenlopende culturen en achtergronden. Ook de redenen waarom en de momenten waarop deze groepen naar Amerika zijn gekomen, verschillen onderling. Zwarten die vrijwillig vanuit Afrika of de Cariben zijn geëmigreerd hebben een andere relatie met het land dan afstammelingen van Afrikaanse slaven die onder dwang naar de VS werden gebracht (hoewel beide groepen in hedendaags Amerika worden gediscrimineerd).

Die onderlinge verdeeldheid geldt ook voor witte Amerikanen, van wie de meesten door hun omgeving niet meteen bij aankomst, maar geleidelijk aan, soms pas na tientallen jaren, als ‘wit’ werden gezien. Witheid is, in de VS, altijd een glijdende schaal geweest. Angelsaksische protestanten die in vorige eeuwen in Amerika arriveerden, hadden meer maatschappelijke privileges dan Europeanen die recenter arriveerden. Over het algemeen lijkt te gelden: hoe verder van Europa iemands wortels liggen, hoe groter de kans is dat iemand wordt gediscrimineerd. Veel groepen die in de volkstelling van de VS onder ‘wit’ vallen – zoals Arabieren – worden door de Amerikaanse samenleving nog altijd niet als zodanig geaccepteerd.

Witheid is dus een sociale constructie die concrete voordelen met zich meebrengt. Lange tijd betekende wit zijn in de VS simpelweg een betere baan, betere kansen en geen risico op vervolging vanwege je uiterlijk en cultuur. Hoewel dit nog steeds vaak opgaat, is deze gang van zaken en de betekenis van witheid nu op z’n minst onderwerp van felle discussie – vooral in de verkiezingsperiode.

Etnische en religieuze minderheden, zoals Mexicanen en moslims, worden gepresenteerd als een bedreiging voor de ’echte Amerikaan’

Maar het feit dat Europese Amerikanen van verschillende etnische achtergrond zichzelf onder de bredere categorie ‘wit’ scharen, betekent niet dat hun voorouderlijk thuisland geen rol meer voor hen speelt. Dat is een les die de Amerikanen momenteel leren van Donald Trump, de eerste openlijke ‘witte suprematie’-kandidaat van een van de grote partijen in de VS. Trump heeft berichten van witte-suprematiegroepen geretweet en geniet de steun van de Ku Klux Klan. Tot zijn aanhangers behoren verder voorstanders van alt-right (een jongere, gladdere tak van witte supremacisten) en White Power.

Trump heeft met zijn campagne geprobeerd alle christelijke witte mensen in één groep onder te brengen waarbij etnische en religieuze minderheden, zoals Mexicanen en moslims, worden gepresenteerd als een bedreiging voor de ‘echte Amerikaan,’ met als gevolg dat zijn aanhangers herhaaldelijk leden van deze minderheidsgroepen hebben aangevallen in de overtuiging dat ze daarmee Trumps, en Amerika’s, eer verdedigden.

Maar in een land dat demografisch gezien zo divers is als Amerika werkt deze strategie niet lang. En het zijn niet alleen niet-witte Amerikanen die zich tegen Trump keren. Ook witte Amerikanen doen dat – sommigen simpelweg omdat hij een ongelooflijk ongekwalificeerde, bevooroordeelde kandidaat is, maar anderen vanwege een nieuwe reden: hun specifieke witte etniciteit.

Hoe Polen bij aankomst in de VS werden gediscrimineerd

Zo hebben Amerikanen van Oost-Europese afkomst zich onlangs afgekeerd van Trump vanwege zijn nauwe banden met Rusland. Veel van deze stemmers waren ooit trouwe Republikeinen die Reagan aanhingen vanwege zijn royale steun aan de Oost-Europese landen waar zij of hun voorouders uit gevlucht waren, vaak vanwege Russische onderdrukking. Het witte etnische erfgoed, dat door de volkstelling en door Trumps interpretatie van witheid teniet wordt gedaan – speelt nog steeds een rol in de VS.

Immigranten komen met de boot aan in New York rond 1910. Foto: Getty

In dit opzicht is het interessant om te bekijken hoe Amerikanen precies ‘wit worden.’ De geschiedenis van Poolse Amerikanen is hiervoor exemplarisch. Toen de Polen in de late negentiende en vroege twintigste eeuw massaal in de Verenigde Staten arriveerden, werden ze gediscrimineerd op basis van hun uiterlijk, religie en cultuur. In 1903 hekelde het tijdschrift New England Magazine het Poolse volk vanwege hun ‘uitdrukkingsloze Slavische gezichten’en ‘onvolgroeide lichamen’ evenals vanwege hun ‘onwetendheid’ en ‘neiging tot geweld.’ Polen werkten tegen een schamel loon voor racistische werkgevers die hun namen gaven als ‘Thomas Jefferson’ omdat ze weigerden zich aan hun Poolse namen te wagen.

Deze Polen werden, kort gezegd, niet beschouwd als wit. Sterker nog: ze werden beschouwd als een mysterieuze bedreiging waarvan het land zich maar beter kon ontdoen. Nadat in 1901 de Pools-Amerikaanse Leon Czolgosz president William McKinley vermoordde, werden alle Polen gezien als mogelijke gewelddadige anarchisten. ‘De mensen rouwen, en de oorzaak ligt bij een maniak die van onze nationaliteit is,’ schreef een Pools-Amerikaanse krant die onder druk was gezet om zich te verontschuldigen voor haar eigen volk. De collectieve manier waarop Polen vervolgens de schuld kregen van terrorisme toont veel overeenkomsten met de manier waarop (Amerikaanse) moslims tegenwoordig alom als boosdoeners worden beschouwd.

En vervolgens wit werden gemaakt

In 1919 werden Poolse wijken in Chicago aangevallen door zwart geschminkte Ieren in een poging Polen en andere Oost-Europese groepen ervan te overtuigen dat ook zij wit waren en zich bij hen aan moesten sluiten in de strijd tegen de zwarten. Geschiedkundige David R. Roediger schrijft over deze strijd dat ‘Polen deze beschouwden als een conflict tussen zwart en wit, waar zij niets mee te maken hadden omdat ze tot geen van beide groepen behoorden.’ Maar de Ierse bendes beschouwden witheid, net als velen in Amerika, als anti-zwartheid.

Het kwam politiek gezien beter uit als de Polen tot de witten werden gerekend

En toen aan het begin van de twintigste eeuw veel migranten naar Chicago trokken, niet alleen mensen uit Europa maar ook zwarten uit het zuiden, besloten andere witte groeperingen, die zich door deze zwarte migranten bedreigd voelden, dat het politiek gezien beter zou uitkomen als de Polen ook tot de witten zouden worden gerekend.

De strategie werkte. Polen gingen zichzelf als wit zien en, belangrijker, ook de maatschappij deed dat. Hetzelfde gold in deze periode voor de Italianen, Grieken, Joden, Russen en anderen uit Zuid- en Oost-Europa, die allen net zo goed waren gediscrimineerd en een ambivalente raciale status hadden gehad binnen de maatschappij. Ook onderlinge huwelijken tussen verschillende witte etnische groepen droegen bij aan de aanvaarding van een bredere witte identiteit.

Twee jonge Poolse vrouwen zijn klaar om van Ellis Island te vertrekken. New York, 1910. Foto: Getty

En die nieuwe witte identiteit bracht voor de migranten de mogelijkheid met zich mee anderen te behandelen zoals zij waren behandeld. Zo deden Poolse Amerikanen in 1960 en 1970 mee aan de ‘white flight,’ waarbij witten uit steeds zwarter wordende steden als Chicago en Detroit wegtrokken.

Halverwege de twintigste eeuw waren de Polen weliswaar ‘wit,’ toch waren ze niet wit genoeg. Ze werden toen ‘etnische witten’ genoemd, en hun positie bleef kwetsbaar. Ze werden niet vijandig behandeld, zoals zwarten, maar konden evenmin genieten van de privileges die witten uit West-Europa ten deel vielen.

In een speech voor de Katholieke Universiteit van Amerika in Washington DC gaf een jonge Pools-Amerikaanse politicus genaamd Barbara Mikulski, die later senator van Maryland zou worden, uitdrukking aan dit spanningsveld.

‘Amerika is geen smeltkroes. Het is een sissende ketel voor de etnische Amerikaan die het gevoel heeft politiek en juridisch te worden uitgebuit door zowel de overheid als het bedrijfsleven… De etnische Amerikaan heeft daarnaast het gevoel onvoldoende waardering te krijgen voor zijn bijdrage aan de maatschappij en lijdt eronder dat op de arbeidersklasse wordt neergekeken.’

Hoe Trump deze ‘witte etniciteit’ volop inzet

Het tijdperk van Mikulski’s toespraak en het concept van de ‘etnisch witten’ worden tegenwoordig beschouwd als verleden tijd. Inmiddels wordt immers een veel breder begrip van de term ‘wit’ gehanteerd. Toch is het nu opnieuw van belang om te bekijken wat deze ‘witte etniciteit’ eigenlijk inhoudt, aangezien het een concept is dat door Trump, zonder het letterlijk te noemen, volop wordt ingezet.

Immigranten wachten op Ellis Island tot ze door kunnen reizen. New York, 1900. Foto: Getty

Trump geeft geen samenhangend beeld van witte identiteit, maar legt in plaats daarvan zwaar de nadruk op de dreiging van niet-witte mensen. Etnische groepen als Mexicanen worden weggezet als ‘verkrachters,’ religieuze groepen als moslims zouden als terroristen zijn, en groeperingen van witte supremacisten nemen deze karakteriseringen gretig over. Trumps nadruk op ‘de ander’ maakt dat witte mensen die niet in een van de genoemde categorieën thuishoren kunnen samenspannen tegen een vermeende gemeenschappelijke vijand.

Trump heeft het net als Mikulski over de nadelige positie van de ‘vergeten arbeiders,’ die hij als wit bestempelt. Maar Mikulski had het over de etnisch witten wiens economische situaties in verhouding slecht waren vanwege de discriminatie die ze nog altijd ondervonden van meer gevestigde witten in de VS. Zij werden niet gediscrimineerd omdat ze wit waren – een absurd argument van Trumps aanhangers – maar omdat ze niet wit genoeg waren. De arbeiders waar Trump aan refereert hebben het daarentegen zwaar als gevolg van de economische crises.

Voor Trump is witheid een wapen, zoals het aan het begin van de twintigste eeuw als wapen tegen niet-witten werd ingezet

Trump geeft dus een hele andere invulling aan de begrippen ras en ongelijkheid dan Mikulski. Waar zij op zoek is naar een oplossing en het probleem benoemt, gebruikt Trump het begrip witheid eerder om problemen te veroorzaken. Mikulski had dan ook een hele andere oplossing voor ogen:

Kinderen worden gecheckt door een dokter na aankomst op Ellis Island. New York, 1911. Foto: Getty

‘Vanwege oude vooroordelen en nieuwe angsten wordt er helaas woede opgewekt tegen andere minderheidsgroepen in plaats van tegen degenen die aan de macht zijn. Wat we nodig hebben is een vereniging van wit en zwart, van witte en blauwe kragen en helemaal geen kragen op basis van wederzijdse behoeften, wederzijdse afhankelijkheid en wederzijds respect, een samenwerking die tot doel heeft de maatschappij op een andere manier in te richten en politieke participatie tot stand te brengen,’ luidt haar conclusie.

Mikulski onderkent de dubieuze sociale status van ‘witte etnici’ en spoort hen aan om samen met zwarten en andere benadeelde groepen een beter leven voor iedereen na te streven. Daarbij ging het er niet om de status van ‘witheid’ en maatschappelijke privileges te verkrijgen, maar was het juist belangrijk om ieders eigen achtergrond in waarde te laten en met Amerikaanse inwoners van alle nationaliteiten en rassen samen te werken aan een betere maatschappij. Trump en zijn aanhangers willen het tegenovergestelde: dat alle witte mensen, of wie zij daartoe rekenen althans, samenspannen tegen niet-witte Amerikanen. Voor Trump is witheid een wapen, zoals het aan het begin van de twintigste eeuw als wapen tegen niet-witten werd ingezet.

Voormalige immigranten zijn zelf witte supremacisten geworden

De Poolse ervaring was geen uitzondering. Hoewel Polen vanwege specifieke redenen werden gediscrimineerd – katholicisme, een aanvankelijk laag opleidingsniveau, associaties met Czolgosz’ anarchisme – kwamen hun ervaringen grotendeels overeen met die van de andere immigrantengroepen die in de late negentiende en twintigste eeuw in de VS arriveerden. Italianen werden met de maffia in verband gebracht, Joden waren (en zijn nog altijd) onderhevig aan antisemitisme en werden vaak gebannen uit politieke en maatschappelijke organisaties. Ieren die in de vroege decennia van de vorige eeuw arriveerden werden vijandig bejegend vanwege hun religie en cultuur, vooral door Britse Amerikanen die van huis uit waren bevooroordeeld.

Maar uiteindelijk werden al deze groepen onder de ‘witten’ geschaard, en nu zijn ze zelfs wit genoeg om onderdeel te zijn van Trumps kamp van witte supremacisten.

Immigranten zitten aan tafel in de eetzaal van Ellis Island, de mannen in het wit zijn ober in de eetgelegenheid. Foto: Getty

Het afgelopen jaar heeft Trumps racistische visie veel weerklank gevonden onder witte Amerikanen. Velen van hen zijn afstammelingen van witte etniciteiten die eerder werden gediscrimineerd, zoals Trump en zijn fans nu de Mexicanen, moslims en anderen die recent naar de VS zijn gekomen discrimineren. Trumps vrouw, Melania, is een Sloveense migrant. Zijn voormalige campagneleider, Corey Lewandowski, is Pools-Amerikaans. Het feit dat een Poolse Amerikaan aan het hoofd stond van een witte-suprematiecampagne is een perverse bevestiging dat de Polen, in de VS althans, de status van ‘witheid’ hebben bereikt.

Zoals de geschiedenis van Amerika laat zien, is witheid in Amerika altijd een rekbaar begrip geweest dat zich goed leende voor politiek misbruik. Maar nu de banden tussen Trump en Rusland steeds meer aan het licht komen en Trumps witte-suprematievisie steeds opzichtiger wordt – zo huurde hij onlangs een witte-suprematiejournalist, Steve Bannon, in als campagneleider – beginnen ook steeds meer witten zich tegen hem te keren.

Maar dit is een vals concept van witheid waarin zowel met erfenis als met de geschiedenis geen rekening wordt gehouden en dat is gebaseerd op de buitensluiting en vervolging van anderen. Trump gaat in feite terug naar het begin, naar 1790, toen de bevolking werd opgedeeld in de heersende witten en de niet-witten, die geen macht en geen rechten hadden. Maar gelukkig is het, zoals de reactie van Oost-Europese voormalige Trumpaanhangers laat zien, een visie die makkelijk averechts kan gaan werken.

De lessen van de campagne van Trump gelden ook in Europa

De lessen van Trumps campagne zijn ook voor Europa relevant. Ook in Europa is de sociale en politieke status van etnische groeperingen niet altijd helder. Sinds de Brexit worden bijvoorbeeld woningen van Polen vernield en Polen zelf uitgemaakt voor ongedierte. Poolse Britten noemen het ‘racisme’ (en anderen, die niet zeker weten of Polen een ras zijn, noemen het discriminatie). Tegelijkertijd steunen andere Polen in hun thuisland het witte nationalisme en de vervolging van moslimimmigranten. Het idee van witheid is voor Polen in Europa dus even ambivalent als voor Polen in de VS.

Bovendien zijn overal in Europa witte, nationalistische bewegingen als die van Trump in opkomst. Terwijl in Amerika het witte nationalisme vooral tot uiting komt in anti-zwartheid, richt de recente nationalistische golf in Europa zich tegen het toenemende aantal moslimimmigranten.

De campagnes van Trump en andere witte supremacisten vormen in feite een referendum over racisme

Amerikaanse en Europese witte supremacisten hebben bovendien dezelfde aanhangers en tegenstanders: Angela Merkel wordt bijvoorbeeld zowel door Trump en fans als door Duitse nationalisten gezien als de vijand vanwege haar steun aan Syrische vluchtelingen. Nigel Farage, die een grote rol speelde tijdens de Brexit, heeft met Trump campagne gevoerd in Mississippi. Witte supremacisten in de VS hebben hun steun aan Poetin toegezegd en Russische supremacisten beloofden op hun beurt Trump te steunen.

De beste verdediging voor deze dreiging is universeel mededogen met de vervolgden, en waakzaamheid tegenover degenen die onder het mom van patriottisme proberen aan te zetten tot racistisch geweld. De campagnes van Trump en andere witte supremacisten vormen in feite een referendum over racisme. En het is aan de burgers wat de uitkomst zal zijn.