Dit gebeurt er als een Amerikaanse president een atoombom wil inzetten

Niet alleen de angst voor een nieuwe Hitler, ook de angst voor een kernoorlog is terug van weggeweest. Met het vooruitzicht van twee machopresidenten aan het hoofd van de twee grootste kernwapenmogendheden is een conflict met kernwapens opeens niet meer helemaal uitgesloten.

Over Vladimir Poetins hand op de Rode Knop en de Russische procedures weten we niet zo veel. Hij straalt onverzettelijkheid en genadeloosheid uit. De komst van de onervaren maar even stoere Donald Trump aan de Amerikaanse kant van een eventuele kernwapenoorlog doet de vraag rijzen of er nog mensen staan tussen hem en de bom.

Tijdens zijn verkiezingscampagne heeft Trump het gebruik van kernwapens besproken als reële optie. Wat heb je er anders aan? Hij heeft ook gezegd dat hij er terughoudend mee zou omgaan. Maar: gezien de wisselvalligheid van zijn sterke uitspraken over ingrijpende kwesties stelt het niet zonder meer gerust.

Hoe werkt het als president Trump besluit dat het uit moet zijn met die Assad, Kim of Poetin? Of als hij bericht krijgt dat een vijandige mogendheid een of meer raketten heeft gelanceerd richting Amerikaans grondgebied? Dan is het een kwestie van minuten voordat Trump een reactie kan plaatsen, die hopelijk inslag kan voorkomen.

Hoe kan de president het commando voor een atoombom geven?

Om alvast een cliché de wereld uit te helpen: dé Rode Knop bestaat niet. Wel een koffertje dat altijd met de Amerikaanse president meereist, waar hij ook gaat. Dat koffertje wordt de nuclear football genoemd, en het bevat alles wat de president nodig heeft voor een snelle reactie met kernwapens.

The football is in werkelijkheid een metalen koffertje verpakt in een ontspannen ogende leren tas. Hij bevat een handboek president-in-crisistijd, mogelijke doelwitten voor nucleaire wapens en een serie steeds ververste codes. Bovendien zit er een overzicht in van schuilplaatsen in de Verenigde Staten waar de president een veilig heenkomen kan zoeken in het geval van een reële oorlogsdreiging.

Als hij na overleg met zijn militaire en strategische adviseurs besluit dat een aanval nodig is, dan zorgt de officier die het koffertje steeds achter hem aan draagt voor verbinding met het nationale militaire commandocentrum. Hij identificeert zich daar met een code die op een creditcardvormige pas staat, bijgenaamd the biscuit.

De president moet de biscuitkaart te allen tijde bij zich hebben. Bekend is het verhaal van president Ronald Reagan die hem kwijtraakte na de aanslag die hem zwaargewond in het ziekenhuis deed belanden. Zijn kleren werden van zijn lichaam geknipt. Die lagen een tijd ergens op de grond, met de biscuit erin. Het schijnt dat president Bill Clinton de kaart ook een tijdje kwijt was. Maar meestal gaat het goed.

Wie zitten er nog tussen de president en de bom?

De militaire commandolijn gaat niet aan de slag met een presidentiële opdracht tot inzet van een kernwapen zonder de instemming van de minister van Defensie. Die heeft de opdracht van de president uit te voeren, maar kan wel tijdrekken als hij betwijfelt of de president op goede gronden tot dramatische actie wil overgaan. Of geestelijk niet in staat is tot een zo ingrijpend oordeel.

De minister van Defensie moet de opdracht uitvoeren, maar kan wel tijdrekken

Bij Donald Trump vragen kenners van het systeem zich af of hij het overzicht, het moreel besef en de zelfbeheersing heeft deze gewichtigste van alle beslissingen te nemen. Er zijn ook presidenten geweest die te veel dronken, zoals president Richard Nixon. President John F. Kennedy, die zeer weloverwogen met de ultieme bevoegdheid omging, zat vaak onder zware pijnstillers vanwege zijn rug. President Reagan werd na zijn presidentschap gediagnostiseerd met alzheimer. Wanneer dat begon is nooit vastgesteld, of bekendgemaakt.

De beslissingsbevoegdheid van de president is zo absoluut, omdat een raket afkomstig uit bijvoorbeeld de Kaukasus binnen een halfuur boven de VS kan zijn. De Amerikaanse president moet binnen die tijd kunnen reageren. De dreiging met die mogelijkheid zorgde er tijdens de Koude Oorlog (1945-1991) voor dat geen van beide supermogendheden overging tot inzet van het kernwapen.

Dat wederzijdse afschrikkingsmechanisme geldt in principe nog steeds, maar het is ook kwetsbaar. In 1979 heeft de Amerikaanse Nationale Veiligheidsadviseur Zbigniew Brzezinski op het punt gestaan zijn president Jimmy Carter ’s nachts uit bed te bellen. Een waarnemingscentrum in Colorado kreeg allerlei berichten dat sovjetraketten onderweg waren naar de Verenigde Staten.

Net vóór hij Carter wilde bellen, kreeg Brzezinski bericht dat het een vergissing was: men had trainingsbanden gedraaid in plaats van de echte gegevens in het systeem zichtbaar te maken. Het incident illustreert dat het op allerlei plaatsen fout kan gaan in deze uiterst gespannen keten van nucleaire alertheid.

Als de president wél meent dat er geen ontkomen aan is, en een of meer kernwapens moeten worden ingezet, en de minister van Defensie is akkoord, dan doorloopt het bevel een hele procedure door het militaire apparaat. Daarbij moeten steeds op ieder niveau twee man hun zegen geven. Zij hebben daarvoor grondig getrainde procedures en regelmatig ververste codes. Door de keten worden ook de in te zetten middelen en doelen doorgegeven.

De two man rule voorkomt dat één persoon in zijn of haar eentje een cruciale fout maakt. Andersom, als de minister van Defensie of enkelingen in de keten besluiten de order niet op te volgen, dan kan de uitvoering van een presidentiële opdracht waarschijnlijk niet worden gedwarsboomd, maar wel worden vertraagd.

In laatste instantie moeten minimaal twee teams van twee man op een totaal van vijf koppels hun instemming geven. De kans op effectieve muiterij is dus klein. Onder het niveau van minister van Defensie zijn er steeds meer bezwaarmakers nodig om de uitvoering van een presidentieel nucleair besluit te dwarsbomen.

Wie op grond van zijn gezond verstand of zijn geweten besluit een presidentieel besluit niet uit te voeren, pleegt insubordinatie en kan rekenen op een grimmig onthaal voor de krijgsraad. Of hij of zij een nationale held wordt, hangt van de omstandigheden af. Een filmscenario zit er sowieso in.

Kan dit ook anders?

Er is een discussie ontstaan over de noodzaak om de absolute macht van het staatshoofd in te perken. Een groep topwetenschappers schreef president Barack Obama deze zomer met een dringend verzoek ervoor te zorgen dat het onmogelijk wordt dat een menselijke fout of een onbekwame president een ramp kan aanrichten.

De bekende defensieanalist Michael O’Hanlon deed het voorstel extra veiligheidsmarges in te bouwen. Hij suggereert om toestemming te vereisen van de zes belangrijkste leden van het Congres plus twee leden van het hoogste gerechtshof, het Supreme Court.

Het moet blijken of president Trump en zijn naaste adviseurs wanneer zij eenmaal beschikken over de denkbeeldige Rode Knop die macht over leven en dood zullen willen delen. Vergissingen uitsluiten. Vergissingen maken, het is niet iets waar de president elect al veel over heeft getwitterd.

Meer lezen?