Ooit vernielde deze man genetische proefvelden. Nu verdedigt hij ze met verve

‘Ik voelde me een opgejaagd dier. Als ik door het bos liep, dacht ik dat er achter elke boom iemand kon opduiken.’

Het is januari 2013 als Mark Lynas zich in Oxford bekeert. Op een conferentie voor boeren wordt hij van fel tégenstander van genetische modificatie opeens fel vóórstander van de techniek waarbij genen in het lab worden overgezet van de ene naar de andere plant.

Jarenlang zat hij ernaast, vernielde hij proefvelden en schreef hij columns in The Guardian waarin hij gentech onterecht afschreef, zo laat hij het publiek weten. Daarmee heeft hij bijgedragen aan het slechte imago van genetische modificatie en heeft hij die techniek uit de handen van arme boeren gehouden die haar juist nodig hadden.

Dat alles spijt hem.

De toespraak waarin hij zijn bekering aankondigde werd hem niet in dank afgenomen door zijn oude groene vrienden. Lynas was lang actief lid van Earth First, het radicale zusje van Greenpeace. Hij woonde in boomhutten, vernielde machines om wegen te bouwen en voerde actie tegen de uitbreiding van een luchthaven.

Zijn ommezwaai tot ecomodernist kostte hem een groot deel van zijn vrienden. Ook zijn vrouw begrijpt de omslag nog niet helemaal: ‘You used to be one of the good guys.’

Precies dat onbegrip is wat Lynas’ verhaal zo interessant maakt: waarom is de visie op gentech nog zo eenzijdig? Want indirect lijden ontwikkelingslanden hieronder.

Wat maakte dat je zo veranderde?

‘De organisatie waar ik bij zat, Earth First, is een antiverlichtingsbeweging. Ze gebruikt wetenschap als stok om de samenleving mee te slaan als het haar uitkomt, zoals bij klimaatverandering, maar negeert de wetenschap totaal als het gaat om technologische vooruitgang, zoals bij genetische modificatie. Wetenschappers zijn het erover eens dat genetische modificatie een krachtige techniek is om de landbouw te verduurzamen, maar Earth First wil daar niks van weten.’

Je zou er kanker van krijgen, autistisch van worden - in Afrika is me zelfs verteld dat kinderen er homoseksueel van zouden worden’

‘Ik kon dat niet meer goedpraten voor mezelf. In mijn boeken en columns over klimaatverandering bleef ik maar hameren op het belang van de consensus in de wetenschap op dat onderwerp, terwijl ik de even grote consensus over de veiligheid en potentie van gentech naast mij neer bleef leggen. Door veel studies te lezen, raakte ik overtuigd van mijn ongelijk. En nu verbaas ik me erover dat zo weinig organisaties naar de wetenschap luisteren bij deze beide onderwerpen.’

Waar is het toch zo misgegaan met genetische modificatie?

‘Allereerst was er de associatie met grote bedrijven als Monsanto, die met patenten op zaden de voedselvoorziening in handen zouden nemen. Ten tweede was er de introductie van gewassen die resistent waren tegen onkruidverdelgers, die tot meer monoculturen zouden leiden. Ten derde was er de zogenaamde onnatuurlijkheid van het overbrengen van genen van de ene soort naar de andere. Die drie vormen het verzetsverhaal van de milieubeweging.’

‘De grote leugen was vervolgens dat gentechgewassen, het maakt niet uit of het om soja, maïs of aubergines ging, je ziek zouden maken. Je zou er kanker van krijgen, autistisch van worden - in Afrika is me zelfs verteld dat kinderen er homoseksueel van zouden worden.’

Klopt er dan helemaal niks van al die verhalen?

‘Je kunt al die punten makkelijk van tafel vegen. Wordt gentech alleen gebuikt door grote bedrijven? Nee, hier heb ik een lijst met publieke projecten. Zit overal een patent op? Nee, er zijn allerlei projecten waar boeren hun zaden mogen hergebruiken. Leidt gentech tot meer monoculturen? Kijk, dit is een project speciaal voor kleine boeren.’

‘Maar het helpt allemaal niks. Gentech is zo ideologisch geworden, dat mensen alleen maar argumenten aannemen die binnen hun denkkader passen.’

Tegenstanders als Greenpeace zijn toch niet gek?

‘Er zit geen enkele logica in het standpunt van Greenpeace. Neem mutagenese, een veredelingstechniek waarbij met radioactieve straling tienduizenden ongecontroleerde veranderingen in het DNA van zaden worden aangebracht, op zoek naar nieuwe gunstige eigenschapppen. Dat vinden milieuorganisaties als Greenpeace prima. Sterker nog, veel biologische gewassen zijn op die manier ontwikkeld en iedereen eet ze. En terecht.’

‘Aan de andere kant is daar gentech, waar maar een of enkele genen worden overgebracht, die we heel precies kunnen volgen. En dan is de wereld opeens te klein. Mensen en organisaties als Greenpeace lijken niet te beseffen dat om een gewas te veranderen, je het DNA moet aanpassen.’

Waarom is een zonnepaneel meer in harmonie met de natuur dan een kerncentrale?

Kunnen wetenschappers dan niet uitleggen hoe het zit?

‘Wetenschappers kunnen helemaal niks uitleggen aan het gewone publiek. Kijk maar naar het debat rond klimaatverandering of vaccinatie. Er zit een enorm gat tussen de consensus in de wetenschap en hoe een deel van het algemene publieke daarover denkt. Dat komt doordat deze onderwerpen volledig geclaimd zijn door belangenorganisaties.’

‘Veel milieubewegingen en non-gouvernementele organisaties zitten bovendien veel te diep in hun antigentechideologie. Ze bekritiseren niet alleen de projecten van Monsanto, ze willen ook publieke projecten de nek omdraaien. Greenpeace heeft bijvoorbeeld onlangs zijn campagne tegen Golden Rice herstart. Maar als er ook maar één kind met een vitamine-A-gebrek gered wordt door een aangepaste rijstkorrel, dan is alles waar Greenpeace voor heeft gevochten fout geweest.’

Is het niet verstandig om voorzichtig te zijn?

‘Het voorzorgsprincipe? Dat is lui denken. Het is een manier om te zeggen: ik ben tegen, want het voelt niet goed. Je moet daar echt geraffineerder mee omgaan. Je moet de voordelen en de nadelen op een rij zetten en op basis daarvan een beslissing nemen.’

‘Het voorzorgsprincipe wordt bovendien selectief toegepast, op basis van ideologische voorkeuren. Anders zou je ook tegen windmolens moeten zijn, die hakken regelmatig zeldzame adelaars uit de lucht. Maar we zijn niet tegen windmolens, want we zijn groen.’

Veel groene bewegingen zeggen: om de wereld te redden, moeten we meer in harmonie met de natuur leven.

‘Ik haat dat. Wie leeft er nu in harmonie met de natuur? Ook weer zoiets dat de groenen selectief toepassen. Met een iPhone in de hand ageren tegen Monsanto, dat idee. Bovendien: waarom is een zonnepaneel meer in harmonie met de natuur dan een kerncentrale? Beide gebruiken zeer geavanceerde technologie.’

‘Vroeger dacht ik ook dat het beter was als iedereen in ecodorpen ging wonen. Maar je bent duurzamer als je een modern leven leidt in een dichtbevolkte stad, gebruikmakend van kernenergie, dan wanneer je je als een hippie terugtrekt op het platteland.’

Maar waarom is het idee van terug naar de natuur dan zo populair? Een groeiende groep ziet niet alleen in gentech het kwaad, maar ook in E-nummers, vaccinaties en flesvoeding.

‘Mensen in het Westen voelen een ongemak met de moderne samenleving. Ze voelen zich vervreemd van hun afkomst en losgerukt van de natuur. Dat is misschien begrijpelijk, maar het is ook een luxe om daarover na te denken. Ik heb nog nooit een Bengaal horen zeggen dat hij terug naar de natuur wil.’

Is het erg dat we in het Westen zo denken?

‘Ons ongemak heeft wel degelijk invloed op mensen in ontwikkelingslanden. Europa is nog steeds leidend als het gaat om wetenschap. Keuzes die hier worden gemaakt, worden overgenomen elders in de wereld. Het is heel moeilijk uit te leggen waarom ze in Afrika wel gentech zouden moeten gebruiken, als we dat hier niet doen. Terwijl we hier makkelijk praten hebben: er is genoeg te eten en boeren zijn verzekerd van miljarden aan subsidies.’

‘Het is een heel ander verhaal als je je familie niet kan voeden omdat je oogst mislukt is - terwijl er een gentechoplossing klaarligt. Ik heb dat zien gebeuren in Tanzania, waar ik cassave uit de grond trok die helemaal verrot was door een virus, terwijl ik vlak daarvoor proefvelden met resistente cassave heb zien groeien die niet toegelaten werden omdat groene bewegingen dwarsliggen.’

‘Ik vind dat een vorm van kolonialisme: de gevulde buiken leggen hun vooringenomenheden op aan de voedselonzekeren. En die komen daar aanzienlijk slechter uit.’

Je maakt je er echt kwaad om.

‘Mijn vrouw zegt altijd: je kunt niet verwachten dat iedereen van gedachte verandert omdat jij van gedachte bent veranderd. En daar heeft ze waarschijnlijk gelijk in. Ik kan niet boos worden op mensen die geloven wat ik vroeger geloofde. Maar bij het onderwerp genetische modificatie is het zó duidelijk wat de waarheid is.’

‘Bovendien voel ik me moreel verantwoordelijk voor de huidige weerstand. Ik heb zelf bijgedragen aan het slechte imago van de techniek. Het is deels mijn schuld dat arme boeren het niet kunnen gebruiken. Ik ben mede schuldig aan de honger in Afrika.’

Zou het niet beter zijn om samen te werken met milieubewegingen?

‘Wat mij betreft hoeft het debat niet zo vijandig te zijn. Gentechtoepassingen als Bt verlagen het gebruik van bestrijdingsmiddelen, en dat is toch wat we allemaal willen. Eigenlijk zouden we allemaal aan dezelfde kant moeten staan.’

Dat is het probleem: het is emotioneel, niet wetenschappelijk

‘Maar het is een ongelijke strijd. Ik heb nog nooit een moleculair bioloog gezien die er ‘s nachts op uit gaat om velden van een biologische boer te vernietigen, terwijl antigentechactivisten dat wel doen. Zij wanen zich ‘puur.’ En dat is het probleem: het is emotioneel, niet wetenschappelijk.’

‘In Amerika worden onderzoekers die werken met genetische modificatie door actiegroepen zelfs onderworpen aan de Freedom of Information Act, waarbij ze al hun mails moeten overdragen. Wetenschappers voelen zich geïntimideerd en durven zich niet meer uit te spreken over het onderwerp.’

En wat nu als de groenen slagen en gentech overal verboden wordt?

‘Iedereen gaapt tegenwoordig als het gaat over het voeden van 10 miljard mensen in 2050. En dan willen we ook nog de Amazone behouden.’

‘Kan dat zonder gentech? Vast, maar het wordt wel een stuk moeilijker, helemaal om het duurzaam te doen. Want als je niet voor een biologische oplossing mag gaan, wat gentech is, dan zit je vast aan een chemische. En dat is wat we de afgelopen vijftig jaar hebben gedaan. Je ziet het in Europa, waar gentech de facto verboden is, en waar er een stuk meer bestrijdingsmiddelen worden gebruikt dan in de Verenigde Staten.’

Maar gaat het ze ook daadwerkelijk lukken?

‘Een steeds groter deel van de westerse maatschappij lijkt het geloof te zijn verloren dat dingen beter worden. Natuurlijk zijn er ecologische problemen, maar een beetje progressief gelooft dat we die aankunnen, en dat technologie daarbij kan helpen. Wat mij betreft is de liberale, westerse, moderne samenleving iets nastrevenswaardig. Iedereen zou daar recht op moeten hebben, ons ongemak moet dat niet in de weg staan.’

Luister verder