Uitbuiting van buitenlanders: een businessmodel dat Agnes Jongerius wil breken

Even waan ik mij in de negentiende eeuw. Met vermoeide, gegroefde gezichten en gestoken in armoedige kledij staan drommen arbeiders achter de poort van constructiebedrijf Heerema in de haven van Vlissingen te wachten op het moment dat ze het terrein mogen verlaten.

Heerema bouwt onderstellen voor boorplatforms. De lassers en fitters die ik achter het hek zie staan, komen uit Polen, Litouwen, Roemenië, Spanje en Portugal, zegt Wilbert Verbeek van vakbond FNV. De steigerbouwers die er ook werken, zijn vooral Turken.

Het uitgeput ogende en somber kijkende internationale gezelschap aan de poort heeft een nogal andere uitstraling dan de in oranje overalls gestoken, vrolijk lachende kaaskoppen op de foto die Heerema op de eigen website heeft staan onder het kopje ‘cultuur.’

FNV voert vandaag een poortactie bij het bedrijf waar een reorganisatie op til staat. 105 van de 154 vaste werknemers vliegen eruit. In totaal verdwijnen bij alle vestigingen van de Heerema Fabrication Group 450 van de 770 banen.

Dat ontslag is noodzakelijk door een slechte markt, zegt het bedrijf. Door de lage olieprijs is de vraag naar nieuwe booreilanden ingestort.

Verbeek heeft een ander verhaal. In de afgelopen jaren heeft Heerema goed geboerd.  ‘Maar die miljoenen zijn naar bonussen voor het management gegaan in plaats van te investeren en een reserve op te bouwen’, zegt de FNV-man.

En nu grijpt het bedrijf de slechte markt aan om zich te ontdoen van vast personeel. Zodat het straks het leeuwendeel van het werk kan laten doen door goedkopere uitzendkrachten en gedetacheerde werknemers uit Oost-Europa.

Goedkope buitenlanders, het is een trend

Het is een treurig staaltje verdringing op de arbeidsmarkt, vindt Verbeek. En dat gebeurt overal in de offshoresector. Neem scheepsbouwer IHC. Ook daar verdwijnen voor het tweede jaar op rij honderden banen.

Volgens de FNV nemen uitzendkrachten de plek in van de vaste werknemers. Vooral de gedetacheerde buitenlandse uitzendkrachten krijgen een veel lager uurloon. Zo bespaart IHC flink op de kosten.

Verdringing op de arbeidsmarkt, dat is waar oud-vakbondsvrouw Agnes Jongerius nu vanuit het Europees Parlement tegen strijdt. Daar onderhandelt ze over formuleringen in de detacheringsrichtlijn, die vastlegt aan welke regels moet worden voldaan als een Pool tijdelijk als uitzendkracht in Nederland werkt.

Straks is een gedetacheerde Pool niet meer goedkoper dan een werknemer van eigen bodem

In maart 2016 deed eurocomissaris Marianne Thyssen van Sociale Zaken een voorstel voor nieuwe regels rondom het heilige principe ‘gelijk loon voor gelijk werk op dezelfde plek.’ Als die regels er komen, is het dus straks niet meer goedkoper om een gedetacheerde Pool in dienst te nemen dan een werknemer van eigen bodem.

In Brussel volg ik Agnes Jongerius bij haar pogingen als rapporteur van het Europees Parlement het voorstel van Thyssen zo scherp mogelijk te maken. In Vlissingen wil ik zien wat verdringing op de arbeidsmarkt in de praktijk inhoudt. En ik wil achterhalen of de Brusselse strijd over woorden in een wettekst daar iets aan kan veranderen.

Maanden van huis, weinig geld: dit is geen leven

Die dag woon ik een bespreking van vertegenwoordigers van de vakbond met enkele bij Heerema gedetacheerde werknemers bij. Ze willen anoniem blijven. Want ze zijn bang dat ze de laan uitvliegen als ze hun mond opendoen.

Negen maanden per jaar laten ze vrouw en kinderen achter in hun thuisland. Al jaren lang. Geen leven, vinden ze. Maar ze hebben geen keuze, want in hun eigen land is er voor hen geen werk.

Als het niet goed gaat, zijn de buitenlanders de eersten die eruit vliegen

Ze verdienen stukken minder dan hun Nederlandse collega’s. In de avondploeg werken alleen buitenlanders, zeggen ze. Maar een toeslag voor werk in het weekend of de avond krijgen ze niet.

Het bedrijf draait dankzij hen, vinden ze. Maar als het niet goed gaat, zijn zij de eersten die eruit vliegen. Op de bouwwerf lopen heel weinig vaste krachten rond, vertellen ze. Je ziet steeds nieuwe mensen van uitzendbureaus en jongeren in leertrajecten.

Moeten die mensen wel evenveel verdienen?

In een vorig stuk liet ik zien dat veel Oost-Europese politici zich tegen het principe ‘gelijk loon voor gelijk werk op dezelfde plaats’ verzetten. Het zou hun mensen de kans ontnemen meer te verdienen dan thuis. Want als een Nederlandse werkgever precies evenveel kwijt is aan een gedetacheerde Slowaak als aan een werknemer van eigen bodem, heeft hij er geen belang meer bij de Slowaak in te huren.

Bij een bijeenkomst over Thyssens voorstel op 12 oktober met nationale volksvertegenwoordigers in het Europese Parlement, verwoordde de Slowaak Lubos Blaha die kritiek fel. ‘Ik ben een radicale socialist,’ zei hij. ‘Ik verdedig het idee van een sociaal Europa hartstochtelijk. Maar gelijk loon voor gelijk werk op dezelfde plaats mag een prachtig principe zijn, het is ook een illusie. Een arbeider bij Volkswagen in Duitsland verdient 4.700 euro bruto, in Slowakije 1.500 euro. Met dit voorstel verliest de Slowaak zijn kans om meer te gaan verdienen in Duitsland.’

‘Het voelt niet goed als je minder verdient dan je collega’s, ook al verdien je meer dan thuis,’ bracht Agnes Jongerius daar tegenin. De gedetacheerde werknemers van Heerema geven haar gelijk. Ze vinden het niet eerlijk dat hun Nederlandse collega’s meer betaald krijgen. Ze voelen zich bestolen.

Detachering als businessmodel

Jaar in jaar uit, sommigen al zes jaar, werken ze ver van haard en huis.

Dat moet niet langer kunnen, vindt de Europese Commissie. Want detachering is eigenlijk bedoeld voor het oplossen van een tijdelijk tekort aan een bepaald type vakmannen door gedetacheerde buitenlandse werknemers. Daarom wil Thyssen de maximale duur beperken tot twee jaar.

Let wel: dit verandert niets aan het in de EU heilige principe van het vrije verkeer van personen. Dit houdt in dat iedere EU-burger het recht heeft vrij te reizen binnen Europa en overal werk te zoeken. En niets belet een werkgever buitenlandse werknemers in dienst te nemen.

Alleen is het voor een Nederlandse baas gunstiger een gedetacheerde werknemer in te huren dan iemand echt aan te stellen. De eerste hoeft hij alleen minimumloon te betalen, niet het CAO-loon. Bovendien moeten de sociale premies in het thuisland worden afgedragen, waar ze vaak stukken lager liggen of helemaal niet betaald worden.

Dat maakt detachering tot een businessmodel van bedrijven: ze proberen er de kosten mee te drukken in plaats van tijdelijke tekorten aan vakmensen mee op te vangen.

De nieuwe regels moeten dit businessmodel nu breken. Door de termijn in te perken. En door te eisen dat gedetacheerde werknemers hetzelfde loon krijgen als mensen die in dienst zijn.

Dat de Oost-Europeanen bij Heerema geen vergoeding voor avond- en weekenddiensten krijgen, zal met de nieuwe regels niet meer mogelijk zijn, zegt Jongerius. Want dat valt onder het gelijke loon dat ze straks moeten krijgen.

Met de maximumtermijn van twee jaar die Thyssen heeft voorgesteld, is Jongerius nog niet gelukkig. Zij wilde die termijn omlaag krijgen tot zes maanden. Maar daarvan kon ze Elisabeth Morin-Chartier, de christendemocrate met wie ze zich samen over Thyssens voorstel boog, vooralsnog niet overtuigen.

Binnen de christendemocratische fractie, de Europese Volkspartij (EVP), zit Morin-Chartier wel in de sociale hoek, zegt Jongerius. ‘Maar haar belangrijkste streven is nu niet al te veel aan het voorstel van de commissie te veranderen. Met als motivatie dat we al spekkoper zijn als we het voorstel in deze vorm erdoor krijgen.’

Want het verzet vanuit veel Oost-Europese landen is groot. Ook is er een heftige lobby vanuit werkgeversorganisaties en bepaalde branches (de metaalsector en het uitzendwezen) om het voorstel te torpederen.

Jongerius legt zich er nog niet bij neer. Ze blijft zoeken naar een parlementaire meerderheid voor de terugdringing van de termijn naar zes maanden. Tot haar grote genoegen is het Nederlandse deel van de grootste fractie van het Europees Parlement, het CDA-smaldeel, alvast voor dat idee gewonnen.

Meer dan semantisch geneuzel

Nog blijer is ze over een toevoeging die ze in het rapport wist te krijgen. Houd je vast, het wordt even technisch. In de richtlijn voor detachering staat een opsomming van artikelen uit het Europees Verdrag die van belang zijn. Tot nu toe waren dat alleen de bepalingen die bedoeld zijn ter meerdere eer en glorie van de vrije markt. Nu zijn daar ook de artikelen bijgekomen die vol staan met mooie woorden over het verlangen van de EU de levensomstandigheden en de arbeidsvoorwaarden van alle werkenden gestaag te verbeteren.

‘Dat klinkt als semantisch geneuzel, maar is wel heel belangrijk,’ zegt Jongerius. Want in de afgelopen jaren verloren landen die pogingen deden uitbuiting en verdringing op de arbeidsmarkt tegen te gaan aan de lopende band rechtszaken bij het Europees Hof van Justitie. En dat kwam juist doordat bij geschillen over detachering al die vrome formuleringen over sociale grondrechten geen rol speelden.

Ervaring van vaste krachten is een troef, geen kostenpost

Als voorbeeld geeft Jongerius de zaak die de Europese Commissie tegen Luxemburg aanspande. Dat land wilde werkgevers verplichten ook gedetacheerde werknemers een schriftelijke arbeidsovereenkomst te bezorgen. De Europese Commissie stapte naar het Hof omdat dit een beperking van het vrije verkeer van diensten zou inhouden en kreeg gelijk.

Jongerius is blij dat die sociale grondrechten nu ook meetellen in de richtlijn. ‘Ik kan echt tevreden hummend over de gang lopen dat ik dat heb binnengehaald,’ zegt Jongerius. ‘Er is nu een juridische basis om detachering niet alleen te beoordelen in het licht van het vrije verkeer van diensten, maar ook of het past in een fair model zonder oneerlijke concurrentie en uitbuiting. We wonnen nooit een zaak bij het Hof. Dat zal veranderen.’

Al is dat toekomstmuziek, een andere teneur in de vonnissen van het Europees Hof zal eraan bijdragen, hoopt ze, dat Nederlandse werknemers er bij bedrijven als Heerema niet uitvliegen, en uitgebuite Oost-Europeanen hun plek niet innemen.

In reactie op enkele vragen die ik aan Heerema voorlegde, zegt het bedrijf dat het in de voorbereiding van de reorganisatie zit en daarom op dit moment niet kan antwoorden.

Meer lezen?