John German had het niet verwacht. De grijsharige ingenieur uit Michigan wilde alleen maar laten zien dat strenge regels een goed idee waren. Dat de Amerikaanse regels ervoor zorgden dat auto’s schoner reden. Zodat hij en zijn collega’s konden zeggen: ‘Kijk, ze zijn schoon in de Verenigde Staten, dus het kan ook in

Maar hij vond iets heel anders: een van de grootste schandalen van de afgelopen jaren - de Volkswagenfraude. De fraude waarbij dieselauto’s automatisch minder vervuilende stoffen gingen uitstoten als ze in een laboratorium werden getest.

Toen het eenmaal bekend waren de gevolgen niet te overzien voor Volkswagen: aandelenkoersen crashten, de topman stapte op, en het bedrijf zou miljarden kwijtraken aan schadevergoedingen en boetes.

Hoe had German de fraude ontdekt? Niet door ingewikkeld speurwerk. Wat hij en zijn collega’s van het hadden gedaan, was niet veel anders dan het laboratoriumonderzoek. Ze hingen meetapparaten aan wat auto’s.

Het verschil: ze gingen naar buiten en maakten een autorit - van San Diego naar Seattle. De auto’s bleken te veel vervuilende stoffen uit te stoten. Tot wel 35 keer te veel.

Wat German had gedaan, was niet ingewikkeld. Wel onverwacht.

De cijferdictatuur

Als cijfers een doel op zich worden, gaat het vaak mis. Goed mis. De Volkswagenfraude is slechts één voorbeeld. Zo Jesse Frederik en ik eerder over de cijferdictatuur in de publieke sector. Een greep uit de voorbeelden die we gaven:

  • Het hbo, waar instellingen werden beloond naar het aantal diploma’s. Het gevolg: studenten kregen voor praktisch niks een diploma.
  • De politie, waar korpsen een bepaald aantal bekeuringen moesten uitdelen. Het gevolg: er werden zelfs speciale ‘bonnendagen’ georganiseerd, waarop agenten zo veel mogelijk bekeuringen moest uitdelen. Het quotum is intussen afgeschaft.
  • De ggz, waar de vergoedingsstructuur leidde tot perverse prikkels. Het gevolg: gesjoemel met de behandelduur van patiënten.

De Britse econoom en journalist geeft in zijn nieuwe boek nog meer voorbeelden van zulk cijfergepruts. Van de bosbouw in de achttiende eeuw tot de bankensector in de eenentwintigste eeuw. Van de Britse gezondheidszorg tot de millenniumdoelen van de Verenigde Naties.

Cijfermatige doelen leiden tot perverse prikkels

Telkens weer leiden cijfermatige doelen tot perverse prikkels. ‘Officiële maatstaven en targets kunnen nooit perfect de rommelige realiteit van de wereld kwantificeren,’ schrijft Harford, ‘maar ze hebben genoeg invloed om die [de realiteit, SB] te

De diagnose is één ding, maar hoe los je dit probleem op?

Nog strengere afspraken?

Een mogelijke oplossing: complexere afspraken maken. Slecht idee, vindt Harford. De geschiedenis wijst uit dat mensen of organisaties telkens weer manieren vinden om het systeem te manipuleren.

Kijk maar naar de Bazel-akkoorden, bedoeld voor de stabiliteit van de financiële sector. Het eerste akkoord - ‘Bazel I’ uit 1988 - was slechts De Bazel I-regels bleken niet toereikend. Ze waren te simpel, en banken vonden manieren om toch veel risico te nemen. Zo ontstond het in 2004, ditmaal

Maar wat volgde al snel op dit mega-ingewikkelde akkoord? Juist, een mega-ingewikkelde crisis. En dus hebben we nu een

‘Het ingewikkelder maken van targets zorgt er niet voor dat ze niet meer gemanipuleerd worden,’ schrijft Harford, ‘het leidt er alleen toe dat ze worden gemanipuleerd op ingewikkeldere en onvoorspelbaardere

De oplossing ligt in de schoolbanken

Bij Volkswagen werkten striktere afspraken ook niet. De emissietesten waren streng, maar toch lukte het de autofabrikant om de uitkomsten te manipuleren. Volkswagen wist exact waarop de laboratoria zouden controleren.

Het is alsof je een scholier de examenvragen al van tevoren geeft, schrijft Harford. Dan haalt uiteindelijk ook iedereen een tien.

Het antwoord ligt dan ook niet in de laboratoria die de fraude over het hoofd zagen, maar bij het clubje dat het ontdekte. Wat John German en collega’s deden was niet ingewikkeld. Wel onvoorspelbaar, net als examens.

Toezichthouders zouden meer als docenten moeten werken

Toezichthouders zouden volgens Harford dan ook meer als docenten moeten werken. Test autofabrikanten, overheidsinstellingen, banken op onverwachte momenten op onverwachte punten.

de hoofdeconoom van de Britse Centrale Bank, ziet zulke willekeurige targets wel zitten. En ook verschillende Britse experts in de gezondheidszorg - zoals en - denken dat het een goed idee is.

Hier en daar gaan toezichthouders al iets meer als docenten te werk. Zo vragen Amerikaanse toezichthouders de banken om informatie, maar zeggen ze er niet bij hoe de cijfers worden geëvalueerd.

Maar waar (onverwachte) overhoringen op scholen dagelijkse kost zijn, daarbuiten blijven ze een uitzondering.

Meer vertrouwen

Natuurlijk zitten er haken en ogen aan Harfords oplossing. Wordt het niet te subjectief? Ook dat antwoord ligt in de schoolbanken: maak een syllabus met alle vereisten en test een willekeurig onderdeel.

En wat doe je met belangenverstrengeling? Zo hebben bestuurders vaak bij positieve uitkomsten. Daarom, schrijft Harford, moet toezicht en bestuur zo ver mogelijk van elkaar verwijderd zijn.

Mijn eigen bezwaar tegen Harfords idee: de focus op controle. Soms is het antwoord niet méér of andere controle, maar meer vertrouwen.

Hoe dan ook, de kern van het idee snijdt hout. In een rommelige wereld heb je ook rommelige controle nodig. Of een ritje van San Diego naar Seattle.

Messy, het nieuwe boek van Tim Harford Econoom Tim Harford houdt een pleidooi voor meer rommel in ons leven. Bedrijven, overheden en wij mogen best wat slordiger te werk gaan, vindt hij. Lees hier meer over Messy Wil je op de hoogte blijven van mijn artikelen? Als correspondent Ontcijferen onderzoek ik de wereld van cijfers. In mijn wekelijkse mail houd ik je op de hoogte van mijn verhalen en deel ik het beste wat ik zie, hoor en lees. Een vast onderdeel: #nerdalert, voor de getallenliefhebbers. Schrijf je hier in voor mijn wekelijkse mail

Lees verder...

Stop met opruimen en plannen! Want creativiteit komt voort uit rommel en chaos Ernst-Jan Pfauth schreef eerder over het nieuwe boek van Tim Harford: ‘We zijn tegenwoordig zo gericht op netheid en focus, dat we niet meer zien dat een beetje rommel en chaos de basis voor creativiteit vormen.’ Lees het verhaal van Ernst-Jan hier terug Hoe de cijferdictatuur het werk van leraren, agenten en artsen onmogelijk maakt Het is een van de grote thema’s van deze tijd: vakmensen in de publieke sector die moeten sturen op productie, kosten en efficiëntie. Het werk wordt zo teruggebracht tot cijfers en categorieën, met dalende kwaliteit en gefrustreerde werknemers als gevolg. Wij doken in de wereld van de gevaarlijke cijfers. Lees het verhaal van Jesse en mij hier terug Cijfers - De getallen die onze wereld dicteren Waar moet je op letten als je een cijfer tegenkomt? Hoe herken je misleiding? Wie meet en wie beslist? Daarover lees je meer in het thema Cijfers. Bekijk hier het thema