Stel, heel Nederland kijkt tot de verkiezingen geen nieuws. Wat dan?

De afgelopen week maakte deze grafiek furore op sociale media:

Te zien is hoe in de laatste dagen van de Amerikaanse verkiezingen verzinsels verpakt als nieuwsberichten meer werden gelezen en gedeeld via sociale media dan echte nieuwsberichten. In de Amerikaanse media barstte daarop een debat los over de vraag of het nepnieuws - dat vaak positieve leugens over Donald Trump bevatte - verantwoordelijk moet worden gehouden voor de verkiezing van Trump als president. Een van de schrijvers van dat nepnieuws voelde zich er in ieder geval behoorlijk schuldig over. 

Maar wie dat denkt, kijkt precies de verkeerde kant op.

Natuurlijk, misinformatie van allerlei snit heeft ongetwijfeld haar weerslag gehad op de opvattingen van Amerikanen, en misschien ook wel op hun uiteindelijke stemgedrag. Maar wie het gebrek aan ‘factchecking’ en de opmars van ‘nepnieuws’ als bron van alle kwaad aanwijst, zoals veel journalisten nu doen, vergeet één ding: het échte nieuws is minstens zo erg.

Nieuws als perfecte bondgenoot van de demagoog

Wie mij al langer volgt, weet inmiddels dat ik al een aantal jaren een fanatieke strijd voer tegen het wanproduct genaamd nieuws. Column, na essay, na podcast, na boek, en nota bene dit journalistieke platform zélf, zijn daar getuigenissen van. Toch voel ik nog steeds de noodzaak mijn waarschuwingen voor de gevaren van nieuws te herhalen, zeker nu nepnieuws tot de hoofdoorzaak van volksmennerij en een slecht geïnformeerd publiek dreigt te worden bestempeld.

Het ‘echte nieuws’ is namelijk minstens zo misleidend.

Nieuws is de meest ongezonde, ziekmakende en verslavende drug van de moderne tijd. Vergeet alcohol, vergeet nicotine, vergeet alle wiet, xtc en cocaïne bij elkaar: nieuws is wat ons brein, ons wereldbeeld en onze samenleving werkelijk vergiftigt. En dat bedoel ik niet metaforisch, en zelfs niet eens echt overdreven: nieuws maakt, om maar eens een SIRE-slogan te parafraseren, meer kapot dan ons lief is.

Acht op de tien volwassenen in de westerse wereld consumeren dagelijks nieuws. Gemiddeld besteden we daar ongeveer een uur per dag aan - drie volle jaren op een mensenleven. Nieuws heeft zich, sinds het aanbreken van het massamediale tijdperk, opgewerkt tot de belangrijkste bepaler van ons wereldbeeld - belangrijker dan kerk, opvoeding, sociale klasse, politieke ideologie of zuil. Nieuws dicteert ons beeld van ons eigen land, van andere landen en culturen, van andere groepen mensen en van de politiek. Driekwart van alle Kamervragen die aan onze regering worden gesteld, is gebaseerd op nieuwsberichten. Verkiezingsuitslagen worden, meer dan wat ook, bepaald door wat er twee weken voor de stembusgang in het nieuws is.

Nieuws is een niet-aflatende stroom negatieve, sensationele, contextloze incidenten. Zijn basisingrediënten zijn conflict, ophef en gevaar; zijn basisemoties zijn verontwaardiging, woede en angst. Nieuws is, zei mijn eerste krantenchef ooit, ‘datgene waarvoor je naar je buurman rent om het te vertellen’: iets bedreigends, iets spectaculairs, iets controversieels. Wie een jaar lang, elke dag, uitsluitend de wereld beziet via het nieuws, heeft een cynischer, negatiever en onjuister beeld van zo’n beetje alles gekregen dan ervoor.

Een nieuwsjunk - geen toeval, dat woord - overschat schromelijk het gevaar van dreigingen als terrorisme, denkt ten onrechte dat geweld op straat toeneemt, denkt negatiever over buitenlanders dan de feiten rechtvaardigen en is cynischer over politiek dan goed is voor een democratie. ‘If you don’t read newspapers, you are uninformed. If you do read newspapers, you are misinformed’.

Als ik een demagoog met fascistische bedoelingen zou zijn, zou mijn eerste decreet dan ook zonder twijfel luiden: NIEUWS VOLGEN VANAF HEDEN WETTELIJK VERPLICHT.

Het is geen toeval dat Donald Trump er alles, maar dan ook alles aan heeft gedaan om non-stop in het nieuws te zijn - in tegenstelling tot zijn opponent Hillary Clinton, die er juist alles aan deed zo veel mogelijk uit het nieuws weg te blijven (misschien wel haar grootste strategische fout). Trump gaf meer interviews aan de media in een week dan Hillary Clinton in de hele campagne, om daarna keer op keer verwoestend uit te halen naar diezelfde ‘liegende, negatieve, corrupte nieuwsmedia.’ Hypocriet? Nee, want hij begreep: goed nieuws bestaat niet en slechte media-aandacht evenmin. Zolang het publiek aan het nieuwsinfuus hangt, heeft de demagoog het waar hij het hebben wil: daar waar zijn wereldbeeld rijp wordt gemaakt voor de revolte.

Want dat is nieuws bij uitstek: één lange reclame voor een conservatieve volksopstand. De grootste bondgenoot voor wie grensmuren wil bouwen, achterdocht wil kweken tegen gelovigen en immigranten, en bewijs zoekt voor algeheel moreel en maatschappelijk verval.

Klimaatverandering: nul keer genoemd in de verkiezingen

Voor de goede orde: ik beweer niet dat de wereld een probleemloos paradijs is. Integendeel. De wereld kampt met gigantische problemen. Op volgorde van urgentie en omvang:

1. De opwarming van de aarde door menselijke CO2-uitstoot (de wereld is nog nooit zo warm geweest);
2. Schrijnende en groeiende ongelijkheid tussen rijk en arm (de wereld is nog nooit zo ongelijk geweest);
3. Onze voedselvoorziening (de wereld kent meer te dikke dan ondervoede mensen, en vleesconsumptie is een van de grootste factoren in klimaatverandering).

Helemaal onderaan dit lijstje bungelen een aantal reële maar tegelijkertijd voor westerse landen redelijk verwaarloosbare problemen. Op volgorde van trivialiteit:

1. Terrorisme (de kans dat je in een pinda stikt is groter);
2. ‘Massa’-immigratie (97 procent van de wereldbevolking sterft waar hij geboren is);
3. Vluchtelingen (slechts 1 op de 65 vluchtelingen in de wereld vraagt asiel aan in Europa).

Kijk even naar die lijstjes. En vergelijk deze dan eens met wat er het meest in het nieuws is. Hoe een obesitas-epidemie de westerse zorgsectoren teistert? Hoe onze belastingstelsels een modern feodaal tijdperk hebben ingeluid? Hoe een warmere aarde honderdduizenden mensen op drift heeft gebracht? Klimaatverandering kwam dit jaar geen enkele keer aan de orde gedurende de Amerikaanse verkiezingsdebatten.

Wel in het nieuws: aanslagen, radicale moslims, criminele buitenlanders, witte agenten vechtend met zwarte demonstranten, verkrachtende vluchtelingen. En celebrities.

Zielsgelukkig in een kloteland

Onderzoeksbureau PEW onderzocht met een wereldwijde peiling wat in ieder land als ‘de grootste bedreiging’ werd beschouwd. In westerse landen luidde het antwoord zonder uitzondering: Islamitische Staat. Een absurditeit, die te herleiden is op een misleidende bron: nieuws.

Brekend nieuws? Gebroken nieuws, zullen we bedoelen

Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau bleek dat 80 procent van de Nederlanders (zeer) tevreden is over het eigen leven; tegelijkertijd correleert dat nauwelijks met optimisme over de samenleving als geheel, aldus het SCP. Een paradox, die te herleiden is op een misleidende bron: nieuws.

Nieuws maakt ons bang voor de verkeerde dingen en wantrouwend tegenover de verkeerde mensen. Het maakt ons cynisch over de samenleving, de politiek en elkaar. Het doet ons stelselmatig uitzonderingen aanzien voor de regel - en verleidt politici voortdurend tot het maken van regels voor de uitzondering.

• 0,5 procent van de fraude in Nederland is fraude met uitkeringen
• 2 procent van de mensen met een allochtone achtergrond is ooit in aanraking gekomen met justitie.
• De kans dat je in een westers land slachtoffer wordt van een aanslag is 1 op de 20 miljoen.

En waar hebben we het de hele dag over? Werkloze profiteurs, treitervloggers en terroristen. Brekend nieuws? Gebroken nieuws, zullen we bedoelen.

Was het maar nepnieuws dat onze samenleving parten speelde. Daar was tenminste nog wat aan te doen. Maar het is het echte nieuws dat ons in een wurggreep heeft.

Stel je eens voor: vanaf 1 januari 2017 tot aan de verkiezingen doen we onze tv uit, onze radio op zacht, de krant in de kattenbak en nu.nl op mute. Drie maanden lang volgt heel Nederland geen nieuws: laten we het een detox noemen. Geen non-debatten over non-issues, geen non-beloftes over non-breekpunten, geen non-verschillen in non-peilingen. Niks.

In het volle uur per dag dat we daarmee besparen, acht volle werkdagen in drie maanden, lezen we vijf goede boeken, bladeren we de verschillende partijprogramma’s door en knopen we tien gesprekken aan met willekeurige onbekenden. Dan, op 15 maart, brengen we met het hoofd en uit het hart onze stem uit. Zonder enig idee wie er voor- of achterstaat, zonder enig idee wie met wie ruzie heeft, zonder enig idee wie wie uitsluit.

Díe verkiezingsuitslag: die zou pas nieuws zijn.

Meer lezen?