Sekstalk voor ouderen: een gebruiksaanwijzing

Daan Borrel
Journalist, gespecialiseerd in seksualiteit
Foto: Fox Photos / Getty Images

Ook na je tachtigste is het normaal behoefte aan seks te hebben. Maar hoe praat je met je oma over seks? En hoe begin je, als je zelf als oudere behoefte hebt aan raad, je zoektocht naar een goede gesprekspartner? Seksuoloog en huisarts Peter Leusink over de do’s and don’ts.

Eerder vertelden Riet (76) en Jan (89) dat de seksuele behoefte niet verdwijnt na je tachtigste, hoewel dat vaak zo wordt gedacht. Maar hoe praat je met je oma over seks? En hoe begin je, als je zelf als oudere behoefte hebt aan raad, je zoektocht naar een goede gesprekspartner?

Het mocht wel wat concreter. Daarom in dit praktische vervolgstuk: de do’s and don’ts voor het gesprek met ouderen over seks. Ik vroeg het een van de seksuologen die ik het afgelopen jaar ontmoette: Peter Leusink. Naast seksuoloog is Leusink ook huisarts, hoofdredacteur van het werkt hij in een dementiecentrum en promoveert hij op pijn bij vrouwen tijdens de seks.

Hoe begin je met je oudere vader/tante/oma over seks?

‘Ik zou niet plompverloren beginnen en je bescheiden opstellen. Vragen of de ander het vervelend vindt, is de enige vraag die daarbij kan helpen. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Oma, ik ken u nu al zo’n tijd, en ik vind het lastig, durf het bijna niet te vragen, maar mist u opa? Denkt u nog weleens aan seks?’ Of begin over vroeger, dan komen de verhalen vanzelf.

‘Maar het ligt aan de relatie die je met iemand hebt: ik had dit zelf nooit aan mijn oma kunnen vragen. Dat is ook niet erg. Het is niet zo dat we nu met z’n allen ouderen moeten bestoken met vragen over seks omdat het och, och, zo’n trieste doelgroep is. Waar het om gaat, is dat je niet invult dat ze seksloos zouden zijn.’

Waar het om gaat, is dat je niet invult dat ouderen seksloos zouden zijn

Welke zorgverleners moeten het met ouderen over seks hebben?

‘Als je het hebt over moeten, kom je inderdaad bij de professionele relatie uit. Ik kan me voorstellen dat iemand van de thuiszorg een praatje begint over eenzaamheid. ‘Mist u uw partner?,’ kunnen ze vragen. Dat gesprek kun je vervolgens uitbouwen naar intimiteit en seksualiteit.

‘Dit geldt ook voor huisartsen, psychologen, psychiaters en verzorgers in het verpleeghuis: bouw het gesprek op. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘We hebben het al een tijdje over uw aandoening gehad, mag ik u nu iets vragen over seksualiteit?’ Of: ‘U heeft diabetes en we weten dat die ziekte invloed kan hebben op seksualiteit, vindt u het goed als we daar even over praten? Ik kan me voorstellen dat het vrijen verandert?’

Wat ook een goede openingszin voor huisartsen is: ‘Ik ken u nu al een tijdje, mag ik u vragen of u seksueel actief bent?’ Zo houd je de vraag open: je gaat er niet van uit dat iemand een partner heeft. Een persoon kan ook masturberen of een prostituee bezoeken.’

Doen veel huisartsen dit?

‘Te weinig. Zorgverleners in het algemeen doen het te weinig. Uit blijkt consistent dat ze niet weten hoe ze erover moeten beginnen. Ze vullen voor ouderen in dat ze dit vervelend zouden vinden of dat ze überhaupt niet meer seksueel actief zouden willen zijn. Terwijl consistent het tegenovergestelde blijkt.’

Foto: Watford / Mirrorpix via Getty Images

Klagen ouderen over hun verouderde lichaam in verband met seks?

‘Vaak wordt leeftijd of ziekte als excuus gebruikt, terwijl dit het niet hoeft te belemmeren. Tegen vrouwen met verzakkingsproblemen kun je als huisarts best zeggen: ‘Dit betekent niet dat je niet meer kunt vrijen.’ Mensen kunnen leren zich aan veranderende omstandigheden aan te passen.’

Geeft u hetzelfde advies aan vrouwen met droge vagina’s en mannen die geen erectie meer kunnen krijgen?

‘Voor gezonde oudere vrouwen geldt: neem de tijd. Uiteindelijk leidt het stimuleren van de clitoris wel tot vochtigheid. Maar een veelvoorkomend probleem bij oudere heterostellen is dat mannen op leeftijd het juist sneller willen, omdat hun erectievermogen afneemt. Maar als die man leert hoe hij een erectie kan behouden, dan kan hij ook wachten tot zij vochtig is. En, ik adviseer ook: ‘Als de hele logistiek zo ingewikkeld is, waarom stimuleren jullie elkaar dan niet eerst?’

Ze beginnen met penetratie zonder voorspel?

‘Dit doen veel maar ook veel ouderen omdat ze opgegroeid zijn met het idee dat alleen gemeenschap tot opwinding leidt. Er is ook schaamte om zichzelf te ontdekken.

‘Er zijn natuurlijk ook gevallen voor wie het heb-meer-geduld-advies niet geldt. Voor hen is er viagra of glijmiddel. Bijvoorbeeld voor vrouwen met borstkanker. Of mensen met diabetes. Voor hen kan het extra moeilijk zijn omdat hun lichaam het niet meer doet, maar ze zich hun seksualiteit nog wel herinneren.

‘Ik zie ouderen hier op twee manieren op reageren: de creatievelingen proberen het op een andere manier, ze gaan kroelen, zonder penetratie en klaarkomen. De andere groep gebruikt de ziekte als excuus om niet meer op zoek te gaan naar seksuele prikkels. Dat hebben ze denk ik ook meegekregen uit de tijd van hun ouders. Uit die tijd stammen veel van die vreemde uitdrukkingen, zoals “ouwe snoeperd”.’

In Nederland zijn 200.000 ouderen sterk vereenzaamd: ze hebben maar één keer per maand contact met een andere persoon. Begint u als huisarts weleens over masturbatie?

‘Ik zie in de spreekkamer dat veel 75-plussers de normen en waarden van vroeger meedragen en daardoor geremd worden wat masturbatie betreft. Ze voelen zich hier schuldig over. ‘Maar ik ben toch getrouwd dokter,’ zeggen ze als ik hierover begin, ‘dat doe ik niet meer.’

‘Al is wat ze zeggen, natuurlijk niet altijd wat ze doen. De generatie jonger dan zeventig is hier al opener over. Maar ik zeg nooit: ‘Ik zou dit écht doen.’ Je moet altijd de ruimte geven. Ik houd het heel algemeen: ‘De meeste mensen doen het, het kan heel prettig voelen,’ zeg ik dan. ‘Probeer het maar eens.’

Foto: Johnson / Getty Images

Wat voor invloed heeft dementie op seksualiteit?

‘Het kan twee kanten op. Er is een hele kleine groep die raakt en het niet meer afstemt met de partner. De empathiefunctie vervalt. Ze masturberen in het openbaar of zitten ongevraagd aan anderen. Bij de andere, veel grotere groep vervalt de seksuele functie: ze hebben geen belangstelling meer en zoeken de prikkels niet meer op. Dementerende mensen reageren wel heel sterk op fysiek contact: kan ze echt kalmeren. Maar dan heeft aanraking dus een andere functie dan seksueel. Het vervangt taal en cognitieve functies en geeft warmte en veiligheid.’

Je kunt een bruggetje gebruiken, begin bijvoorbeeld over relaties of herinneringen

En hoe kan een oudere zelf het gesprek beginnen?

‘In een vriendschap is het anders dan bij een zorgverlener. In een vriendschap kan het op verschillende manieren. Je kunt een bruggetje gebruiken, begin bijvoorbeeld over relaties of herinneringen: ‘Weet je nog dat..., dat heb ik nu nog steeds/niet meer.’ Je kunt de ander ook een vraag stellen, of het gesprek beginnen aan de hand van een krantenartikel of televisieprogramma.

‘Bij een zorgverlener is het handig om je wat beter voor te bereiden, schrijf de vraag desnoods op. Of vraag een dubbel consult aan bij de huisarts, zodat er wat extra tijd is. En begin dan gewoon met de klacht of vraag die je hebt, de hulpverlener helpt je vervolgens wel verder. Praat niet met allerlei omwegen in de hoop dat de zorgverlener je wel begrijpt, en maak ook niet pas een opmerking bij het weggaan.’

Meer lezen?