De Britse regering lijdt aan waanbeelden (en vier andere inzichten over de Brexit tot nu toe)

1. Wat Brexit betekent. Ongeveer. Misschien

‘Brexit betekent Brexit,’ zei een kersverse premier Theresa May toen ze het roer op die stralende julimorgen overnam. Helaas had lange tijd niemand een idee wat Brexit precies betekende. Ja, het Verenigd Koninkrijk had gestemd tegen lidmaatschap van de Europese Unie. Maar waar had het voor gestemd? ‘Het heft weer in eigen handen nemen,’ natuurlijk. Maar wat betekende dat?

Illustratie: Jip Piet (voor De Correspondent)

Nu, drie maanden later, weten we in ieder geval wat Theresa May daaronder verstaat. In een bevlogen toespraak op het partijcongres van de Conservatieven maakte de premier duidelijk dat Brexit voor haar een ‘onafhankelijk, soeverein’ Verenigd Koninkrijk betekent dat immigratie binnen de EU onder controle heeft, niet langer onderworpen is aan de EU-wetgeving en – ja, echt – zijn voedseletiketten naar eigen wens kan vormgeven.

Als je al deze punten samenneemt, kenmerken ze wat een ‘harde Brexit’ wordt genoemd. Het tegenovergestelde van een ‘zachte’ Brexit, waarbij Groot-Brittannië deel uitmaakt van de interne markt en een handelsrelatie met de EU behoudt die zo dicht mogelijk bij de huidige ligt.

Bij een ‘harde Brexit’ maakt het Verenigd Koninkrijk níet langer deel uit van de interne markt. Dat betekent dat er zou moeten worden onderhandeld – misschien zelfs per sector – over een vrijehandelsovereenkomst met de EU. Het betekent ook dat het land te maken krijgt met de invoerbelastingstandaarden van de Wereldhandelsorganisatie.

Wie wél toegang heeft tot de interne markt, is weer aan bepaalde regels gebonden, waaronder de handhaving van het recht van vrij verkeer, het in acht nemen van de wettelijke bepalingen en het naleven van de regels omtrent voedseletiketten. Door te zeggen dat ze daar allemaal niets mee te maken wil hebben, geeft May te kennen dat soevereiniteit voor haar belangrijker is dan deelname aan de interne markt.

Maar – er is altijd een maar – ze heeft ook aangegeven dat ze ‘de best mogelijke deal wil voor Groot-Brittannië,’ wat onder meer inhoudt dat Britse bedrijven ‘maximale vrijheid’ hebben om in de EU hun goederen en diensten aan te bieden en vice versa. Hoe de regering die halfzachte Brexit voor elkaar wil krijgen, weet niemand.

Zo, nu weet je tenminste wat Brexit betekent.

2. Maar dat is totaal niet hoe de rest van Europa Brexit ziet

Europa mag verdeeld zijn over vluchtelingen, bezuinigingen en de overmatige ambities van Brussel, over één ding zijn alle landen het eens: Groot-Brittannië moet een slechtere deal krijgen dan het had. Anders zullen meer landen uit de EU stappen en is het einde van de unie in zicht.

Angela Merkel, François Hollande, Joseph Muscat (dat is de premier van Malta en ook hij heeft een veto in een toekomstige deal), Jean-Claude Juncker, Donald Tusk – allemaal, inclusief traditionele bondgenoten van het Verenigd Koninkrijk als Ierland en Nederland, hebben de afgelopen dagen en weken duidelijk gemaakt dat er geen sprake kan zijn van een volledige toegang tot de interne markt als de basisregels en -principes niet worden nageleefd, in het bijzonder die van het vrije verkeer, en dat duidelijk moet zijn dat Groot-Brittannië een prijs betaalt voor het verlaten van de EU.

Misschien dat het Theresa May dus toch niet gaat lukken, die halfzachte Brexit

Natuurlijk denken een heleboel mensen die voor een Brexit hebben gestemd – waaronder invloedrijke ministers, waarover later meer – dat deze harde woorden gedurende de onderhandelingen zullen worden afgezwakt. Dat komt dan doordat ze niet helemaal begrijpen hoe de EU werkt en nooit de moeite hebben genomen om daarachter te komen.

Belangrijk voor de EU is namelijk het behoud van solidariteit en institutionele integriteit. Als volledige toegang tot de interne markt niet langer onlosmakelijk gebonden is aan het vrije verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen, zei Angela Merkel vorige week, ‘dan wordt een proces in werking gezet waarbij iedereen maar doet – en mag doen – waar hij zin in heeft.’ En dat zou volgens haar slecht zijn voor de EU.

Voor EU-landen staan de belangen van de unie nu voorop. Zelfs voor Europese bedrijven, zoals Markus Kerber, hoofd van de Duitse ondernemersorganisatie, duidelijk heeft gemaakt, zijn onderlinge handel en investeringen binnen de EU en de solidariteit met de interne markt uiteindelijk belangrijker dan de BMW’s en camemberts die aan Groot-Brittannië worden verkocht.

Bedrijven en economieën binnen de EU zullen er zonder twijfel een klap van krijgen als het Verenigd Koninkrijk uit de interne markt wordt gezet, maar de klap van een uit elkaar vallende EU zou vele malen groter zijn.

Misschien dat het Theresa May dus toch niet gaat lukken, die halfzachte Brexit.

3. Er wordt eindelijk teruggevochten

Een bankier zei het onlangs vrij treffend: ‘In feite voert onze munt nu de oppositie tegen het regeringsbeleid.’ Britten die vakantie vieren in de Dordogne of aan de Costa del Sol betalen inmiddels 15 procent meer voor hun euro nu beleggers er steeds meer van overtuigd raken dat het Verenigd Koninkrijk afstevent op een harde Brexit.

En hoe zit het ondertussen met diegenen die oppositie moeten voeren? De Labourpartij is vooral bezig met intern gebekvecht - met mogelijk fatale gevolgen - en wordt geleid door een man die meer bezig lijkt met hogere zaken, zoals de noodzaak van een minister van Vrede en Ontwapening, dan met de Brexit. (Het duurde 46 minuten voordat Jeremy Corbyn het B-woord überhaupt in de mond nam tijdens zijn speech op het partijcongres).

Het parlement roert zich wel. Parlementsleden van verschillende partijen hebben de handen ineengeslagen en eisen dat ze stemrecht krijgen over elke regeringsbeslissing die te maken heeft met het verlaten van de grootste handelsmarkt in de westerse wereld. Ze zeggen, niet geheel onterecht, dat 52 procent van de Britten dan wel uit de EU zegt te willen, maar dat dat niet moet betekenen dat de economie zware en blijvende schade oploopt. Premier May verwerpt het initiatief: volgens haar proberen de parlementariërs ‘de wil van het Britse volk te dwarsbomen.’

De zakenwereld maakt zich nog meer zorgen en vroeg de premier in een brief uitdrukkelijk alles op alles te zetten om een harde Brexit te voorkomen. Volgens hen heeft de regering de verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat de Brexitvoorwaarden ‘stabiliteit, welvaart en een betere levensstandaard’ brengen, en ze schrijven dat ‘ongeveer elk geloofwaardig onderzoek’ aantoont dat de EU uitstormen het tegenovergestelde effect heeft.

4. Maar helaas lijdt de regering aan waanbeelden

Laten we eens kijken naar de drie Brexiteers. We hebben Boris Johnson, een man die van het beledigen van buitenlanders zijn vak heeft gemaakt en nu, bizar genoeg, minister van Buitenlandse Zaken is. Hij zei onlangs dat het verband tussen vrij verkeer van goederen en diensten en de toegang tot de interne markt ‘totale onzin’ is en dat een Brexit het Verenigd Koninkrijk ‘geweldige kansen biedt voor nog meer vrijhandel met de Europese Unie.’ Johnson woont duidelijk op Planeet Brexit.

Dan hebben we David Davis, de Brexitminister, die de echtscheiding tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU moet gaan regelen op basis van artikel 50, een tweejarige spoedprocedure die volgens May uiterlijk eind maart begint. Davis moet ook een handelsovereenkomst sluiten met de hele club, waarvoor de unanieme steun nodig is van de 27 EU-leden én het Europees Parlement. Een maand voor het referendum beweerde Davis nog dat er afzonderlijke deals konden worden gesloten met alle EU-lidstaten (dat is onzin, dat is het hele idee van de EU). En gisteren claimde Davis dat er ‘geen nadelen aan Brexit kleven, alleen aanzienlijke voordelen’ en dat de onderhandelingskansen ‘helemaal voor het oprapen liggen.’ Ook Davis woont op Planeet Brexit.

Wat we hier zien, is de overwinning van een klein groepje rechtse Conservatieven en hun anti-Europese ideologische obsessie

En dan hebben we nog Liam Fox, minister voor Internationale Handel, die vindt dat het Verenigd Koninkrijk niet alleen de handelsunie maar ook de douane-unie moet verlaten. Hij leidt de onderhandelingen over de nieuwe handelsovereenkomsten die het VK moet gaan sluiten met landen buiten de EU en lijkt daadwerkelijk te denken dat goede handelsdeals met verre exotische landen als Australië (goed voor 1,6 procent van de Britse buitenlandse handel) een vervanging kunnen zijn voor de interne markt van de EU (goed voor bijna de helft van onze handel). Hij woont ook op Planet Brexit.

Het enge is dat deze drie vrijwel iedereen lijken te hebben overtuigd van hun zaak - met één of twee uitzonderingen, zoals minister van Financiën Philip Hammond, die er nog altijd dapper voor strijdt dat het financiële centrum van Londen - de City - de broodnodige toegang blijft houden tot de interne markt van de EU. Theresa May zelf zat ooit, althans in naam, in het Remain-kamp.

Wat we hier zien, is de overwinning van een klein groepje rechtse Conservatieven en hun anti-Europese ideologische obsessie, van politici die vrijwel hun hele volwassen leven naar dit moment toe hebben gewerkt en die nu niet durven toe te geven dat een harde Brexit een nachtmerrie wordt om voor elkaar te krijgen - om nog maar te zwijgen over de economische ramp die zich vervolgens zal voltrekken.

5. Kijk intussen eens wat er met ons land gebeurt

Het is niet zo dat iedereen die leave stemde bekrompen is. Het is wél zo dat bekrompen mensen nu bevestigd worden in hun ideeën omdat ze denken dat 52 procent van de stemmers het met ze eens is.

Het Verenigd Koninkrijk was lang een van de aantrekkelijkste en meest gastvrije landen ter wereld. Dat is aan het veranderen. Het aantal haatmisdrijven ligt op een significant hoger niveau dan voorheen. Het geweld tegen homo’s steeg met 147 procent.

En wat doet de regering intussen?

De minister van Volksgezondheid heeft de vele buitenlandse artsen die in het Verenigd Koninkrijk werken laten weten dat ze hier ‘tijdelijk’ zijn, totdat er genoeg Britse artsen zijn opgeleid om ze te vervangen. De minister van Binnenlandse Zaken opperde dat bedrijven moeten bijhouden hoeveel buitenlandse werknemers ze hebben om er zeker van te zijn dat migranten niet ‘de banen inpikken die Britten zouden moeten hebben.’ Ook wordt het aantal buitenlandse studenten en werkvergunningen ingeperkt.

Nog wranger: minister van Internationale Handel Liam Fox omschreef het lot van de drie miljoen EU-burgers die legaal naar het Verenigd Koninkrijk zijn gekomen om er te wonen, werken en belasting te betalen als ‘een van onze troefkaarten’ in de aankomende Brexit-onderhandelingen.

En de premier? Die vindt dat ‘als je een wereldburger bent, je eigenlijk nergens burger bent.’ Het Verenigd Koninkrijk loopt dezer dagen het risico minder vrijzinnig te worden, minder open-minded, minder inclusief, minder tolerant. Maar bekrompener, geslotener, xenofober, lijdend aan waanbeelden. Omdat Brexit nu eenmaal Brexit betekent. Wat dat ook - uiteindelijk - moge zijn.

Dit verhaal is vertaald uit het Engels door Hans Pieter van Stein Callenfels en Laura Weeda.

Meer weten?

Full English Brexit blijkt een chaotisch en puur politiek ontbijt De regerende Britse Conservatieven vieren deze week een triomfantelijk congres. De nieuwe premier Theresa May belooft ‘Brexit is Brexit’ en een ‘land dat voor iedereen werkt.’ Vandaag in het Politiek Dagboek: Brexit is een grote politieke gok, maar biedt weinig voor de burgers die zich miskend en in de steek gelaten voelen. Lees het politiek dagboek van Marc Chavannes hier terug

De belangrijkste twaalf vragen over Brexit beantwoord Drie maanden terug stemde Groot-Brittannië over wel of niet lid blijven van de Europese Unie. Waarom opeens afscheiden? En wat betekent dit voor ons? Vanuit Groot-Brittannië beantwoord ik jullie prangendste vragen. Lees mijn verhaal hier terug

De jongens van Yanis Varoufakis willen de EU niet neerhalen - ‘nog niet’ De EU is niet democratisch, vindt DiEM25, de beweging van Yanis Varoufakis. Maar dat betekent niet dat we haar moeten afschrijven om terug naar de natiestaat te gaan. Want wat heb je liever: een Europa waar roaming gratis is, of twee uur wachten aan de grens? Vier jonge mannen spreken zich uit over hoe zij de EU willen veranderen. Lees het verhaal van Tomas Vanheste hier terug