Sorry voor alles wat misgaat in de wereld

We take it from here is een toneelstuk over een allesomvattend schuldgevoel. Waar het begonnen is, weet de schrijver van het stuk niet goed:

Misschien bij een toevallig iemand

Die heel veel van iemand anders hield en zei dat hij voor altijd –

Maar dat dan niet deed

En vanaf toen een knaagdier in zijn buik voelde waarvan hij maar niet kon bevallen

Zo staat het op de flyer. Waar en waneer het ook is begonnen: het gaat niet meer weg. De sprekers in We take it from here voelen dat knagende gevoel continu. Als ze zich verslapen, als ze ruziemaken, als ze het eerste en het laatste biertje van de avond drinken.

De sprekers in We take it from here voelen continu een knagend schuldgevoel

Sorry, zeggen ze telkens. Sorry, dat ik je in de rede val. Sorry, voor die keer dat… En dan volgt telkens een grappige of benauwende anekdote.

De schrijver van het stuk, Rebekka de Wit, publiceerde vorig jaar de roman We komen nog een wonder tekort. Daarin introduceerde ze het idee van een Afhankelijkheidsverklaring, die we inmiddels als een serie essays op De Correspondent aan het publiceren zijn. De Wit schreef zelf het eerste essay voor die reeks, en net als in dat stuk deelt ze ook in het theater anekdotes en ideeën die in je hoofd knapperen als haardvuur.

We zijn overal verantwoordelijk voor

Die verbondenheid komt opnieuw naar voren in We take it from here: schuld is hier de verbindende factor. De sprekers op het toneel worden in hun schuldigheid op zichzelf teruggeworpen, ze trekken zich alles aan en hun overpeinzingen hebben iets eenzaams. Het is duidelijk dat ze in dit leven geen verlossing zullen vinden – God is de hele tijd aanwezig, maar ook al vertrokken – en tóch gaan ze door.

De schuld is heel herkenbaar, persoonlijk en planetair. We zijn niet alleen verantwoordelijk voor ons eigen leven (en dus schuldig als er iets aan scheelt - en er scheelt altijd iets aan), maar ook voor de wereld zelf. Want wij hebben de wereld gemaakt zoals die nu is. Er is een geologisch tijdperk – het Antropoceen – naar ons vernoemd, zo ingrijpend hebben we de aarde veranderd. In We take it from here gaat het daar niet over, en toch lijkt het alsof de sprekers ook dáár sorry voor zeggen.

‘Sorry voor alles,’ staat er op de achterzijde van spreekkaartjes die tegen het einde worden voorgelezen.

Briljant zijn de onvertaalbare woorden – een Japans woord bijvoorbeeld dat iets als ‘sorry voor alle dingen die ik nog fout ga doen’ betekent – en de mythische indianenstammen die de revue passeren. De ene stam had voor alle dingen maar één woord, en daardoor was alles één. De andere stam kende geen erkentelijkheid, nooit zei er iemand ‘dankjewel’ en daardoor stond er nooit iemand bij een ander in het krijt, hoefde niemand iets goed te maken, was er nooit een besluit en ging alles altijd gewoon door. Stan Vreeken, die met zijn gitaar op het podium zit, zingt er mooie liedjes over.

Na de schuld komt vergeving

Het stuk is vooral diagnose: een opsomming van schuldgevoelens, zo bloemrijk dat je het theater niet kunt verlaten zonder te voelen dat schuld inderdaad een van de dominante belevingen van onze tijd is. Maar voorbij de schuld komt de vergeving, en ook daar is De Wit in geïnteresseerd.

In het mooiste stukje van de voorstelling vertelt ze over een zwarte kerk in Charleston – ‘nou ja, de kerk was wit, maar de mensen die er kwamen waren zwart’ – waar in juni 2015 bij een aanslag negen mensen bruut zijn vermoord. De Wit gaat erheen, wil weten hoe ze verder zijn gegaan. Of ze hebben vergeven. Opnieuw konden beginnen.

Ze vertelt over een vrouw die een enorme taart in de vorm van de kerk heeft gebakken en over de bisschop die speciaal is overgevlogen en de mensen in de kerk in een prachtige toespraak uit het heden tilt, voorbij de pijn. Niet door hem weg te poetsen, maar door hem in perspectief te plaatsen, door zowel de geschiedenis erbij te halen als een plek in de toekomst te schetsen, waar je altijd weer opnieuw kunt beginnen, wat er ook is gebeurd.

En dat is het sleutelmoment van de voorstelling. Want als er ooit een moment komt dat we kunnen zeggen ‘we take it from here,’ dan is het omdat we ons realiseren dat we altijd verder kunnen, welke shit we ook hebben veroorzaakt. Het is een motief dat in alle religies terugkomt en waar de mensheid kennelijk niet zonder kan. Waar schuld mensen isoleert en klein houdt, daar kan vergeving ze nader tot elkaar brengen en, misschien wel, verheffen.

We kunnen altijd verder, welke shit we ook hebben veroorzaakt

Zo stichtelijk wordt het in de voorstelling overigens bij lange na niet. De Wit vraagt een zwarte kerkganger of hij in staat is tot vergeving. Hij lacht haar toe en zegt: ‘Meisje, we doen de hele dag niets anders.’

Ondanks de ogenschijnlijk eenvoudige vorm is We take it from here complex, intrigerend, slim, geestig, ontroerend, muzikaal en bitter. Warm aanbevolen, dus.

We take it from here is van 11 tot en met 13 oktober in Frascati in Amsterdam te zien, en vanaf februari 2017 in verschillende theaters in België en Nederland.

Verder lezen of luisteren?