Trumps overwinning: voor de mannen van de defensie-industrie een feestdag

Zijn naam valt nul keer, maar zijn geest waart rond. Vandaag zijn in Brussel vertegenwoordigers van de wapenindustrie en Europese beleidsmakers bijeen voor een sessie voetjevrijen op de jaarlijkse conferentie van het Europees Defensie Agentschap. Na de verkiezing van Donald Trump schoten de aandelenkoersen van defensiebedrijven wereldwijd de lucht in. En ook hier voel je de opwinding. Dit is de kans voor Europa om militair op eigen benen te gaan staan, hoor je de verzamelde generaals, wapenfabrikanten, politici en ambtenaren denken.

‘We staan op een beslissend kruispunt op de weg naar een sterkere Europese defensie,’ zegt Federica Mogherini, de Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenland van de EU. Op de achtergrond zien we een beeld van enkele gevechtshelikopters in een donker, magisch landschap.

Het sluit perfect aan bij de beeldtaal van de dag: defensie wordt hier voorgesteld als een hoog technologisch en heroïsch ambacht. Het thema is de vraag of we voor een derde industriële revolutie op defensiegebied staan. Het buzzword van de conferentie is innovatie. In de zaal zitten bijna alleen mannen.

Een sterk staaltje geschiedvervalsing

In haar speech verwijst Mogherini naar de grondleggers van de Europese samenwerking. Die geloofden, claimt ze, dat het verenigde Europa op twee pijlers gebouwd moest worden: de interne markt en defensie. Bij de herdenking in maart 2017 van de ondertekening van het Verdrag van Rome wil Mogherini kunnen zeggen: wij slaagden waar de founding fathers faalden.

Het is een sterk staaltje geschiedvervalsing. In werkelijkheid kwam het gesneuvelde plan voor een Europese defensiegemeenschap er vooral onder Amerikaanse druk, niet uit de harten van de vaders van de EU. De Verenigde Staten wilden dat de Bondsrepubliek Duitsland zich snel herbewapende om de dreiging uit het oosten te weerstaan. Frankrijk zag dat niet zitten. Daarom bedacht het een plan voor een Europees leger. Dat werd onder sterke Amerikaanse druk op 27 mei 1952 in Parijs getekend. Twee jaar later verwees het Franse parlement, dat het nog moest ratificeren, het naar de prullenbak.

Dat verhindert Mogherini niet te doen alsof ze op het punt staat eindelijk een historische fout recht te zetten. Ze wil dat Europa ‘op het terrein van veiligheid en defensie als een echte Unie samenwerkt, met het volledige potentieel van een supermacht.’

De hashtag van deze conferentie zou moeten zijn ‘Make Europe Great Again,’ schrijft iemand ironisch op Twitter. En hij plaatst er een beeld bij van galopperende ridders in harnassen.

‘Google kreeg toch ook nooit subsidie?’

Hoe die militaire supermacht vorm moet krijgen, mag Elzbieta Bienkowska, de eurocommissaris voor Industrie, later op de dag schetsen. De geesten zijn rijp voor meer samenwerking op defensiegebied, zegt ze. En zij wil die kans grijpen en daarbij optreden als aanjager.

Vol trots kondigt ze aan dat er een taboe is doorbroken. Voor het eerst in de geschiedenis gaat de EU geld uitgeven aan militair onderzoek. Wat er in het huidige budget is gereserveerd, stelt nog niet veel voor, zegt ze. Maar dát het gebeurt, is een doorbraak. En het is de opmaat tot een veel groter bedrag van 3,5 miljard euro dat in de periode 2021-2027 vrijgemaakt moet worden.

Over hoe jaren is gelobbyd door de industrie voor deze EU-strooppot voor defensie-onderzoek schreef ik het verhaal ‘Dit is de wapenlobby waardoor de EU in zo’n hoog tempo militariseert.’ Ironisch genoeg is het vandaag juist iemand van de defensie-industrie, de woordvoerder van de Duitse tankbouwer Krauss-Maffei Wegmann, die aangeeft sceptisch te zijn over het nut van subsidies voor innovatie. ‘Google heeft ook nooit susidie gekregen,’ zegt hij.

De baas van het EDA besluit de dag met een lofzang op innovatie. Hij namedropt wat nieuwe technologieën - biotechnologie, nanotechnologie, deep intelligence

Maar de kans om hem te vragen of die speciale pot voor militair onderzoek dan niet nodig is, grijpt geen van de beleidsmakers. Integendeel. De hoogste ambtenaar onder Bienkowska zegt dat er veel meer steun voor onderzoek moet komen.

Centen komen er niet alleen voor onderzoek en ontwikkeling, maar voor de ondersteuning van gezamenlijke militaire programma’s. Daartoe wordt het European Defence Fund in het leven geroepen.

Dat geld komt bovenop de nationale budgetten die al flink aan het stijgen zijn. Een vertegenwoordiger van het Duitse ministerie van Defensie vertelt trots dat het defensiebudget omhoog zal gaan van 34 miljard in 2016 naar 40 miljard euro in 2020, en het aantal manschappen opgetrokken van 170.000 naar 193.000. ‘We gaan in de eerste liga spelen.’

De baas van het Europees Defensie Agentschap besluit de dag met een lofzang op innovatie. Hij namedropt wat nieuwe technologieën - biotechnologie, nanotechnologie, deep intelligence, en zegt dat innovatieve bedrijfjes niet altijd onderdeel zijn van de traditionele defensie-industrie. Vandaar dat de beleidsmakers de industrie een hand willen helpen bij wat in de beleidstaal heet het leggen van een ‘stevige industriële basis voor Europa’s strategische autonomie.’

Vragen die hier niet gesteld worden

Dát we nieuwe wapentechnologie broodnodig hebben, is iets waar iedereen het vandaag stilzwijgend over eens is. De veronderstelling is dat die bijdraagt aan een veiliger wereld.

Dat is maar zeer de vraag. Een van de jongste technologische innovaties is de drone. Kunnen we veilig op een afstand terroristen mee uitschakelen. Alleen blijken er bij die ‘precisieacties’ schokkend vaak burgerslachtoffers te vallen. Waarmee we dan weer nieuwe terroristen kweken.

Een week voor de conferentie van het Europese Defensie Agentschap vond in Brussel een ontwapeningsconferentie plaats. Daar was de stemming nogal somber. Onder meer door de opkomst van nieuwe technologieën. Een deskundige stelde dat de ‘capaciteit voor destructie is gedemocratiseerd.’ De dreiging komt daardoor niet alleen meer van staten, maar ook van groeperingen en burgers. Het is niet langer ondenkbaar dat iemand in een garage een dodelijk virus in elkaar zet en dat via drones verspreidt.

Een andere vraag die nauwelijks opgeworpen wordt op deze feestdag voor de Europese defensie-industrie is of een Europese militaire superstaat écht is wat de burger wil. Je zou denken dat de Europese beleidsmakers zich na de overrompelende stem tegen de status quo en tegen de elite in de VS extra druk maken over de vraag of hun dromen aansluiten bij de diepste wensen van de Europese burgers. Maar dit gezellige samenzijn van de militaire elite, de industrie en de Brusselse beleidsmakers versterkt vooral het beeld dat de EU er voor het bedrijfsleven en de zittende macht is, niet voor het volk.

Vragen die überhaupt niet gesteld worden

Opnieuw koesteren de Europese beleidsmakers de illusie dat het wel goed zit met de steun voor hun ideeën. Mogherini stelt in haar rede dat het publiek de noodzaak van een sterk Europa op het gebied van veiligheid en defensie begrijpt.

Het mag waar zijn dat uit een recente opiniepeiling blijkt dat twee derde van de Europeanen vindt dat de EU zich op dit terrein meer mag inspannen. Maar de vraag is in die peiling ook zo vaag geformuleerd, dat je er eigenlijk alleen maar voor kan zijn. Deze vragen zijn niet gesteld:

• Vindt u dat de Europese Unie zich moet ontwikkelen tot een militaire supermacht?
• Moet de EU de Europese defensie-industrie ondersteunen met een flinke pot geld voor militair onderzoek?

Ik vermoed dat het antwoord op deze vragen een krachtig nee zou zijn.

Lees ook: