In 8 minuten bijgepraat over Brexit, chaotische Britse politiek en die arme Theresa May

Ze gaat de kerst niet halen, zeggen sommigen. Nee joh, zeggen anderen: ze zit er nog zeker tot maart. Weer anderen denken dat Theresa May het wel uithoudt tot Brexit Day, op 29 maart 2019 (maar dan ook geen dag langer). Er zijn er zelfs die denken dat ze het volgende decennium nog gaat halen.

Niemand weet het natuurlijk. In het koortsachtige en meedogenloze klimaat van Westminster midden in de Brexit is bijna alles mogelijk. Het enige dat vaststaat, is dat de premier niet uit eigen beweging zal vertrekken: als deze nauwgezette domineesdochter aankan wat er tot nu toe allemaal haar kant op is geslingerd, kan ze alles aan.

De premier voert namelijk een oorlog op meerdere fronten. In binnen- én buitenland.

De vele oorlogen van Theresa May

In Londen zit ze op de premiersstoel, maar heeft ze eigenlijk geen macht, ernstig verzwakt als ze is door die totaal onnodige verkiezingen Lees meer over de Britse verkiezingen bij The Guardian. waarin haar Conservatieve regering de meerderheid verloor. Als een handvol eigenwijze Lagerhuisleden besluit tegen haar te stemmen, lijdt ze al een nederlaag.

Als een handvol eigenwijze Lagerhuisleden besluit tegen haar te stemmen, lijdt ze al een nederlaag

Het volgende front wordt gevormd door haar eigen ministers. Die voeren bijna openlijk oorlog met elkaar, een weerspiegeling van de diepe verdeeldheid over Europa die de Conservatieve partij al meer dan een kwart eeuw tekent.

En dan is de regering nog verdeeld in twee kampen: de Pragmatisten, die zo lang mogelijk zo dicht mogelijk bij Europa willen blijven, en de Brextremisten, die denken dat Groot-Brittannië als een (te) lang opgesloten vogel de Europese kooi kan uitwippen en zijn vleugels kan spreiden om terug te vliegen naar andere, betere tijden - zoals die waarin het de baas van de wereld was.

De strijd in Londen - en de gevallen ministers

Het evenwicht tussen de twee kampen was zo kwetsbaar, dat toen May nogal achteloos twee kabinetsleden kwijtraakte, de belangrijkste kwalificatie voor de vervangers was dat de één een remainer moest zijn en de ander een leaver.

En die leavers maakten het May al lastig. Onder leiding van Leave-giganten Michael Gove en Boris Johnson - die, zoals vorige week bekend werd, samen in een brief op dreigende toon bij de premier klaagden dat niet alle kabinetscollega’s even enthousiast zijn over hun visie op een snelle en eenduidige Brexit - draaien de Brexiteers May de duimschroeven aan in het buitenland, waar de druk sowieso al wordt opgevoerd.

Want de hardliners geven May - noch David Davis, haar pochende hoofdonderhandelaar en Brexitminister - geen centimeter speelruimte in de onderhandelingen met Brussel, die daarom stilliggen.

Het gemodder in Brussel en de kritiek op de Britten

Intussen tikt de klok door. Het Verenigd Koninkrijk heeft twee jaar de tijd voor het moment van vertrek, deal of geen deal, en wil logischerwijs snel door naar de tweede fase van de gesprekken over de post-Brexithandelsrelaties tussen het VK en de EU.

Het Verenigd Koninkrijk heeft twee jaar de tijd voor het moment van vertrek

Maar de 27 lidstaten van de EU, vertegenwoordigd door hun hoffelijke onderhandelaar Michel Barnier, eisen dat er eerst ‘voldoende voortgang’ is gemaakt in fase 1, die over de echtscheiding gaat: burgerrechten, de grens met Ierland en de financiële regelingen die Groot-Brittannië bij het vertrek moet treffen om de toezeggingen van tijdens het lidmaatschap waar te maken.

De Britten hoopten op ‘voldoende voortgang’ tijdens de EU-top in oktober, maar konden die niet boeken. Barnier heeft Londen nu twee weken de tijd gegeven Lees meer over deze deadline. om ‘essentiële helderheid’ te geven over de vraag of het VK zijn bod van ongeveer 20 miljard euro gaat verhogen naar de 60 miljard die de EU naar verluidt wil, en over de manier waarop het land het schijnbaar onhandelbare grensprobleem tussen Noord-Ierland en de Ierse Republiek wil aanpakken.

Of dat gaat lukken? Sommige Europeanen vragen zich hardop af Lees over de Europese twijfels bij The Guardian. of die ‘voldoende voortgang’ wel wordt gehaald voor de EU-top half december, waarvan de voorlopige conclusies eind deze maand al moeten rondgaan in de EU-hoofdsteden. Anderen zijn optimistischer. May is dicht bij een financiële deal, denken sommigen.

Punt is: als de deadline van december niet wordt gehaald, is er waarschijnlijk pas in maart weer een kans, waarna er maar krap een jaar overblijft om de contouren van een toekomstige deal te schetsen.

De verklaring voor de impasse

Het viel te verwachten dat deze impasse zou ontstaan. Dat heeft deels met tactiek te maken. Het Verenigd Koninkrijk wil nu nog niet al te harde bedragen vastleggen; het beschouwt geld als troefkaart om een goede handelsdeal te sluiten.

Het heeft ook met het supertechnische gehalte van de onderhandelingen te maken. Komt-ie: het Verenigd Koninkrijk wil de douane-unie van de EU verlaten, wat betekent dat er een grens dwars over het Ierse eiland zou moeten komen - en dat wil niemand. Volgens Ierland en de EU is de oplossing dat Noord-Ierland ín de douane-unie blijft, maar volgens de Britten is dat weer een schending van hun territoriale integriteit. Kom daar maar eens uit.

Het helpt ook niet dat er allerlei historische misvattingen bestaan. Groot-Brittannië vindt - Brits als het is - dat het een speciale behandeling verdient. En omdat het Britse lidmaatschap van de EU een aaneenschakeling was van uitzonderingen, kortingsregelingen en voorkeursbehandelingen, denkt het land dat er in de Brexit-onderhandelingen ook wel wat te regelen valt.

Dat is niet zo. De artikel 50-gesprekken zijn geen onderhandelingen maar een juridisch proces, met bepaalde eisen. Het gaat hier om 27 landen die het andere land vertellen wat ze wel en niet accepteren.

Dus: een regering op ontploffen

Maar - zoals de 27 EU-lidstaten ook snappen - de patstelling weerspiegelt de zwaktes en verdeeldheid in de regering van Theresa May. Feit is dat de regering niet kán zeggen hoeveel ze bereid is te betalen voor de Brexit. Want zodra ze een bedrag noemt, stort ze in elkaar: de helft van de ministers zal roepen dat het bedrag veel te hoog is, een vernedering; de andere helft dat het veel te laag is, een belediging.

Je zou bijna medelijden krijgen met de premier

Op dezelfde manier - en dat is cruciaal - is de regering niet in staat te bepalen hoe de toekomstige relatie met Europa eruit moet zien. Want de helft wil een partnerschap à la Noorwegen (uitgebreide toegang tot de interne markt, maar minder soevereine macht over wetten, geld en grenzen), terwijl de andere helft een handelsakkoord wil zoals Canada dat heeft met de EU (minder vrije handel, meer soevereine macht). Zodra de regering een keuze probeert te maken, ontploft ze.

Je zou bijna medelijden krijgen met de premier. Thuis onder vuur, in het buitenland in het nauw. Plus iedereen, van de OESO tot de Europese Commissie en je eigen denktanks, die je waarschuwt dat de Brexit een ramp is voor de economie; het bedrijfsleven dat wil weten waar het aan toe is; universiteiten, ziekenhuizen en agrarische bedrijven die zich grote zorgen maken of ze het wel zullen redden zonder arbeidskrachten uit de EU.

En nu? Gaat May het redden?

Vóór het referendum had niemand de moeite genomen om de daadwerkelijke consequenties van een Brexit te onderzoeken. Wat het zou betekenen voor Britse havens en vliegvelden, voor de maakindustrie, de banken, de boeren, de supermarkten, de industriestandaarden. Onder elke dakpan die deze betreurenswaardige regering optilt, zit een wespennest.

Nu blijven hierdoor de rationele redenen voor de Brexit steeds moeilijker overeind, waardoor het Verenigd Koninkrijk voor de keuze staat: de Brexit afbreken (dan wel enorm verzachten), of de ‘wil van het volk’ volgen en de Brextremisten tevreden houden. Het eerste zal bij de komende generaties het vertrouwen in de democratie volledig verwoesten, het tweede helpt de economie de vernieling in.

Overleeft May die keuze? De kans dat de regering in elkaar stort is heel groot. Het kabinet staan ongeveer tien cruciale stemrondes in het parlement te wachten over allerlei Brexit-wetten: stuk voor stuk kunnen ze zorgen voor een smadelijke nederlaag.

Niemand weet het, uiteraard. Maar ik gok erop dat May nog even aanblijft, al was het maar omdat haar vertrek ofwel een leiderschapsstrijd bij de Conservatieven betekent, of nieuwe verkiezingen.

Het eerste zou haar partij uiteenscheuren, omdat het een gevecht zou zijn over precies die kwestie die al twee decennia lang de partij dreigt te vernietigen: de relatie van het Verenigd Koninkrijk met Europa.

Het tweede zou zomaar een overwinning van de linkse tak van Labour onder leiding van Jeremy Corbyn kunnen betekenen, een vooruitzicht dat vrijwel alle Conservatieven zo vreselijk vinden dat ze bijna alles zullen doen - misschien zelfs het eens worden over Europa - om het te vermijden.

Kortom: niemand die op dit moment in Groot-Brittannië aan de macht is, heeft enig belang bij het bespoedigen van de teloorgang van Theresay May. Wat er voor in de plaats komt, is voor geen enkele partij meteen acceptabel. Dus de kans is groot dat ze gewoon maar aanblijft.

Maar eigenlijk heeft niemand enig idee.

Dit verhaal is vertaald uit het Engels door Hans Pieter van Stein Callenfels.

Lees ook:

De belangrijkste twaalf vragen over Brexit beantwoord Morgen stemt Groot-Brittannië over wel of niet lid blijven van de Europese Unie. Waarom opeens afscheiden? En wat betekent dit voor ons? Vanuit Groot-Brittannië beantwoord ik jullie prangendste vragen. Lees de analyse hier terug Wat te verwachten van het kabinet-Rutte III? 4 kansen en 5 risico’s Het kabinet-Rutte III is een mix van kansen en risico’s. In dit Politiek Dagboek een inventarisatie van de opvallendste. Waar werd zo lang over onderhandeld en wat leverde het op? Lees het verhaal van Marc Chavannes hier terug