Hij sloot z’n ogen voor Dieselgate. Nu mag-ie het Europarlement leiden

Hij houdt van Berlusconi en Berlusconi houdt van hem. Antonio Tajani, medeoprichter van Forza Italia en de woordvoerder van Silvio Berlusconi tijdens zijn eerste kabinet, is vandaag verkozen als voorzitter van het Europees Parlement.

De dagen van Berlusconi I mogen inmiddels meer dan twintig jaar achter ons liggen, de oud-premier mag intussen veroordeeld zijn wegens belastingfraude en in opspraak geraakt wegens seksfeesten, Tajani acht zijn oude baas nog steeds hoog.

‘Hij is de enige Italiaanse leider van wereldklasse, geacht in Europa en de VS,’ zei Tajani in het voorjaar van 2016. Hij ziet de tachtigjarige Berlusconi zelfs als de ideale kandidaat om centrumrechts aan te voeren bij de nieuwe verkiezingen in Italië.

Berlusconi op zijn beurt deelde niet lang geleden een schouderklopje of preciezer een tikje op zijn voorhoofd uit aan Tajani. ‘Hij is beter bij zijn hoofd dan Schulz,’ zei hij.

Het is nogal ironisch dat Tajani nu Martin Schulz opvolgt als voorzitter van het Europees Parlement. In 2003 veroorzaakte Berlusconi grote ophef toen hij Schulz vergeleek met een commandant in een concentratiekamp.

Silvio Berlusconi en Antonio Tajani op 16 januari 2017, in Rome. Foto: Luigi Mistrulli / Hollandse Hoogte

Zeker, we mogen Tajani niet beoordelen op grond van het gedrag van zijn politieke vriend. Maar dat hij Berlusconi’s belastingfraude met de mantel der liefde bedekt is toch opmerkelijk, gezien het feit dat hij de voorzitter van een instelling wordt die zich erop laat voorstaan het gevecht tegen belastingfraude te leiden.

Zeker, de politieke kleur en overtuigingen van een voorzitter zouden er niet toe mogen doen. Het voorzitterschap is immers eerder een technisch dan een politiek ambt. Maar als het gezicht van de volksvertegenwoordiging van de Europese Unie moet hij wel, zou je denken, voor de waarden staan zoals die in het Europese Verdrag zijn vastgelegd. Dat is bij Tajani maar de vraag.

Ook hoop je dat een man die leiding geeft aan het parlement van een Unie die zwaar onder vuur ligt in zijn eerdere loopbaan een sterk en onberispelijk bestuurder is gebleken. En dat is juist niet het geval.

De man die Dieselgate niet wilde zien

Op 5 september 2016 verscheen Antonio Tajani voor de onderzoekscommissie naar het Volkswagenschandaal. Tajani was van 2010 tot 2014 eurocommissaris voor industrie. Maar in die periode had hij, zei hij tijdens het verhoor, ‘geen enkel bewijs of informatie gekregen dat er door de autofabrikanten sjoemelsoftware werd gebruikt om vals te spelen met de uitstoot.’

Dat was een wonderlijke bewering. Want al mag het zo zijn dat de Europese Commissie geen keiharde bewijzen voor fraude had, zeker is dat er sterke aanwijzingen waren dat er iets mis was. En die waren ook tot Tajani doorgedrongen.

Zeker is dat er sterke aanwijzingen waren dat er iets mis was. En die waren ook tot Tajani doorgedrongen

Op 12 februari 2013 schreef de eurocommissaris van milieu Janez Potočnik een brief aan Tajani. Daarin wijst Potočnik op de aanzienlijke verschillen tussen de uitstoot van dieselwagens zoals gemeten in testsituaties en in de werkelijkheid. ‘Er zijn wijdverspreide zorgen,’ schreef Potočnik, ‘dat de prestaties zo op maat gemaakt worden om te voldoen aan de testcyclus, terwijl ze dramatisch toenemen buiten die scherp gedefinieerde situatie.’

Nee, in deze woorden is niet te lezen dat Potočnik aan regelrechte fraude dacht. Maar hij maakte zich duidelijk wel grote zorgen, en hij besloot zijn brief met een voorstel om de koppen bij elkaar te steken. Zes weken later antwoordde Tajani. Nogal laconiek. Er werd al gewerkt aan een nieuw testsysteem. Een persoonlijk onderhoud vond hij niet nodig.

De brief van Potočnik was zeker niet het enige moment dat er gewezen werd op de verschillen tussen de testresultaten en de feitelijke uitstoot. Integendeel. Ngo’s als de Deutsche Umwelthilfe wezen daar al jaren op en spraken het vermoeden uit dat er gesjoemeld werd. Maar de Europese Commissie besloot alle signalen te negeren. Ze ondernam geen enkele actie, concludeert de enquêtecommissie naar Dieselgate, om te onderzoeken of de wet werd geschonden.

En daar was Tajani voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor, vindt Gerben-Jan Gerbrandy (D66), lid van de enquêtecommissie. Want in plaats van er bovenop te zitten, pleitte hij in het voorjaar van 2012 nota bene voor een stop op regelgeving voor de auto-industrie. In NRC Handelsblad verweet Gerbrandy Tajani daarom ‘ernstige nalatigheid en wanbestuur.’

De man die homoseksuele koppels ‘pseudofamilies’ vindt

Omstreden is Tajani ook vanwege zijn aartsconservatieve standpunten. In de aanloop naar de verkiezingen dook een vraag op die hij in 1996 stelde in het Europees Parlement over een in Ierland door kunstmatige inseminatie geboren kind van een homoseksueel koppel. Hij voorspelde toen dat dergelijke kinderen van ‘pseudofamilies’ zeker ernstige psychologische problemen zouden krijgen en vroeg aan de Europese Commissie of dat geen reden was om in te grijpen en te zorgen dat het kind ‘een normaal leven’ kon leiden.

Het zijn geen oude standpunten die Tajani intussen lang achter zich heeft gelaten. Begin 2016 was hij aanwezig bij een massademonstratie in Rome tegen het recht van homoseksuele koppels om kinderen te adopteren. Bij die gelegenheid stuurde hij een tweet de wereld in met de boodschap dat kinderen recht hebben op een vader en een moeder.

Het verbod op discriminatie op grond van seksuele oriëntatie is vastgelegd in Europese wetgeving. Het Europees Parlement komt sterk op voor fundamentele rechten, waaronder LHBT-rechten. Op de steun van Tajani op dit front hoeft het Parlement niet echt te rekenen.

Een paar dagen voor de verkiezingen sprak ik Sophie in ‘t Veld, Europarlementariër voor D66. Toevallig was ik op de site Dignity Watch gestuit waarop stond dat zij in 2014 had gezegd dat ‘katholiek extremist Tajani’ niet geschikt zou zijn als vicevoorzitter van het Europees Parlement omdat hij niet alle Europese burgers kon vertegenwoordigen.

Aan de telefoon bestreed In ‘t Veld dat. ‘Ik ben de ultieme slechterik in hun ogen. Ze schuiven me voortdurend in de schoenen dat ik antireligie ben. Volstrekte onzin. Of Tajani een katholiek, boeddhist of moslim is, maakt me niets uit.’

Maar het kan wel een probleem worden als zijn opvattingen een belemmering zijn bij de taken die hij moet uitvoeren, vindt In ‘t Veld. Om die reden was ze in 2004 een belangrijke stem in het verzet tegen de kandidatuur voor de post van mensenrechtencommissaris van de conservatieve katholiek Rocco Buttiglione. Die vriend van paus Johannes Paulus II en van Berlusconi vond homoseksualiteit een zonde.

Of Tajani’s opvattingen in de privésfeer blijven en niet relevant zijn voor zijn werk, zal In ‘t Veld scherp in de gaten houden. ‘Persoonlijk gruw ik van de dingen die Tajani zegt. Het gaat lijnrecht in tegen waar ik met mijn partij voor strijd.’

Achterkamertjespolitiek

De gedroomde parlementsvoorzitter is hij ook in andere opzichten voor haar niet. ‘Zijn naam zingt rond in Dieselgate,’ zegt In ‘t Veld. ‘Hij staat juist voor waar we vanaf moeten. Voor de poppetjes, de macht, het interne gedoe. Hij vindt het goed dat het parlement in de luwte is, hij regelt zaken het liefst achter de schermen.’

Tajani is een stap terug ten opzichte van zijn voorganger, vindt ze. ‘Wat je ook van Schulz vindt, het is een heel krachtige figuur die heeft gezorgd dat het parlement gehoord wordt. Hij heeft er een politieke arena van gemaakt. Je moet iemand hebben die dat in goede banen kan leiden. Iemand die politieke moed heeft.’

Drie dagen voor de verkiezingen zei In ‘t Veld dat er eigenlijk maar één kandidaat is die daaraan voldoet, de voorzitter van haar eigen liberale fractie. ‘Verhofdstadt is de enige die politiek leiderschap heeft. Hij heeft wel de eigenschappen die nodig zijn.’

‘Hij staat juist voor waar we vanaf moeten. Voor de poppetjes, de macht, het interne gedoe’

Maar vlak voor de verkiezingen dinsdagmorgen in Straatsburg trok Verhofstadt zijn kandidatuur in. De liberale fractie had een deal gesloten met de christendemocratische fractie van Tajani. Al moest het toen nog enkele stemronden kosten voor hij een absolute meerderheid verwierf, de winst van Tajani stond toen wel min of meer vast. Over achterkamertjes gesproken.

In de tekst van de deal wordt in de gebruikelijke vaagtaal gesproken van een ‘pro-Europese coalitie’ die het respect voor Europese waarden en fundamentele rechten tot een van de speerpunten maakt.

Via haar persvoorlichter laat In ‘t Veld desgevraagd weten haar stem niet op Tajani te hebben uitgebracht. Net als de andere drie leden van D66 heeft ze blanco gestemd.

Maar de ruime meerderheid van de liberale fractie gaf haar zegen wel aan Tajani. Een zwakke bestuurder die al twintig jaar meedraait in het Brusselse circus ziet nu zijn carrière bekroond. Berlusconi, die meent dat hij in 2011 door een EU-complot is verdreven als president, zal in zijn vuistje lachen. Elke democratie krijgt de leiders die het verdient. In tijden van groeiend populisme en verzet tegen de EU komt de secondant van de vader van het hedendaagse populisme aan het roer in de Europese volksvertegenwoordiging.