Kijken: Hoe (on)machtig is onze rechtspraak? En andere vragen over de scheiding der machten

De laatste dagen van het jaar; een goed moment voor bezinning op onze democratie. Met De Balie publiceert De Correspondent drie oudejaarscolleges in aanloop naar de verkiezingen.

De Balieprogrammamakers Rik Seveke en Tim Wagemakers zochten naar verdieping rondom belangrijke thema’s in verkiezingen en organiseerden een gesprek over het fundament van onze democratie, de Trias Politica.

Hieronder een registratie van de avond die zij organiseerden, ingeleid door henzelf. Onder dit stuk kun je vragen stellen aan een van de sprekers.

Op 9 december haalde Geert Wilders op Twitter uit naar de rechters die hem zojuist schuldig hadden bevonden aan groepsbelediging en aanzetten tot discriminatie: ‘Onbetrouwbaar, onprofessioneel, politiek gedreven. Zij staan aan de verkeerde kant van de geschiedenis. Alle drie.’

Dit zegt iets over het evenwicht van machten, waarbij de wetgevende (regering en Staten-Generaal), uitvoerende (regering) en rechterlijke macht elkaar in een evenwicht van macht houden: de Trias Politica.

Het ondermijnen van de Trias Politica lijkt vaker voor te komen. Voormalig Nationaal Ombudsman Alex Brenninkmeijer sprak zich in De Groene Amsterdammer uit over de politiek die ‘zich meer bemoeit met benoemingen in de rechterlijke macht, uitspraken van de rechter op de korrel neemt, en wetgevingsadviezen van de Raad van State ongemotiveerd in de wind slaat.’

En de Raad van State, een van de belangrijkste adviesorganen van het land, maakte zich in zijn jaarverslag zorgen over de regering die steeds meer wetten uitvaardigt zonder dat de Tweede Kamer en Eerste Kamer eraan te pas komen.

Onze sprekers

In debat- en cultuurcentrum De Balie bogen verschillende experts zich over deze trends en incidenten. Zo spraken:

• hoogleraar Encyclopedie van het Recht aan de Universiteit Tilburg Maurice Adams (Tilburg Law School),
• historica en NRC-journalist Floor Rusman,
• voormalig rechter Martien Diemer
• en VVD-politicus Loek Hermans.

De inleiding van politiek commentator Tom-Jan Meeus (NRC Handelsblad) bleek de essentie van de avond te vatten: ‘Het is lange tijd zo geweest dat rechters of andere vertegenwoordigers van instituties achterover konden leunen en konden zeggen: ‘de scheiding der machten is goed, en nu iedereen zijn mond houden. Die tijd is allang voorbij’.’

Een goed gesprek over de verschillende pijlers van onze Trias Politica, het belang (of de overbodigheid) van een Eerste Kamer, de rol van adviesorganen binnen onze wetgeving en de macht en onmacht van onze rechtsspraak. Kijk het hier terug:

Vimeo plaatst cookies bij het bekijken van deze video Vimeo

Om op te letten

00.02.15 min. Inleiding Tom-Jan Meeus over het maatschappelijk debat: ‘Om betekenis te hebben in het huidig maatschappelijk leven, moet je in beeld zijn. En als je dat niet doet, dan komt op een dag Geert Wilders aan het woord in de Tweede Kamer en die zegt: rechters in Nederland, elite, allemaal D66. Hoe verdedig je je daartegen?’

00.29.15 min. Functioneert de Eerste Kamer nog? Zoals Loek Hermans zegt: ‘Als je zuiver op de kwaliteit van de wetten zou kijken, zou er de afgelopen jaren weinig door de Eerste Kamer gekomen zijn.’

00.46.25min. Heeft de regering een legitimiteitsprobleem? Maurice Adams: ‘De Raad van State zegt van wel in het jaarverslag. Die constateert dat een aantal democratische garanties in het wetgevingsbeleid langzaam maar zeker wordt uitgehold.’

00.57.40min. Wordt de rechterlijke macht echt door uitspraken van politici in hun autoriteit aangetast? Of roepen ze het ook over zichzelf af? Martien Diemer: ‘Mijn vonnis was nog niet voorgelezen of de Amsterdamse wethouder van Sport twitterde: ‘veel te lage straf.’ Dan ben je weerloos.’

1.04.50 min. De verhouding van de Trias Politica tot de ‘boze burger.’ Hermans: ‘We moeten mechanismen in het systeem inbouwen waarbij we de directe mening van de burger kunnen vertegenwoordigen in het systeem.’

1.11.25min. Adams ziet tot slot vooral boze intellectuelen: het systeem van checks and balances werkt wel, want we hebben dit soort discussies – maar we hebben groot onderhoud nodig. Daartoe heeft Hermans een staatscommissie parlementair bestel geïnitieerd.

Lees verder: