Door dit schandaal begrijp je precies waarom burgers zo cynisch zijn over de EU

Beeld je eens in dat een vooraanstaand bewindsman Chinezen spleetogen noemt en foute grappen maakt over vrouwen en het homohuwelijk. Als de commotie daarover net is geluwd, komt aan het licht dat hij in het privévliegtuig is gestapt van een lobbyist, die betrokken is bij een project waarnaar de overheid onderzoek doet vanwege mogelijke staatssteun.

Wat zou er met die figuur gebeuren, denk je? Zou zijn chef hem onmiddellijk heen sturen om publicitaire schade te voorkomen? Eerst een grondig onderzoek instellen naar de feiten? Of hem mild terechtwijzen en vervolgens doodleuk naar een belangrijkere post doorschuiven?

Het is helaas geen gedachte-experiment. De Duitse eurocommissaris Günther Oettinger heeft de genoemde feiten op zijn kerfstok. En zijn superieur Jean-Claude Juncker vergeeft hem zijn zonden. Hij vindt een onderzoek niet nodig en wil dat Oettinger de vacant gekomen post van begrotingscommissaris gaat bekleden.

De affaire, die intussen ‘Oettigate’ is gedoopt, is de perfecte illustratie van het autisme van de Europese Commissie. Van het onvermogen de boosheid van burgers over dergelijk gesjoemel onder ogen te zien. En van de onwil kritisch naar het eigen functioneren te kijken.

Waarom Oettinger niet zomaar in de privéjet had moeten stappen

Een kleine recap van het schandaal. Op 18 mei 2016 vloog eurocommissaris Günther Oettinger (Digitale Economie) in een privéjet van Klaus Mangold, voormalig topman van Daimler-Benz en nu voorzitter van de raad van toezicht van investeringsbank Rothschild, naar Hongarije. Om daar een conferentie bij te wonen over de toekomst van de auto en om met Hongaarse premier Viktor Orbán te dineren.

Mangold is een oude bekende van Oettinger. Hij nodigde de eurocommissaris uit op het feest ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag. Oettinger inviteerde Mangold op zijn beurt op het Europa Forum Lech, een samenzijn van hotshots uit het bedrijfsleven en de politiek dat hij jaarlijks organiseert in het Oostenrijkse skiresort. Op deze foto zie je hen schouder aan schouder aan tafel in een gemütliche Stube.

Mangold is naast voormalig topindustrieel ook ‘prominent jager’ en ereconsul van Rusland in Baden-Württemberg. Op zijn oude dag verleent hij als lobbyist zijn diensten aan onder meer het Kremlin. Hij is consultant bij het Paks 2-project, de uitbreiding van de enige Hongaarse kerncentrale. Het Russische staatsbedrijf Rosatom gaat die uitvoeren en Rusland wil er een lening van zeker 10 miljard euro voor verschaffen.

Onder Oettingers bewind meldde de Europese Commissie geen bezwaren te zien tegen Paks 2

Er zijn twijfels over hoe open de aanbesteding is verlopen en of er geen sprake is van staatssteun. Op het moment van Oettingers tripje naar Boedapest deed de Europese Commissie daar onderzoek naar.

Mangolds investeringsbank Rothschild maakte een jubelende studie over Paks 2. De conclusie: het plan voldoet helemaal aan de Europese doelen de energiezekerheid te verhogen, de CO2-uitstoot te verminderen en de energie betaalbaar te houden. De opbrengsten zullen voldoende zijn, voorspelde Rothschild, om alle investeringen terug te verdienen, de reactoren in bedrijf te houden en een potje op te bouwen voor de verwerking van het kernafval en de ontmanteling van de centrale.

Oettinger was in zijn tijd als energiecommissaris een enthousiast pleitbezorger van kernenergie. Het was onder zijn bewind dat de Europese Commissie in januari 2014 meldde geen bezwaren te zien tegen ditzelfde Paks 2.

En deze lobbyist en eurocommissaris vlogen dus samen naar Boedapest. Opvallend is ook de timing: enkele dagen voor een Hongaarse minister naar Brussel vertrok om over Paks 2 te praten.

Was het doel van Mangold om Oettinger te polsen hoe het met het Europese onderzoek gesteld was? Boden de Hongaren hem daarom aan om met de Duitse lobbyist mee te vliegen?

Oettingers (trage) antwoord op de vragen

In een nogal traag antwoord op in juli gestelde vragen van een Hongaarse Europarlementariër ontkende Oettinger dat op 3 november ten stelligste. Zijn verklaring: hij vloog naar Boedapest voor een conferentie over de digitale toekomst van het autoverkeer. Omdat hij anders niet op tijd kon zijn, ging hij in op het aanbod om met Mangold mee te vliegen. Over Paks 2 was in het geheel niet gesproken.

Van alle aantijgingen was niets waar, schreeuwde hij ook via Twitter van de daken nadat de kwestie in de publiciteit was gekomen. Hij was gewoon ingegaan op een vriendelijk aanbod van de Hongaarse regering en er was niets abnormaals aan dat overheden die eurocommissarissen uitnodigden de reis- en verblijfkosten voor hun rekening namen.

Afgelopen maandag voegde hij daar in het Europarlement nog aan toe dat hij vroeger, tot twee jaar geleden, energiecommissaris was geweest, maar zich nu over de digitale economie ontfermde en nu met kernenergie niets meer te maken had.

Waarover er in dat vliegtuig en aan tafel bij Orbán is gepraat, zullen we waarschijnlijk nooit weten. We moeten Oettinger maar op zijn blauwe ogen geloven dat het niet over Paks 2 is gegaan.

Wat we wel weten, is dat eurocommissarissen hun ontmoetingen met lobbyisten dienen te melden en alleen lobbyisten mogen spreken die in het transparantieregister zijn ingeschreven. Oettinger heeft zijn reis met Mangold niet gemeld, en de Duitse lobbyist heeft zich ook niet geregistreerd in het transparantieregister. Oettingers gezellige treffen met Mangold in Lech staat evenmin vermeld in zijn ‘overzicht ontmoetingen.’

Helemaal waar dat hij zich niet meer met energie bemoeit, is het evenmin. Op de dag dat Oettinger dat zei in het Europees Parlement, gaf hij volgens zijn eigen agenda de ‘keynote and dinner speech’ bij het ‘49 +2 Energy Symposium’ te Brussel. En vorig jaar was het thema van zijn intieme bijeenkomst in Lech ‘Energie trifft Digital.’ Dit jaar werd een sessie gewijd aan de ‘Energie Unie.’

Zijn dit slechts ‘onhandigheden’?

Of Oettinger zich echt op onoorbare wijze heeft laten beïnvloeden, valt niet vast te stellen. Maar sowieso heeft hij enkele regels geschonden en zich bezondigd aan een halve leugen.

Zijn gedrag past nogal naadloos in het imago van de Europese Commissie als een club die op de schoot zit bij de industrie. Een imago dat is versterkt door recente affaires als de aanstelling van oud-commissievoorzitter Manuel Barroso bij Goldman Sachs en de toetreding van Neelie Kroes tot een adviesorgaan van Uber, een bedrijf waarover ze zich al tijdens haar periode als commissaris enthousiast betoonde.

Bovendien ontstond de commotie rond Oettingers vliegreis twee weken nadat hij om andere redenen in opspraak was gekomen. Bij een toespraak in Hamburg had hij Chinezen ‘spleetogen’ genoemd en een foute grap gemaakt over vrouwen en het homohuwelijk.

Aanvankelijk had hij geweigerd zijn excuses te maken. Behalve gedoe in de media was er helemaal geen schandaal, zei hij. Later erkende hij schoorvoetend dat hij zich kon voorstellen dat mensen door zijn woorden waren gekwetst, al had hij het natuurlijk niet zo bedoeld.

De kwestie onderzoeken vond Juncker niet de moeite waard

Daar is Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker tevreden mee. Hij vertelde in een interview dat hij een ‘viriel onderhoud’ met Oettinger heeft gehad, waarin hij heeft aangegeven dat zijn woorden niet alleen onhandig maar ook ontoelaatbaar zijn. Hij verzekerde dat hij Oettinger al decennia kende en wist dat hij racist noch homofoob is.

Het tripje in de privéjet van Mangold deed Juncker af als een ‘onhandigheid.’ ‘Wist de commissaris wel van wie het vliegtuig was?’ vroeg hij zich af. ‘Tot op de dag van vandaag weet ik het niet.’ Dat ook onderzoeken vond hij blijkbaar niet de moeite waard, want meteen al kwam hij tot de conclusie dat het gedrag van Oettinger geen sanctie verdiende.

Sterker nog: Juncker gaat vrolijk door met het plan Oettinger begrotingscommissaris te maken. Die post is vrijgekomen nu eurocommissaris Kristalina Georgieva naar de Wereldbank vertrekt.

Waar Juncker zich intussen druk om maakt

Dit tot grote verbijstering van de Europees gezinde media. Euronews vroeg hem in een interview of de Commissie niet zwaar in de problemen was gekomen door schandalen als Oettigate. De pers moet minder kwaadaardig zijn, antwoordde Juncker. De hele kwestie was al maanden bekend, waarom zitten de internationale media er nu zo over te zeuren, vroeg hij zich af. Omdat de Commissie er pas onlangs vragen over heeft beantwoord, legde de interviewer uit. ‘Dat is grotesk, mevrouw,’ zei Juncker zonder gêne.

In het gesprek passeerden ook andere nijpende problemen. Maar die deed Juncker vlotjes af.

Een overwinning van Marine Le Pen in Frankrijk? Zal niet gebeuren, verzekerde Juncker. Zeiden we dat van de Brexit ook niet, wierp de interviewer tegen. Gevaarlijk om die twee landen met elkaar te vergelijken, vond de voorzitter.

Wat hij als de grootste zwakheid van de Europese Unie zag, was ‘het tekort aan liefde.’ Hij sprak zijn treurnis uit over het gegeven dat de mensen in Lapland zo weinig van de Sicilianen weten. ‘We moeten meer belangstelling voor elkaar hebben,’ was zijn remedie.

Als er iets grotesk is, was het dat antwoord. In plaats van schoon schip te maken, blijft de Europese Commissie het evangelie verkondigen, bagatelliseert ze de feiten en doet ze alsof ze slachtoffer is van de beeldvorming in een altijd opgewonden pers.

Zo bevestigt ze het cliché dat de EU vooral de dienaar is van het bedrijfsleven en niet van de burger. Ik kan niet anders dan concluderen dat de Europese Commissie haar eigen grootste vijand is.