Black Mirror is geen waarschuwing voor de toekomst meer, ze toont de horror van het heden

Wat is kwalijker?

1. Iemand een drankje serveren waar, zonder dat je dat weet, gif in zit. Gevolg: één dode.
2. Iemand een drankje serveren waarvan je dénkt dat er gif in zit, met de intentie diegene te vermoorden. Gevolg: geen dode.

Verreweg de meeste volwassenen zullen de gefaalde moordpoging harder veroordelen dan het dodelijke ongeluk, ontdekte neurowetenschapper Rebecca Saxe. Bekijk hier de Ted Talk van Rebecca Saxe, waarin ze het empathie-onderzoek toelicht. Ze onderzocht het stukje hersenen, net achter je oor, dat je empathisch vermogen reguleert en concludeerde dat de intentie zwaarder telt dan het eindresultaat.

Waar het eng wordt: dat empathisch vermogen valt te manipuleren. Met een techniek genaamd transcranial magnetic stimulation, waarbij magnetische pulsen worden afgegeven aan dat specifieke hersengebied, konden Saxe en haar collega’s tijdelijk de natuurlijke werking ervan verstoren en zo de morele oordelen van hun proefpersonen veranderen. ‘Moordlustig’ of ‘per ongeluk’ telden opeens bijna even zwaar.

In Black Mirror worden haatzaaiende mechanismen concreet...

Wat is kwalijker?

1. Grommende, slijmerige mutanten die het voortbestaan van de mensheid bedreigen overhoopknallen.
2. Genocide.

Deze week lanceerde Netflix zes afleveringen van een van de origineelste series van het moment: Black Mirror. Die titel verwijst naar de leegheid van onze uitgeschakelde telefoons, laptops en televisies: spiegels waarin we voor heel even onze vervormde gezichten zien, vlak voordat we onze apparaten inschakelen en ons erin verliezen.

YouTube

Bij één aflevering moest ik meteen aan Saxes empathie-onderzoek denken. Je maakt kennis met een groep Amerikaanse soldaten, die in een non-descript Oostblokland jagen op zogenoemde ‘kakkerlakken’; smerige zombies met rode ogen en spitse tanden die, door zich voort te planten, het voortbestaan van de ‘gezonde’ mensen onmogelijk maken.

Genocide is makkelijker wanneer je niet stil hoeft te staan bij het feit dat je haar aan het plegen bent

Je ziet de hoofdrolspeler op jacht gaan. Hij vindt een kast vol ‘kakkerlakken,’ verstopt door een oude man, en gaat los. Hij steekt er eentje in zijn oog, in zijn borst. Zijn eerste moord als militair, hij is trots.

Als hij die nacht naar bed gaat, krijgt hij van de legerleiding een droom. Via een implantaat in zijn hersenen, ergens net achter zijn oor, worden beelden naar zijn netvlies gestuurd waarop een prachtige vrouw naakt voor hem klaar gaat liggen.

Maar de vrouw verdwijnt. Zijn eigen gedachten beginnen de geïmplanteerde fantasieën te verdringen. En die kakkerlakken in de kast? Die ziet hij ineens niet meer als monsters. Het waren een jonge vrouw en haar kind, smekend om hun leven. De zombie die hij doodstak? Een jonge man, prevelend.

Punt is: genocide is makkelijker wanneer je niet stil hoeft te staan bij het feit dat je haar aan het plegen bent. Door mensen te ontdoen van hun menselijkheid worden ze gezichtsloze doelwitten. De kracht van Black Mirror zit hem in het, via technologie, concreet maken van die subtiele haatzaaiende mechanismen.

...en dan gaat het om technologieën die nu al voorhanden zijn

Elke aflevering van Black Mirror is een korte film op zich: andere wereld, andere acteurs, andere tijd, ander verhaal. In het eerste seizoen werden vooral de extremen van de technologie in combinatie met media- en publieksdruk opgezocht.

Zo moest de premier van het Verenigd Koninkrijk live op televisie een varken penetreren, anders zou de kroonprinses worden vermoord. Ook was er een talentenjacht waarbij de deelnemers na hun eliminatie veroordeeld werden tot een leven als slaaf.

Het tweede seizoen was zo mogelijk nog duisterder: er was een vrouw die 24 uur per dag opgejaagd en gefilmd werd, zonder te weten waarom. Haar lijdensweg bleek het best bekeken tv-programma van het land.

In dit nieuwe seizoen gaan de verhalen meer dan ooit uit van technologieën die nu al voorhanden zijn. Denk aan een Virtual Realityspookhuis, waarbij gebruik wordt gemaakt van je eigen geheugen om de voor jou persoonlijk grootste angsten te kunnen projecteren.

De prangende vragen die Black Mirror opwerpt

De twee beste afleveringen van het seizoen, de derde en de zesde, voelen aan alsof ze vandaag gebeuren. In de derde worden mensen bespied via hun webcams en vervolgens op een zieke manier gechanteerd met de beelden - hoever ga je om jezelf te redden? In de zesde beginnen online bedreigingen en doodsverwensingen directe gevolgen te hebben in het echte leven. Hoe terecht is dat?

Hoever ga je om jezelf te redden?

De serie werpt dit seizoen meer relevante en prangende vragen op. Hoe zou de wereld eruitzien als we elkaar niet alleen online, maar ook in het echt de hele dag zouden beoordelen? En als er gevolgen worden verbonden aan een lage score, gedraagt iedereen zich dan extra netjes, of laat je dan een deel van de samenleving creperen? Hoe eng wordt een horrorfilm als je vergeet wat echt en wat nep is? Tot hoe ver kun je mensen vanaf een afstand dwingen met belastend materiaal? Hoe zouden we met onze tijd op aarde omgaan als het hiernamaals te manipuleren was? Kies je liever voor echt leed of nep geluk? En hoe straffeloos moeten online pesterijen en bedreigingen zijn?

Black Mirror gaat niet alleen over wat er gebeurt wanneer technologie wordt misbruikt. De serie gaat ook over wat technologie nu al kan en doet - en is daarom een sociaal document dat het kijken meer dan waard is.

Meer lezen?

Het beste misdaaddrama sinds The Wire toont: je (on)schuld doet er niet toe als je Nasir heet In de waanzinnige nieuwe serie The Night Of wordt Nasir Khan, de voorbeeldige zoon van hardwerkende Pakistaanse ouders, wazig wakker na een onenightstand. Zijn meisje ligt doodgestoken op bed, hij herinnert zich niks. Wat volgt is een verstikkende reis door het Amerikaanse rechtssysteem. Lees mijn verhaal hier terug Deze filosoof beschrijft ‘de vernegering’ van de mens (ja, dat lees je goed) Het menselijke van de mens gaat verloren. Daarvoor in de plaats komt de ‘Neger.’ Een mens die de status krijgt van een ding, iets wat je kunt bezitten en waar je handel mee kunt drijven, zegt filosoof Achille Mbembe. Ik interviewde hem in Parijs voor onze serie over ‘Het einde van de mens als maat der dingen.’ Lees het verhaal van Anoek hier terug Tijd om dingen serieus te nemen Nu technologie steeds dieper in ons leven doordringt, wordt het lastig de mens als vrij en autonoom wezen te blijven zien. De dingen beginnen hun plek op te eisen, zegt filosoof Peter-Paul Verbeek vandaag in de serie over ‘het einde van de mens als maat der dingen.’ Lees het verhaal van Lynn hier terug