De zaak O.J. Simpson: 20 jaar na dato is er eindelijk een serie die de vinger op alle zere plekken tegelijk legt

De zaak-O.J. Simpson is alles. Ze is het verhaal van wat onderdrukking van vrouwen door mannen, van zwarten door witten en van armen door rijken veroorzaakt. Het is de zaak die de wrange werkelijkheid van racisme ook eens onontkoombaar maakte voor hen die dachten geen onderdeel te zijn van het probleem.

Paradoxaal genoeg werd dat bereikt door juist een andere waarheid (dat een zwarte man een witte vrouw zou hebben vermoord) volledig te slopen - met beeldvorming en jarenlange opgebouwde frustraties als verdedigende tactiek.

En nu, twintig jaar na dato, is er eindelijk een documentaireserie die de volledigheid daarvan laat zien.

Juist de ingetogenheid raakt

Filmmaker Ezra Edelman schetst met O.J.: Made in America in vijf delen van twee uur het ultieme portret van de werking van vooroordelen, de Verenigde Staten als land en rechtsstaat, de grootste en meest publieke val van een beroemdheid ooit - en de manier waarop dat media en beeldvorming voorgoed veranderde.

De serie is ingetogen en juist daardoor een stoot in je gezicht. De feiten spreken, evenals de mensen die nauw betrokken waren bij de zaak - ook familieleden, agenten en advocaten die eerder nooit wilden praten.

In de eerste aflevering wordt O.J. neergezet als de sportheld en mediapersoonlijkheid die hij was. Zonder een voorschot te nemen op wat er daarna zal gebeuren, zonder cynisme. Daarna is er uitgebreid de ruimte voor hoe zijn zwarte vrienden van vroeger en witte zakenpartners van later aankeken tegen zijn ogenschijnlijke ‘kleurenblindheid.’

Vanaf het moment van de moord op zijn vrouw, het moment dat de breedst uitgemeten rechtszaak uit de recente geschiedenis in gang zette, stort Edelman de kijker in een zwart gat van ongerechtigheid - zonder ooit uit het oog te verliezen dat het gevecht voor een eerlijker systeem immer door zal gaan.

Beter dan American Crime Story

Vorig jaar verscheen ook al de dramaserie American Crime Story: the people vs. O.J. Simpson, een van de beste series over (on)rechtvaardigheid, racisme en de werking van vooroordelen en beeldvorming die ik ooit zag. Ik keek er naar met leden van De Correspondent en schreef zeven stukken als verdieping bij de reeks; de zaak O.J. Simpson gaat over de kern van mijn correspondentschap ‘Vooroordelen’.

Maar de vorige briljante serie ten spijt: Ezra Edelman biedt in zijn docuserie eindelijk de nuance waar in de dramaserie te weinig ruimte voor was. Zo spreekt Mark Fuhrman, de agent die als eerste ter plaatse was en het meest belastende bewijs tegen O.J. (een bloederige handschoen met het DNA van beide slachtoffers erop) vond, voor het eerst vrijuit over zijn kant van de zaak.

De verdediging bracht Fuhrman in diskrediet door roddels te verspreiden over een kamer vol nazime­mo­ra­bilia in zijn huis en door een oude tape op te graven waarop Fuhrman achteloos met het n-woord strooit. In zijn slotpleidooi vergeleek Johnnie Cochran, de hoofdadvocaat van O.J., Fuhrman met Adolf Hitler. Wat voor leven heeft de agent nu?

Ook Marcia Clark, de briljante hoofdaanklager die tijdens de zaak werd gesloopt vanwege haar geslacht en voorkomen, kan eindelijk strooien met for fuck’s sake en haar frustratie over de spelletjes die werden gespeeld in de rechtszaal de vrije loop laten.

Het meest fascinerende personage? De advocaat die in O.J.’s verdediging zat en hardop lachend vertelt over hoe ze zonder goede argumenten het gevonden DNA in twijfel trokken, het huis en de reputatie van zijn cliënt zwarter maakten dan hij eigenlijk was en bewust schijt hadden aan al het bewijs (en ergens ook het welzijn van O.J. zelf) door hem te gebruiken als stormram voor het ombeuken van de racistische muren die ze al zo lang wilden omwerpen.

Hoogtepunt van de serie is aflevering twee, waarin O.J. zelf vrijwel niet in beeld is, maar waarin uitgebreid en met waanzinnig beeldmateriaal wordt geschetst hoe het L.A. van de jaren negentig in elkaar stak.

De verhoudingen tussen politie en volk, zwart en wit, machthebbers en afhankelijken werpen hun schaduw vooruit - maar het was te negeren, vooral wanneer je wit was, vooral wanneer je geloofde in de goedheid van de politie en het rechtssysteem. De noodzaak iets te veranderen? Daar bleek een van Amerika’s meest geliefde en moordlustige sporthelden voor nodig.

Het vijfde en laatste deel van de documentaire wordt vanavond om 22.40u uitgezonden op NPO2, alle delen zijn vanaf dan ook online te bekijken via de link hieronder.

Lees je in voor je gaat bingen: dit schreef ik over ‘American Crime Story’