Het Westen heeft zijn eigen fastfoodjihadisten gevoed, constateert deze soldatenzoon

Op 20 maart 2016 liep vredesactivist Ludo De Brabander naast een jonge vrouw in een parade van ‘Hart boven hard.’ Ze verzetten zich tegen de plannen van de Belgische regering om vele miljarden uit te geven aan vierendertig nieuwe gevechtsvliegtuigen.

Twee dagen later raakte de vrouw zwaargewond bij de aanslag op metrostation Maalbeek. ‘Ze heeft een tijd in kunstmatige coma gelegen,’ vertelt De Brabander. ‘Haar hele arm was verbrijzeld. Haar longen waren aangetast door giftige stoffen. Ze zit nu nog altijd in het gips, maar stelt het behoorlijk goed.’

Dat de terreur zo nabij is gekomen, heeft zijn opvattingen over the war on terror niet veranderd. ‘Integendeel,’ zegt De Brabander. ‘Bij een wake enkele dagen na de aanslag heb ik gezegd dat onze oorlog tegen de terreur als een boemerang terugkomt. We maken dingen groot die we denken te bestrijden. De aanslagen nemen toe. Als we Islamitische Staat ooit verslaan, komt er weer iets nieuws.’

Zijn visie op onze bijdrage aan de chaos en het geweld die heersen in grote delen van de wereld legde De Brabander neer in zijn onlangs verschenen boek Oorlog zonder grenzen. Daarin trekt hij lange historische lijnen, vanaf de Sykes-Picotovereenkomst (1916), waarmee de Fransen en de Britten heimelijk het Midden-Oosten verdeelden, en de Balfourverklaring (1917), die de Joden een eigen huis in Palestina beloofde, tot aan het hedendaagse geweld in onder meer Gaza, Irak, Syrië en Libië.

Wat ik tijdens ons gesprek in een oude fabriek in Gent, waarin zijn organisatie Vrede is gehuisvest, vooral van hem wil weten, is hoe hij aankijkt tegen de rol die het Westen, speciaal de Europese Unie, in recentere tijden speelt in het voeden van terrorisme en het scheppen van vluchtelingenstromen. Wees gerust, hij noch ik denkt dat het allemaal alleen onze schuld is. Maar wie de wereld wil verbeteren, begint bij zichzelf.

De wortels van de internationale jihad

Het mag een bekende geschiedenis zijn, toch is het onthutsend weer te horen hoe de Verenigde Staten in de jaren tachtig de kiemen van de internationale jihad hebben gekweekt.

‘Nationaal veiligheidsadviseur Zbigniew Brzezinski was de architect van de operatie-Cyclone, vertelt De Brabander. ‘Op dat ogenblik was er een communistisch regime in Kabul met de steun van de Sovjet-Unie. Met Saoedi-Arabië heeft de VS wapens bezorgd aan de mujahedin. De implosie van de Sovjet-Unie heeft te maken met de wapenwedloop die de economie niet kon dragen en met de catastrofe van negen jaar oorlog in Afghanistan.’

De Amerikanen hebben een eigen monster van Frankenstein gecreëerd

Misschien konden de Amerikanen toen nog niet bevroeden dat de islamitische strijders zich later tegen hun eigen broodheren zouden keren, erkent De Brabander. ‘Het was een operatie die als doel had de Sovjet-Unie het leven moeilijk te maken. Maar uit dat programma is de harde kern van oud-Afghanistanstrijders ontstaan die je later in Bosnië, Kosovo en Libië terugzag. Kijk maar eens naar de documentaire Les ch’tis d’Allah. Er zitten beelden in waarin ze voetballen met de hoofden van tegenstanders. De Amerikanen hebben een eigen monster van Frankenstein gecreëerd.’

Hetzelfde is volgens hem in Irak gebeurd na de inval in 2003. ‘Daar heeft men een danig destabiliserende politiek gevoerd door de bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten,’ zegt De Brabander. ‘Door de steun bijvoorbeeld aan sjiitische doodseskaders. Die hebben de soennieten in de handen gedreven van geradicaliseerde groepen.’

Hoe de VS en Europa de jihadisten bewapenden

Het door de VS ondersteunde sektarische beleid van de Iraakse regering vormde de voedingsbodem waarop gewelddadige soennitische groeperingen als IS konden gedijen, stelt De Brabander. En dan zijn de jihadisten ook nog eens direct of indirect bewapend door de VS en Europa.

‘Qatar heeft Ahrar al-Sham actief bewapend, dat is een militaire beweging met eenzelfde soort filosofie over de toekomstige staatsordening als IS. Het is ook bewezen dat Saoedi-Arabië groepen heeft gesteund die verwantschap hebben met IS. Dat zijn landen die wij weer massaal bewapenen.’

Europese landen hebben niet alleen via landen als Saoedi-Arabië de strijd in Syrië gevoed met wapens, maar ook rechtstreeks. ‘In Europa is er in 2013 een discussie geweest waarbij Frankrijk en Groot-Brittannië ervoor pleitten om het wapenembargo voor Syrië eenzijdig op te heffen, met als bedoeling de oppositie te bewapenen,’ roept De Brabander in herinnering.

Dat is uiteindelijk ook zo beslist. ‘Frankrijk heeft wapens geleverd aan zogenaamde gematigde groepen die plotseling een alliantie aangingen met zeer radicale groepen. IS is op een gegeven moment heel populair geworden, omdat zij de hoogste lonen kon betalen. Veel zogeheten gematigde strijders hebben zich daarom bij IS gevoegd. Op die manier hebben we onze tegenstanders bewapend.’

De Europese Unie heeft een prachtig gemeenschappelijk standpunt over wapenuitvoer. Daarin zijn acht criteria vastgelegd waaraan de export van militaire goederen moet voldoen. Zoals dat het land van bestemming de mensenrechten moet eerbiedigen. Maar in praktijk gebeurt er weinig mee.

‘Je vindt makkelijk vier criteria om te zeggen dat er geen wapens geleverd mogen worden aan Israël,’ zegt De Brabander. Ook Saoedi-Arabië voldoet in zijn ogen geenszins aan de criteria, al helemaal niet meer sinds de militaire bemoeienis in Jemen. ‘Ze tasten duidelijk het oorlogsrecht aan door burgers te viseren. Er zijn voorbeelden van een markt en een ziekenhuis die zijn aangevallen, waarbij tientallen mensen zijn omgekomen. Jemen is compleet gedestabiliseerd. Er zijn extremisten actief. Er ontstaat een vluchtelingencrisis. Gaan we dan volgend jaar moord en brand schreeuwen, als er honderdduizenden Jemenieten voor de deur staan, die een conflict ontvluchten dat we hebben helpen voeden?’

In 2014 exporteerde de EU voor 3,9 miljard euro aan wapens naar Saoedi-Arabië. Recentere cijfers zijn nog niet openbaar gemaakt. Intussen heeft het Europees Parlement een resolutie aangenomen die oproept tot een wapenembargo tegen Saoedi-Arabië. Dat heeft vooralsnog geen effect gehad. Nog eind augustus zei een woordvoerder van de Europese Commissie gevraagd naar een dergelijk embargo dat vergunningen voor wapenexporten afgeven iets van de lidstaten zelf was.

Die gaan intussen vrolijk door met wapens leveren. Zoals Groot-Brittannië, waar Boris Johnson de leveranties onlangs nog verdedigde en België. ‘De Waalse overheid is honderd procent eigenaar van wapenfabriek FN Herstal,’ vertelt De Brabander. ‘Diezelfde overheid moet de vergunningen afgeven. Dat is kafkaësk. Ze draaien misschien wat meer om de pot en zeggen dat het wapens zijn die niet in het conflict mogen worden gebruikt. Maar dat kun je nooit controleren. De politiek slaagt er telkens weer in een bepaalde interpretatie aan de criteria te geven, zodat er toch vergunningen worden afgegeven.’

De hypocrisie van de EU in het Midden-Oosten

Het is een wrang voorbeeld van de dubbele moraal die Europa eropna houdt, vindt De Brabander. ‘We zijn heel goede bondgenoten met Saoedi-Arabië, niet omdat het zo respectvol met mensenrechten omgaat, maar omdat daar heel veel olie in de grond zit. Energieveiligheid is een heel belangrijk principe voor het beleid in die regio. Maar in het politieke discours wordt een saus van waarden, mensenrechten en democratie over heel die zaak heen gegoten.’

In het politieke discours wordt een saus van waarden, mensenrechten en democratie over heel die zaak heen gegoten

‘De Europese Unie stelt in mooie documenten dat we de democratie in de Arabische landen moeten stimuleren en het middenveld versterken. Maar in de praktijk zie je dat Frankrijk met Al-Sisi, de nieuwe machthebber in Egypte die brutaler is dan Mubarak, contracten maakt om aan hem de vliegtuigen die men niet kwijtraakte te slijten.’

De Palestijnse kwestie is een al even pijnlijk bewijs dat de Europese woorden en daden ver uiteenlopen. ‘Men zegt al jaren dat de bezetting illegaal is. Tegelijkertijd is Israël een van de belangrijkste deelnemers van Horizon 2020. Daar zitten Israëlische defensiebedrijven in, die Europese subsidie binnenhalen.’

De EU als soldaat in diplomatenkleren

De Europese Unie mag zichzelf graag voorstellen als een zachte macht die diplomatie en onderhandelingen vooropstelt. Maar in werkelijkheid is het buitenlandbeleid van de EU sterk gemilitariseerd, vindt De Brabander.

‘In het Verdrag van Lissabon (2007) is een groot militair luik geschreven,’ zegt de vredesactivist. ‘In de werkgroep die dat heeft voorbereid zaten twaalf adviseurs die bijna allemaal uit de militaire wereld kwamen. De tekst is ernaar: er staat een bewapeningsverplichting in.’

Eenzelfde toon herkent De Brabander in de recente strategienota van de EU-buitenlandcommissaris. ‘Ook daarin staat dat we onze defensie-inspanningen moeten verhogen. Je leest: we zijn een eiland van stabiliteit in een periferie van chaos. Er wordt verwezen naar het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Maar je vindt geen poging de eigen verantwoordelijkheid daarin te duiden.’

Zoals in Libië. ‘De secretaris-generaal van de NAVO zei dat de militaire ingreep in 2011 in Libië een van de meest succesvolle operaties uit de geschiedenis van de NAVO was,’ vertelt De Brabander. ‘Daarna verdween het uit ons blikveld, terwijl het compleet desintegreerde.’

Nu sluiten we deals met de Libische marine om vluchtelingen tegen te houden. Het toppunt van cynisme, vindt De Brabander. ‘De belangrijkste doelstelling is nu niet te zorgen dat de Libiërs het goed hebben, of dat de mensen die in nood zijn goed terecht kunnen komen, maar de grenzen sluiten en zorgen dat de vluchtelingen niet naar Europa komen.’

Hebben we de verantwoordelijkheid te beschermen?

De Brabander is een felle tegenstander van militaire interventies. Maar heb je dan soms niet de morele plicht mensen te beschermen waar ze uitgemoord dreigen te worden?

‘In de fameuze doctrine van de Responsibility to Protect die nu vaak wordt misbruikt, zit ook een preventie- en een nazorgluik,’ zegt De Brabander. ‘Je mag alleen militair optreden onder zeer strikte voorwaarden. Je moet een duidelijk mandaat hebben, alle mogelijkheden voor politieke oplossingen moeten uitgeput zijn en er moet een duidelijk risico bestaan op een genocide.’

Alle plegers van de laatste aanslagen in Europa zijn fastfoodjihadisten

In Syrië werken de luchtbombardementen op IS naar zijn overtuiging alleen maar averechts. ‘Alle plegers van de laatste aanslagen in Europa zijn fastfoodjihadisten. Voormalige criminelen, hangjongeren, die weinig religieus gedrag vertoonden, die de Koran niet kenden. Ze zijn op korte termijn geradicaliseerd. Stel je voor dat je een Franse bom laat vallen op een markt en er vallen twintig burgerdoden. Dat is iets waar IS groot mee zal uitpakken. Kijk wat ze ons aandoen, die kruisvaarders die ons land opnieuw komen bombarderen en willen bezetten. Je maakt ze politiek sterker.’

En dat er burgerslachtoffers vallen door de bombardementen van de coalitie onder leiding van de VS waar ook Nederland en België zich bij hebben aangesloten, is helaas niet hypothetisch. ‘Een luchtaanval in Syrië doodde complete families in plaats van IS-strijders,’ berichtte The Washington Post op 21 juli. De organisatie Airwars schat dat er in totaal minimaal 1.592 burgers gedood zijn door de coalitie.

Wat dan wel?

Maar wat is het alternatief? De Brabander verwijst naar een recent plan van de Verenigde Naties om de voedingsbodem voor terrorisme weg te nemen. ‘Dat gaat over inclusief beleid, over onderwijs, vorming van burgerzin, versterking van het maatschappelijk middenveld. Maar juist op die zaken die volgens dat VN-rapport de volle aandacht moeten krijgen, wordt bespaard. Wat men doet is investeren in militairen op straat en gevechtsvliegtuigen, het tegenovergestelde van wat dat rapport aanbeveelt.’

Wellicht is de VN-strategie op lange termijn de route naar minder extremisme. Maar daarmee komt nu geen eind aan de chaos en het geweld in Syrië. ‘Ik heb meer vertrouwen in een beleid dat erop gericht is de economie van het conflict te verstikken, naast onuitputtelijke politieke initiatieven en het voortdurend de grootmachten erop wijzen dat ze hun belangen moeten loslaten,’ zegt De Brabander. ‘Als je erin zou slagen een blokkade te leggen rond Syrië op het vlak van wapens, dan droogt het conflict op. Punt. Dan heb je letterlijk geen munitie meer.’

Het zijn ongewone opvattingen in tijden dat haast iedereen het van realiteitszin vindt getuigen om te pleiten voor een verhoging van de defensieuitgaven. Maar in België mogen in het politieke landschap weinigen nog antimilitaristische standpunten innemen, de samenleving kent nog wel een vrij vitale vredesbeweging. ‘In Nederland is het veel erger,’ zegt De Brabander. ‘Daar heb je amper nog een vredesbeweging. Wij zitten in verschillende internationale netwerken zoals het No to NATO-netwerk. De Nederlanders zijn altijd afwezig.’

Ik vind dat we het Belgische leger best kunnen afschaffen

Binnenkort zit de vredesactivist in de auto met zijn vader, een oud-beroepsmilitair. Samen gaan ze naar het huwelijk van zijn zus in Duitsland. Over de thema’s die we in dit gesprek aansneden, zal hij het dan niet hebben. ‘Er zijn kerstfeestjes geweest waarbij ik voor het eten met mijn vrouw en kinderen vertrok, terwijl mijn moeder in vol drama achterbleef. Op een gegeven moment hebben we allebei begrepen dat we alle politieke discussies moeten vermijden.’

De Brabander groeide op bij de Belgische strijdkrachten in Duitsland. ‘Mijn school was in de kazerne, ik zat in een compleet gemilitariseerd milieu. Toen ik als student demonstreerde tegen de plaatsing van kernraketten, begonnen de conflicten met mijn vader te ontstaan. Maar het was volgens mij geen vadermoord. Mijn politieke bewustwording paste in de tijdsgeest.’

Ook zijn vader was het product van wat hem is overkomen. ‘Hij was de oudste van een gezin van elf. Na zijn dienstplicht tekende hij bij omdat hij geen ander perspectief had. Hij is een zeer intelligent en belezen man, die als autodidact carrière heeft gemaakt binnen het leger. Als hij in een rijker gezin was geboren, had hij wellicht kunnen studeren, en was hij met een ander milieu en andere opvattingen in aanraking gekomen. Ik geloof ook dat veel militairen de oprechte overtuiging hebben dat als ze bijvoorbeeld aan een missie in Afghanistan deelnemen ze bijdragen aan de stabiliteit daar.’

Alleen vergissen ze zich, denkt De Brabander. ‘Ik ben een antimilitarist in hart en nieren. Ik vind ook - dat is niet het standpunt van mijn organisatie - dat we het Belgische leger best kunnen afschaffen. Elk jaar zijn de Verenigde Naties op zoek naar middelen om vluchtelingen de winter door te helpen. Ik denk dat we op die manier een veel betere bijdrage kunnen leveren aan stabiliteit en mensenrechten dan via de militaire weg.’

Lees ook: