Maak kennis met de pinautomaat van de wereld

Een Filipijnse moeder, een Indiase ondernemer, een Argentijnse tiener, een Oegandese koffieboer en een Albanese bejaarde.

Wat hebben deze vijf mensen met elkaar te maken? Ogenschijnlijk niks. Ze zitten in verschillende levensfases, wonen op verschillende continenten, hebben verschillende dromen en doelen.

Maar er is één ding dat hen verbindt: de Wereldbank. Hun levens hadden er anders uitgezien als deze organisatie niet had bestaan. Slechter, of juist beter. En zoals deze vijf zijn er miljoenen anderen in ontwikkelingslanden.

Vandaag stellen we ze aan je voor.

De invloed van de Wereldbank

Laten we meteen duidelijk zijn: de vijf personen die we aan je gaan voorstellen, bestaan niet. Maar ze hadden wel kunnen bestaan. Al zijn de figuren fictief, hun levens staan symbool voor miljoenen echte mensen die beïnvloed worden door het echte werk van de Wereldbank.

Al meer dan zeventig jaar leent de organisatie geld uit aan overheden. Eerst aan Europese landen voor de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog, later aan oud-koloniën en andere ontwikkelingslanden. Maar de invloed gaat verder dan geld en is vaak indirecter van aard. De Wereldbank geeft advies aan landen, is een prominente stem op internationale fora en doet baanbrekend onderzoek.

We spraken zo’n dertig mensen binnen en buiten de Wereldbank. Niemand kon ontkennen dat de club veel invloed heeft. Maar wat die invloed precies is? Dat bleek moeilijk uit te leggen.

Omdat het vaak om grote groepen mensen gaat bijvoorbeeld, waardoor je al snel in abstracte en algemene bewoordingen belandt. Maar ook omdat het moeilijk is om concrete veranderingen toe te schrijven aan de bank. Misschien waren die veranderingen ook wel gebeurd in een wereld zonder Wereldbank - omdat er andere organisaties waren of - gewoon - omdat het paste bij de tijdsgeest.

Toch zijn er genoeg voorbeelden te noemen waar de Wereldbank een cruciale rol heeft gespeeld. Vandaag geven we vijf van zulke voorbeelden. Om niet in het abstracte te belanden, gebruiken we fictieve personen als leidraad: Jane, Krishna, Julieta, Moses en Elira. Vijf personen die symboliseren wat de invloed van de Wereldbank is op miljoenen mensen wereldwijd.

En die invloed, zoals we zullen zien, is niet uitsluitend positief.

1. Uitkeringen voor arme gezinnen

Vandaag kan Jane weer pinnen. Ze neemt een riksja naar het nabijgelegen stadje om de duizend Filipijnse peso - zo’n twintig euro - op te nemen. Elke twee maanden doet ze dat, als de overheid weer geld heeft gestort. Het is een groot bedrag voor haar gezin, dat al jaren rond de armoedegrens schommelt.

Ze krijgt het geld niet voor niks, ze moet aan bepaalde voorwaarden voldoen. Omdat ze zwanger is, moet ze regelmatig naar het ziekenhuis voor controles. Ook haar driejarige dochtertje wordt zo nu en dan nagekeken. Bovendien gaat Jane elke maand met haar man naar de ‘gezins-ontwikkelingsbijeenkomst.’

Het is een van de revoluties op het gebied van armoedebestrijding: cashprogramma’s. Onderzoek laat zien dat zulke uitkeringen voor arme gezinnen geweldige resultaten boeken in het terugdringen van armoede en het verbeteren van de gezondheid en het opleidingsniveau van kinderen.^*

‘Voorwaardelijke cashprogramma’s’ - zoals het Pantawid Pamilyang Pilipino Programma (4Ps) waar Jane aan meedoet - zijn nu aanwezig in 64 landen. In 1997 was dat nog maar in twee landen.^*

De Wereldbank speelde een belangrijke rol bij deze revolutie.^* Op internationale conferenties benadrukt ze keer op keer het belang van dit soort programma’s. Ze investeert geld, zoals een nieuwe investering van 450 miljoen dollar in 4Ps.^* En ze onderzoekt of de programma’s wel werken.

Het Filipijnse 4Ps lijkt in ieder geval te werken. Een evaluatie liet zien dat kinderen vaker naar school gaan en gezonder zijn.

2. Betere bureaucratie voor bedrijfsleven

Krishna heeft het besloten: hij begint zijn eigen bedrijf. Met vier compagnons start hij Khan Mobile Ltd., een winkelketen voor mobiele telefoons. Eigenlijk had hij al jaren een eigen bedrijfje - onofficieel. Hij begon in een klein hutje naast Khan Market in Delhi, een populaire plek voor expats en toeristen. Hij verkocht ze telefoonabonnementen en beltegoed.

Lange tijd kwam hij er nog wel mee weg, met niet geregistreerd staan. Maar de zaken gaan te goed. Hij heeft wat advies ingewonnen en het lijkt erop dat het hem een maandje gaat kosten om alles te regelen - van het registreren van de bedrijfsnaam tot het krijgen van vergunningen.

De Indiase premier Narendra Modi beloofde zijn land in de top-vijftig van Doing Business te krijgen

Het is misschien wel hét medicijn tegen armoede: goede, efficiënte bureaucratie. Dat je kunt registreren dat land van jou is, dat de belastingdienst geld kan innen, en: dat het bedrijfsleven zo wordt gereguleerd dat het goed kan zakendoen.

Om dat laatste in beeld te brengen publiceert de Wereldbank sinds 2003 het rapport Doing Business. Die publicatie houdt voor ieder land bij hoe gemakkelijk je er zaken kunt doen, en of dat verbetert. Je ziet bijvoorbeeld dat Krishna’s ‘maandje’ om een bedrijf te starten in 2004 nog een dikke vier maanden was.

Journalisten en politici volgen Doing Business nauwlettend. De Indiase premier Narendra Modi beloofde zijn land in de top-vijftig te krijgen - het staat nu op 130. Niet vreemd, want ook buitenlandse investeerders bekijken de index.

Een goede stimulans voor overheden dus, dat rapport. Maar verbetert het de situatie echt voor arme mensen? Dat is moeilijk te zeggen. Zo wordt Rwanda ervan beschuldigd symboolveranderingen door te voeren, puur om hoger op de ranglijst te komen.^* Het staat op nummer 56, net boven Luxemburg.

Zulke symboolveranderingen zijn mogelijk, omdat de index kijkt naar de regelgeving - niet de praktijk - in een land. Een onderzoek uit 2010 laat zien dat de Doing Business-cijfers vaak sterk verschillen van de ervaringen van bedrijven.

Het zal Krishna op papier dus een maandje kosten om zijn bedrijf te registreren. Hoelang het echt zal duren, is onduidelijk.

3. Meer en betere scholen

Julieta trekt haar bordeauxrode stropdas recht als ze op school aankomt. Zoals elke dag, heeft ze drie kilometer gelopen om hier te komen. Haar oudere zus haakte af, die had geen zin meer in die lange wandeling. En school vond ze toch saai.

Julieta vindt school niet saai, zeker sinds het nieuwe gebouw er staat. Bij scheikunde - haar lievelingsvak - hebben ze nu pipetten en microscopen. En elk klaslokaal heeft een televisie en soms computers.

Dat nieuwe schoolgebouw van Julieta komt door PROMER - het Argentijnse programma voor verbetering van onderwijs op het platteland. Eind 2005 begon de overheid ermee, in samenwerking met de Wereldbank.

De Wereldbank steunt veel onderwijsprojecten, bijvoorbeeld in Bulgarije, Pakistan en Jamaica. Tussen 2000 en 2016 investeerde de Wereldbank 46 miljard dollar^* in onderwijs. Zo’n 10 procent van haar uitgeleende geld gaat naar onderwijs.

Ook speelt de organisatie een belangrijke rol bij het promoten en onderzoeken van onderwijshervormingen. Zo pleitte ze samen met andere organisaties voor universeel basisonderwijs. En de laatste jaren krijgt de kwaliteit van onderwijs steeds meer nadruk. Want kinderen naar school krijgen is één ding - maar dat wil nog niet zeggen dat ze ook wat leren.

Zo gaat bijna 100 procent^* van de Argentijnse kinderen naar de basisschool, maar bleek uit een Wereldbankstudie van 2012 dat hun resultaten er niet beter op zijn geworden. Werk aan de winkel, dus, bijvoorbeeld door leraren beter te trainen. Want het is leuk dat Julieta een microscoop op school heeft, maar ze moet er ook mee leren omgaan.

4. Liberalisering van de landbouw

Moses trekt de tak naar beneden en tuurt naar de rode bessen. Nog even en hij kan de koffie gaan oogsten op zijn plantage in het oosten van Oeganda. De anderhalf hectare is zijn grote trots.

Voor 1991 vielen zijn inkomsten tegen. Toen werd hij nog - via een coöperatie met andere boeren - betaald door de overheid. Hij kreeg een vaste prijs voor de koffie, plus een toeslag naar gelang de kwaliteit. De prijzen waren laag, en hij ontving de toeslag vaak pas tijden later.^*

Veel andere Afrikaanse boeren zaten in dezelfde situatie als Moses. Zo kregen Ghanese cacaoboeren slechts 55 procent^* van wat de overheid opstreek bij het doorverkopen van hun producten.

Maar in de jaren tachtig kwam hier verandering in. Bij leningen van de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds aan Afrikaanse landen werden hervormingen geëist voor een vrijemarkteconomie.

Zo ook op het gebied van landbouw. In Oeganda begonnen de landbouwhervormingen midden jaren tachtig met het Agricultural Rehabilitation Project van de Wereldbank.^* Moses en collega’s gingen erop vooruit: de koffieprijzen gingen omhoog en armoede daalde in de regio’s waar koffie werd geproduceerd.^*

Niet alle hervormingen die de Wereldbank en het IMF eisten, pakten zo goed uit als bij Moses. Zijn neef verloor zijn baan bij het Oegandese ministerie van Financiën na een massa-ontslag in de publieke sector.

5. Gedwongen verhuizingen

Elira kijkt in tranen toe hoe haar huis wordt vernietigd. Hier had ze haar kinderen opgevoed, hier had ze met haar man gewoond toen hij nog leefde. Haar hele leven heeft zich in dit huis afgespeeld. Ze is hoogbejaard, en heeft niets meer. Haar huis - en de huizen van vele buren in dit Albanese gehucht - moeten plaats maken voor een toeristisch complex. Gefinancierd door de Wereldbank.

De afgelopen tien jaar verloren zo’n 3,4 miljoen mensen hun inkomsten, hun huis of hun land door een Wereldbankproject

De afgelopen tien jaar verloren zo’n 3,4 miljoen mensen hun inkomsten, hun huis of hun land door een Wereldbankproject. Evicted and Abandoned, een indrukwekkend journalistiek project, bracht de slachtoffers in kaart.

Een van de schandalen: het Albanese dorpje Jale, waar mensen werden uitgezet en hun huizen werden vernietigd. Aanvankelijk ontkende de Wereldbank nog dat ze iets te maken had met het voorval, maar de ombudsman van de organisatie schreef een vernietigend rapport: er was een ‘direct verband’ tussen de Wereldbank en de uitzettingen.

Een schadevergoeding? Die hebben veel inwoners van Jale nog altijd niet ontvangen.

Opbouwen en afbreken

Ook dat is de Wereldbank. Terwijl Julieta les krijgt in een nieuw schoolgebouw, wordt Elira’s huis afgebroken. En terwijl Moses zijn koffie tegen een betere prijs kan verkopen, verliest zijn neef zijn baan bij het ministerie.

Terwijl de Wereldbank sommige arme mensen helpt een beter bestaan op te bouwen, breekt ze dat van anderen juist af. De invloed van de Wereldbank is dus niet 100 procent goed of slecht.

Maar dat ze invloed heeft - direct en indirect - daar is geen twijfel over.

In ons volgende stuk: Kan ik er een rekening openen? En twaalf andere vragen over de Wereldbank.

De serie over de Wereldbank werd mede mogelijk gemaakt door het European Journalism Center.

Meer lezen?