Deze PvdA’er wilde niet hoog op de kieslijst. Nu schetst ze een nieuwe koers

Een halfjaar na haar vertrek bij de PvdA-stichting die de inhoud van de sociaaldemocratie scherp wil houden, laat Monika Sie weer van zich horen. Met een mengsel van hartstocht en wanhoop. Zij doet een klemmend beroep op haar partij en iedereen daarbuiten die een alternatief wil voor een tweestrijd tussen de PVV en de VVD. Een alternatief voor het nationalistische populisme als enige antwoord op het neoliberalisme. Om eindelijk het gesprek te beginnen over het soort samenleving dat wij willen.

‘Veel mensen maken zich zorgen over de richting waarin de samenleving zich ontwikkelt. Zij verlangen naar een hoopvol perspectief, naar greep op hun toekomst. Zij hebben genoeg van de amorele politiek van de afgelopen jaren, van de marktgestuurde samenleving en van de depolitisering van de politiek. Zij willen dat politici duidelijk maken naar welke samenleving wij op weg zijn. Zij verlangen naar een politiek die verbindt in plaats van verdeelt.’

Monika Sie Dhian Ho, tot deze zomer directeur van de Wiardi Beckman Stichting, de denktank van de PvdA, weet waar zij het over heeft. Zij was de motor van het Van Waarde-project. Daarin formuleerde de denktank de roeping van de sociaaldemocratie opnieuw aan de hand van de verhalen over leven en werken van Nederlanders in de 21ste eeuw. Die idealen liggen nog steeds te wachten op actie.

Hier wordt een democratisch moment vermoord. Iedereen doet alsof er geen verschillen zijn tussen beide kandidaten

In de laatste week van de PvdA-lijsttrekkersrace mengt Sie zich in de discussie.

‘Hier wordt een democratisch moment vermoord. Iedereen doet alsof er geen verschillen zijn tussen beide kandidaten. Die zijn er wel. Die verschillen moeten worden benoemd in plaats van verhuld. Opdat er wat te kiezen valt en mensen inzien dat hun stem een verschil maakt voor de koers, opdat zo veel mogelijk mensen gaan stemmen.’

De waardengedreven politiek die zij bepleitte, is de afgelopen regeringsjaren bepaald niet omhelsd door het kabinet. Monika Sie wil de coalitie die de PvdA in 2012 aanging met de VVD niet regelrecht een vergissing noemen. De verkiezingsuitslag was lastig. Er is gekozen voor stabiliteit.

‘Maar het is moeilijk in deze tijd te regeren met de liberalen. Hun politiek staat zo’n andere samenleving voor dan wat sociaaldemocraten wensen. Zij leggen de nadruk op individualisme daar waar binding nodig is. Op de markt terwijl economische groei ten dienste van de mensen nodig is.’

Komt er voor de PvdA nog wel een volgende keer na vier jaar regeren met de VVD en de massale uittocht van aanhangers volgens alle peilingen? Heeft de sociaaldemocratie nog wel een rol? Is er nog een achterban?

‘De kiezers zijn bij de vorige kabinetsformatie niet meegenomen. De geloofwaardigheid van de PvdA zal in de aanstaande verkiezingen groter zijn naarmate je de kiezers ervan kunt overtuigen dat je alleen gaat regeren als er wat te regeren valt, zoals Jaap Burger dat zo mooi zei. De PvdA moet niet altijd burgemeester in oorlogstijd willen zijn, en zeggen: als wij niet hadden meegedaan, dan was het beleid nog rechtser geweest. Het lijkt me verstandig na de volgende verkiezingen eerst te onderzoeken of er meer gelijkgezinden zijn die samen de grote vraagstukken van deze tijd willen aanpakken.

‘Die gelijkgezinden zijn er. Deze benadering is niet voorbehouden aan progressieven. Heel wat conservatieven willen vanuit dezelfde kernwaarden politiek bedrijven. Datzelfde geldt voor links-links, groenen en sociaalliberalen. Samen zijn zij een brede stroming die hecht aan wat is bereikt: de democratische rechtsstaat, een seculiere samenleving, gematigde verschillen in inkomens en vermogens, de verzorgingsstaat.

Het lijkt me verstandig te onderzoeken of er meer gelijkgezinden zijn die samen de grote vraagstukken van deze tijd willen aanpakken

‘Wat wij hier in Noordwest-Europa hebben opgebouwd is echt niet alleen het werk van de sociaaldemocratie. Dat is een veel breder, gemeenschappelijk project. Al die stromingen hebben met elkaar gemeen dat zij beginnen met een gesprek over welke samenleving zij willen en erkennen dat collectieve actie nodig is om die te bereiken. Ook sociaalliberalen weten heel goed dat wij instituties nodig hebben om de markt te breidelen, zij zijn begonnen met het aan banden leggen van kinderarbeid. Het is een brede stroom.’

Het gaat dus eigenlijk om iedereen behalve de VVD en de PVV?

‘Ja, het is nogal wat. Die partijen zijn allemaal nodig om te voorkomen dat het bij de Kamerverkiezingen een strijd wordt tussen die twee tegenpolen: het neoliberalisme aan de ene kant en de nationalistische populisten als enige alternatief aan de andere kant. De populisten snappen dat er een grote behoefte is aan binding en waardengestuurde politiek. Maar zij kiezen voor de gemakkelijkste weg: zij binden groepen door ze tegen andere op te zetten. De Nederlanders tegen de Marokkanen, de christelijke waarden tegen die van de moslims. Zij bieden een fout groepsgevoel. En zij bieden een leugen van greep op het leven. Hun alternatief voor collectieve strijd en instituties is: deze grote leider zal het voor u regelen.

‘Wat dreigt, is dat alle andere partijen vast blijven zitten in het geloof dat er geen alternatief is. Dat we gebonden zijn aan Europese regels, dat globalisering onvermijdelijk is. Het is een verhaal van onvermijdelijkheid. Dat leidt tot een gevoel van grote machteloosheid, en bij anderen tot woede. Het enige alternatief binnen handbereik is dan het verhaal van de populisten. Dat wint dan wel aan kracht.’

Is de PvdA na vier jaar Rutte II wel in de positie om te zeggen: doe mee, het kan ook anders? ‘Asscher is er binnen deze coalitie in geslaagd de bestaanszekerheid van mensen te verbeteren en goed werk mogelijk te maken. Hij heeft getracht de kloven tussen verschillende groepen te dichten. Bussemaker heeft geïnvesteerd in beroepsopleidingen. Zij heeft op die manier kansarmen meer perspectief geboden. Alleen de context van dit Regeerakkoord maakte die verhalen moeilijk om uit te dragen. Duidelijk is dat je met alleen beleidsmaatregelen er niet komt. Er is een groot verhaal nodig waarvan die maatregelen de verwezenlijking zijn.’

Zou de PvdA alleen nog in brede kring geloofwaardigheid kunnen terugwinnen door afstand te nemen van die Rutte II-jaren, door te erkennen dat het een misrekening was, door te beloven voorlopig niet meer met de VVD samen te regeren?

‘Ik denk niet dat je kan winnen door sorry te zeggen. Je wordt geloofwaardig door je waarden zo scherp mogelijk in je verkiezingsprogramma te zetten én je er beter aan te houden. Diederik Samsom zei in de campagne: ik doe geen beloften. Daar heeft hij zich aan gehouden. Maar het gaat om de inhoud.

‘Veel mensen hunkeren naar de kracht van het samen strijden. Dat gaat nog veel op intuïtie. Mensen zoeken de massa op. Dat zie je bij grote momenten van rouw zoals bij Charlie Hebdo. Of als zij iets te vieren hebben. Mensen voelen dat zij samen beter in staat zullen zijn grote problemen het hoofd te bieden. Populisten appelleren ook aan die massa, maar binden groepen aan zich door de samenleving te verdelen. Er is een beter alternatief als je samenwerkt.’

Deze bevlogen woorden klinken van de zijlijn. Dat had anders kunnen zijn. Max van den Berg, die de commissie voorzat die kandidaat-Kamerleden rekruteerde, polste Monika Sie voor de kop van de PvdA-kandidatenlijst. Zij deed het niet.

Sinds zij afgelopen zomer de Wiardi Beckman Stichting verliet heeft Monika Sie zich koest gehouden over de PvdA. Ze werd directeur van het Instituut Clingendael, de Haagse denktank voor internationale betrekkingen. Om opnieuw ‘de wetenschap te mobiliseren voor een betere wereld.’

De liberalen vinden dat iedereen het zelf maar moet uitmaken

Hoewel het nu gaat om de lijsttrekkersrace binnen de PvdA, vindt Sie de bredere samenwerking veel belangrijker. Zij ziet hoe CDA-voorzitter Ruth Peetoom haar partij stuurt naar een heroriëntatie op waarden. Hoe GroenLinks-leider Jesse Klaver pleit tegen het economisme.

‘Al die mensen horen tot dezelfde beweging. Allemaal handelen zij vanuit een conceptie van het goede en inspireren ze tot collectieve actie. De liberalen vinden dat iedereen het zelf maar moet uitmaken.’

Ze wil niet graag over mannetjes praten, maar het is duidelijk dat in haar ogen Lodewijk Asscher meer bij die brede, waardengedreven beweging hoort. Hij was voorzitter van de Wiardi Beckman Stichting en lid van de Kompasgroep die het Van Waarde-project inspireerde. Het voorkomen van tweedeling staat centraal in wat hij doet, zegt Sie.

‘Tweedeling tussen wie wel en wie geen werk heeft, wie veel en wie weinig inkomen heeft, wie een academisch diploma heeft en wie niet, moslims en niet-moslims. Op zijn terrein heeft Asscher getracht wat te doen aan het minimumjeugdloon, een minimumbestaansinkomen, aan doorgeschoten flexibilisering.

‘Samsom heeft zijn rol gezocht in het behouden van de stabiliteit, een kabinet dat de rit uitzit. Dat is op zich eerbaar. De economie en de begroting op orde brengen, in loyaliteit aan het kabinet. Hij noemt dat ingenieurssocialisme. Maar wel met de nadruk op ingenieurs. Dat is een andere opvatting van politiek.’

Waarom zouden de sociaaldemocraten nergens in Europa deze logica, van een breed alternatief voor liberalisme en nationalistisch populisme, met succes hebben uitgedragen?

‘Omdat zij geen groot verhaal presenteren, ontwend zijn tot collectieve actie op te roepen. Omdat zij besmet zijn met een liberaal mens- en maatschappijbeeld. In deze tijd is een amendement op dat liberale tijdsbeeld dringend aan de orde. Daar bestaat een groot verlangen naar op het ogenblik. Dat wordt alleen bediend door de populisten. Op links hoogstens door Syriza en Podemos. In de Verenigde Staten begon Bernie Sanders tractie te krijgen.

‘Het is dringend noodzakelijk dat er een links-democratisch alternatief voor zowel het neoliberalisme als het populisme wordt verwoord. Wij moeten contrasten met de liberalen laten zien in plaats van ertegenaan te hangen. De grote problemen van deze tijd zijn alleen samen op te lossen, in binnen- en buitenland. Voor de klimaatcrisis heb je én China nodig én de mensen in de supermarkt. Een antwoord op de vluchtelingencrisis vind je alleen in samenwerking met Griekenland en de landen in de regio, en in Nederland alleen samen met de mensen in het Haagse Benoordenhout én de Schilderswijk.

De grote problemen van deze tijd zijn alleen samen op te lossen, in binnen- en buitenland

‘Zo’n toekomst van samenwerking is geen illusie. Na de Tweede Wereldoorlog hebben we in grote delen van de wereld ook de terugkeer van de rechtsstaat en steeds meer democratie kunnen bevechten. Plus een seculiere samenleving in West-Europa waarin iedereen vrijheid van godsdienst heeft en vrijheid van meningsuiting. Je hebt het recht om streng katholiek te zijn of een hoofddoek te dragen, maar niet het recht om een ander euthanasie, abortus of geloofsafval te ontzeggen.

‘We hebben ook een robuuste verzorgingsstaat bereikt dankzij het vooropstellen van waarden en de instituties die erbij horen. Daar hebben we collectief naar gestreefd. We hadden een politiek die verenigde. Om grenzen te stellen aan de krachten van de markt die het milieu vervuilen, en mensen als slaven behandelen. Om grenzen te stellen aan religieuze krachten die intolerant zijn tegenover andersdenkenden. Die krachten zijn immens. Die kunnen we alleen temmen als we ons verenigen.’

Jouw verhaal is radicaler dan wat de PvdA in het kabinet heeft gedaan, en ook dan wat Asscher vier jaar heeft laten zien.

‘Ik heb Asscher bij het begin van dit kabinet gevraagd of hij zich bewust was van het risico een burgemeester in oorlogstijd te worden. Hij zei: als je wordt gevraagd als vicepremier van een land in crisis, dan heb je je land te dienen. En hij heeft dat op zijn terrein radicaal gedaan. Hij heeft vastgesteld dat de meeste Nederlanders vinden dat de flexibilisering hier te ver is doorgeschoten, en de beleidsconsensus veranderd van ‘vaste banen zijn niet meer van deze tijd’ naar ‘vaste banen zijn het streven of worden zelfs de norm.’ Hij heeft de hele Tweede Kamer achter de aanpak van schijnconstructies gekregen. Maar het is waar, hij was radicaler geweest als hem niet was gevraagd in een paars kabinet te stappen. Ik had dat niet gedaan. In dat opzicht ben ik radicaler dan Lodewijk Asscher.’

Meer lezen?