Ik sprak met de klokkenluider die aantoonde dat de New Yorkse politie discrimineert

Op een druk metrostation in Brooklyn staat een groep zwarte middelbare scholieren lol te trappen. Een meisje geeft de jongen die een oogje op haar heeft speels een schop en rent hard lachend weg. Ze gaat door het poortje en draait zich op het perron zelfvoldaan om – hier kan hij haar niet pakken.

Zonder erbij na te denken, springt de jongen over het hek heen en stapt met een brede glimlach op haar af. Een hand valt zwaar op zijn schouder. ‘Je hebt niet betaald,’ zegt een agent achter hem. ‘Nee wacht, ik heb mijn kaart hier!’ Hij haalt snel het gele pasje uit zijn zak.

‘Identificatiebewijs graag,’ zegt de agent ongeduldig. ‘Nee meneer, het ging per ongeluk. Je kent me, je ziet me hier elke dag!’ De jongen is zichtbaar opgelaten. De lach op het gezicht van zijn vriendinnetje is verdwenen. Zijn vrienden kijken vanaf de andere kant van de poortjes gespannen toe. ‘Geef je ID, nu.’ De agent reikt naar zijn riem. ‘Waar heb je mijn ID voor nodig? Ik…’

De jongen ligt op de grond, schreeuwend van de pijn. Pepperspray vermengd met tranen loopt over zijn wangen. ‘Doe wat ik zeg!’ roept de agent terwijl hij de jongen met kracht op de grond houdt.

‘Dat joch is een kleine snotneus,’ zegt de agent tegen zijn collega terwijl hij terugloopt naar zijn post. Hij pakt zijn notitieboekje en schrijft de dagvaarding erin. Hij heeft er nog maar een paar nodig om zijn quotum van deze maand te halen.

Wat is hier aan de hand?

Op papier is het beleid van de New Yorkse politie eerlijk en respectvol. In de praktijk houdt het departement er, gemotiveerd door arrestatiequota, een racistisch beleid op na. Met dit verborgen beleid overtreedt de New Yorkse politie meerdere wetten. Het voorbeeld hierboven komt uit een rechtszaak waarin dat pijnlijk duidelijk wordt.

Want ieder jaar zijn honderdduizenden onschuldige New Yorkers hier het slachtoffer van. Zo’n 90 procent van hen is zwart of latino, jong en komt uit arme buurten - aangehouden voor kleine en soms door agenten bedachte overtredingen die evenveel of meer door witte New Yorkers worden begaan.

Maak kennis met Edwin Raymond

Politiesergeant Edreweene (Edwin) Raymond neemt een slok van zijn koffie, die inmiddels al koud is geworden. ‘Dit politiebeleid is een tikkende tijdbom. Het is een kwestie van tijd voordat we weer een nieuwe hashtag hebben.’

We zitten in een klein eetcafé in Crown Heights, Brooklyn. Zijn lange dreadlocks zijn in een losse staart gebonden. Hij draagt een T-shirt en een trainingsbroek, ‘gym-mode’ zoals hij het zelf noemt. Hij gaat hierna door naar de sportschool.

Als je hem zo relaxed ziet zitten, zou je nooit verwachten dat deze man de hoofdrol speelt in een van de controversieelste rechtszaken van het moment.

Een controversiële rechtszaak

Edwin Raymond is namelijk hoofdaanklager in Raymond versus the City of New York – een rechtszaak die hij vorig jaar met elf andere zwarte en latino agenten aanspande tegen de New Yorkse politie.

Geen simpele taak, aangezien de politie het bestaan van het verborgen beleid bij hoog en laag ontkent. Agenten die zich er (publiekelijk) tegen uitspreken, kunnen op represailles rekenen.

Toch hebben de twaalf aanklagers – die zich ondanks de represailles individueel tegen illegale arrestatiequota en etnische profilering verzetten binnen hun eigen districten – de handen ineengeslagen om voor eens en altijd een einde te maken aan de jacht op etnische minderheden uit naam van politie-effectiviteit.

Hoe komt New York hieraan?

Volgens Edwin Raymond begint het allemaal met de introductie van Broken Windows en CompStat in de jaren jaren negentig. Onder Broken Windows worden talloze kleine overtredingen gecriminaliseerd om zwaardere misdaad te ontmoedigen. Met CompStat worden misdaad en arrestaties in kaart gebracht.

Het resultaat: in buurten met hoge misdaadcijfers wordt het aantal arrestaties, dagvaardingen en aanhoudingen flink opgevoerd.

Hoge arrestatieaantallen staan daarbij gelijk aan effectief politiewerk. Commandanten van districten met hoge aantallen kunnen tijdens maandelijkse bijeenkomsten rekenen op lof en promotie. Lage aantallen staan garant voor kritiek, extra toezicht en soms degradatie.

Dus zetten commandanten hun agenten onder druk om elke maand een bepaald aantal arrestaties, dagvaardingen en boetes binnen te halen, op straffe van sancties. Zo wordt het illegale quotasysteem geboren.

Zelfs als de misdaad in New York afneemt, blijven interne evaluaties afhankelijk van hoge arrestatieaantallen. Dus gaan sommige agenten zelf misdaden verzinnen. Staat iemand met zijn buurman op de stoep te praten? Allebei oppakken voor het blokkeren van de openbare weg. Sommige commandanten dragen agenten zelfs op eerst te arresteren en achteraf een reden te bedenken.

De kwantificatie van politie-effectiviteit en een zero-tolerence-beleid op kleine overtredingen bestaan niet alleen in New York. Veel Amerikaanse politiedepartementen nemen een voorbeeld aan het New Yorkse politiebeleid, evenals politiedepartementen in landen als Groot-Brittannië en Australië. Ook de Nederlandse politie experimenteert met statistieken en datasystemen om misdaad effectiever aan te kunnen pakken.

De gevolgen van dit schaduwbeleid

De druk van quota opent de deur naar racisme. Agenten die hun quota willen halen, pakken volgens Edwin Raymond vooral zwarte en latino jongens in armere buurten op. Raymonds laatste kapitein droeg agenten zelfs op meer zwarte jongens en minder vrouwen, Aziaten of witten op te pakken voor specifieke overtredingen.

Agenten die hun quotum niet halen of weigeren raciaal te profileren, worden volgens Raymond op allerlei manieren afgestraft. Voor agenten worden arrestaties zo persoonlijk: iemand die niet meewerkt, brengt indirect zijn baan en levensonderhoud in gevaar. Daardoor is een agent eerder geneigd geweld te gebruiken om toch een arrestatie te doen, meent Raymond.

Komt er een einde aan de quota, dan lossen veel zaken die ermee samenhangen zich vanzelf op

Veel aanhoudingen met een dodelijke afloop beginnen volgens Raymond met een onbeduidende overtreding. De criminalisering van kleine overtredingen maakt de arrestatie van een wietroker even belangrijk als die van een zware misdadiger – een harde aanpak van zo’n overtreding zou namelijk zware misdaad voorkomen.

Bovendien triggert het (vaak onbewust aangeleerde) vooroordeel dat zwarte mannen van nature crimineel en gewelddadig zijn agenten om sneller en heviger geweld tegen hen te gebruiken.

Raymond: ‘Ramarley Graham is waar ik aan denk als ik dat zeg. Dat je iemand zijn huis injaagt, de deur intrapt en terwijl hij probeert wiet door het toilet te spoelen hem in zijn rug schiet, en dat alles terwijl zijn kleine broertje en grootmoeder toekijken. Als je dan even uitzoomt op de situatie, denk je, ‘Voor fucking wiet!’ Zoiets was 25 jaar geleden nog ondenkbaar.’

Om een einde te maken aan het wangedrag en het racisme bij de politie, moet volgens Raymond een einde komen aan de quota: ‘Die liggen ten grondslag aan alle raciale problemen binnen het politiedepartement. Komt daar een einde aan, dan lossen veel zaken die ermee samenhangen zich vanzelf op.’

Hoe Raymond hier zelf slachtoffer van werd

En hij kan het weten. Als zwarte jongen uit Brooklyn maakt hij zelf mee hoe het Broken Windowsbeleid tot onterechte aanhoudingen leidt. Vanaf zijn vijftiende worden hij en zijn vrienden regelmatig zonder duidelijke reden aangehouden en grof behandeld door agenten: ‘Helaas bestaat in Amerika de opvatting dat ik als zwarte man gewelddadig ben, ook als ik geen gewelddadig gedrag vertoon.’

Als hij acht jaar geleden zelf als agent begint, hoopt hij vanuit die ervaring verandering te kunnen brengen in het politiebeleid. Hij komt er al snel achter dat er officieel niets in het beleid staat dat zijn ervaringen kan verklaren. Wel wordt hij opgedragen de quota te halen. Maar omdat het nergens vastgelegd staat, weigert hij. Raymond: ‘Als ik een man in een kooi moet zetten, laat het dan voor iets zijn dat die straf waard is, niet deze quotabullshit.’

En zo werkt de geheimhouding in zijn voordeel: als nergens vastgelegd staat dat hij die quota moet halen of etnisch moet profileren, kan hij die stille geboden net zo goed naast zich neerleggen.

Van een persoonlijke naar een publieke strijd

Hoewel Raymonds oversten zijn visie respecteren, willen ook zij hoge arrestatiecijfers zien. Jarenlang wordt Raymond op onaantrekkelijke posten gezet, volgens hemzelf als straf voor het niet halen van quota.

Dus begint hij met een training tot sergeant: om hier iets hoger op de ladder iets aan te kunnen doen. Maar de promotie, die december 2015 gepland staat, gaat niet door: ‘Ze manipuleerden het evaluatiesysteem om me er op papier slecht uit te laten zien.’

Het is inmiddels duidelijk dat van binnenuit verandering brengen praktisch onmogelijk is – de weerstand daartegen dringt tot alle lagen van het politiedepartement door. Toch is Raymond niet van plan de strijd op te geven: ‘Ergens wist ik dat waar ik voor vocht groter was dan ikzelf. Mijn voorvaderen hebben eeuwen van lynchpartijen en slavernij kunnen doorstaan, over elkaar heen gekotst op slavenschepen en dat allemaal overleefd, dan kan ik dit ook. Ik heb mijn bestaan aan hun opoffering te danken. Het is mijn taak om te helpen het vuur, dat hen ook raakte, te doven.’

Hij stapt naar The New York Times, die zijn verhaal begin dit jaar publiceert. Ook wordt hij hoofdaanklager in de rechtszaak, waar hij zich in eerste instantie anoniem bij aansloot om zijn carrière niet op het spel te zetten. Als verandering van binnenuit niet mogelijk is, moet van buitenaf de druk worden opgevoerd.

Raymond verwacht een enorme tegenstand. Mede-aanklagers worden door collega’s tenslotte openlijk als paria’s behandeld. Toch krijgt hij steun van vreemden op straat en van collega’s die zeggen zelf het risico niet te durven nemen.

Hoofdcommissaris Bill Bratton deelt dat enthousiasme niet. Tijdens een persconferentie reageert hij op het New York Times-artikel: ‘Bullshit! Bullshit is wat ik daarop te zeggen heb!’ Hij beweert dat Raymond een eenzame stem is, een dienstweigeraar die ontslag moet nemen als hij het niet eens is met hoe dingen gaan.

Raymond: ‘Bratton realiseert zich niet dat ik voor duizenden spreek. Heel veel agenten willen net als ik verandering, maar voelen zich machteloos om die verandering af te dwingen. Ik durfde het volledige risico te nemen, maar ik sta zeker niet alleen.’

Zelfs leidinggevenden die direct met Bratton samenwerken nemen stilletjes contact op om hun steun te betuigen. Zelf zeggen ze erin mee te zijn gegaan uit angst voor hun promoties, maar geven toe dat de quota een eigen leven zijn gaan leiden.

Dat is niet de enige verrassing. Afgelopen augustus wordt Raymond alsnog gepromoveerd tot sergeant. Volgens hem komt het door het artikel: ‘Ze hadden nooit een goede reden om me die promotie te onthouden. Ik heb officieel nooit regels overtreden en had alle nodige kwalificaties. Het artikel toonde dat. Als ze waren doorgegaan met hun spelletjes, hadden ze een serieus risico genomen. Dan moesten ze toegeven dat ik alleen illegale regels overtrad.’

‘We kunnen allemaal van elkaar leren’

Als sergeant kan Raymond zijn agenten nu aanvoeren zoals hij wil. Bovendien treedt Bill Bratton afgelopen augustus af als hoofdcommissaris. Zijn vervanger, James O’Neill, voert een wijkagentenprogramma in om een betere relatie te faciliteren tussen agenten en bewoners in achtergestelde wijken.

Raymond: ‘Dat programma bevat veel van de dingen die ik al probeerde te doen vanaf het begin, waarvan gezegd werd dat het niet de taak van de politie was. Echte interactie met de gemeenschap. Mensen aanspreken en begrip hebben.’

Waarom dan nog een rechtszaak? Raymond: ‘Omdat er een structurele verandering moet komen en het politiedepartement niet uit zichzelf gaat hervormen.’

Bovendien heeft hoofdcommissaris James O’Neill, wiens carrière tien jaar geleden voorbij leek te zijn na een narcoticaschandaal, zijn comeback volledig aan Bill Bratton te danken. De kans is klein dat hij afbraak zal doen aan diens geesteskind: Broken Windows en CompStat.

Om hervorming zeker te stellen, willen Raymond en de andere aanklagers daarom dat er toezicht komt op het departement, dat nu nog een van de weinige departementen is zonder enig onafhankelijk toezichtsorgaan.

De rechtszaak schept een precedent voor alle andere Amerikaanse agenten om zich tegen dit soort zaken uit te spreken

Raymond hoopt dat wanneer New York hervormingen doorvoert, de departementen die een voorbeeld namen aan het New Yorkse beleid dit ook doen, zodat deze problemen nationaal worden opgelost.

Alleen kan een uitspraak nog jaren op zich laten wachten. De rechtszaak wordt bovendien actief tegengewerkt door de politie en de stad. Daarmee lijkt daadwerkelijke verandering vooral een droom.

Raymond ziet het zonniger in: de rechtszaak schept een precedent voor alle andere Amerikaanse agenten om zich tegen dit soort zaken uit te spreken. Bovendien laat zijn verhaal zien dat kritiek uitten niet het einde van je carrière hoeft te betekenen.

Anderhalf uur is inmiddels verstreken. Raymond kijkt op zijn telefoon, hij moet weg. Eigenlijk had hij vandaag vrij, maar vanmiddag moet hij alweer op het bureau zijn. Hij bedankt me voor ons gesprek: ‘Dit is waar het mee begint, een eerlijke dialoog tussen mensen met een verschillende achtergrond. We kunnen allemaal van elkaar leren.’

Lees ook: