Deze docu toont je de bizarre levens van de feitenvinders in oorlogen
Ze zitten op het eerste vliegtuig als ergens een crisis uitbreekt. Ze brengen mensenrechtenschendingen aan het licht terwijl ze gaande zijn. En ze zijn ook maar gewoon mensen. De documentaire E-team, die vanavond op NPO 2 wordt uitgezonden, volgt de leden van het Emergency Team van Human Rights Watch.
Soms kom je iemand tegen die zoveel indruk maakt, dat je denkt: wat ben ik eigenlijk met mijn leven aan het doen?
Zo was dat met Peter Bouckaert.
Ik ontmoette hem in 2013, in zijn krappe kantoortje aan de Avenue des Gaulois in Brussel. We praten. Drie uur lang.
Over bombardementen (wen je aan). Over het interviewen van verkrachtingsslachtoffers (wen je nauwelijks aan). Over de geur van lijken (wen je nooit aan).
Maar ook over zijn thuisbasis - een rustige boerderij even buiten Genève, waar hij woont met zijn vrouw en drie kleine kinderen. In het dorp met 84 inwoners staat hij bekend als ‘de gekke Belg.’ Zijn gezicht verandert in een gulzige lach: ‘Ze zijn ervan overtuigd dat ik een spion van de CIA ben. Niemand snapt waarom je anders om de haverklap naar oorlogsgebieden gaat.’
Bouckaert is geen spion, maar de emergencies director van Human Rights Watch. Dat wil zeggen: hij - of een van zijn teamleden - stapt op het eerste vliegtuig wanneer er ergens een crisis uitbreekt. Om te documenteren, feiten te achterhalen. Om mensenrechtenschendingen van alle partijen in het conflict aan het licht te brengen.
Bouckaert zette het Emergencies Team op in 1998, tijdens de oorlog in Kosovo. Daarvoor waren rapporten over mensenrechtenschendingen iets van de lange termijn - bewijs dat gebruikt kon worden mócht het ooit tot een rechtszaak voor het Internationaal Strafhof komen. Maar voor de burgers, de slachtoffers, had de papiermolen weinig impact. Daar wilde Bouckaert verandering in brengen, door direct ter plaatse te zijn en direct de media te zoeken.
De wereld achter een mensenrechtenrapport
En nu is er - terecht - ook een documentaire over Bouckaert en zijn team. De film kwam in 2014 uit, en is inmiddels met prijzen overladen. Vanavond wordt hij door Human uitgezonden op NPO 2.
De docu volgt vier leden van het Emergencies Team, onder wie Bouckaert, op een aantal reizen naar Libië en Syrië. Voor het eerst zie je de wereld áchter een Human Rights Watch-rapport. Over de grens gesmokkeld worden. Interviews die afgebroken moeten worden voor overvliegende bommenwerpers. Verlaten kantoren doorzoeken naar lijsten met namen van officieren, om degenen die gevangenen hebben vermoord verantwoordelijk te stellen. Geplunderde wapendepots doorzoeken om in te schatten hoeveel wapens er na de val van Moammar Khadafi in omloop zijn geraakt.
Vaak is het ook geluk of je op het goede moment op de goede plek bent. Als twee teamleden op weg zijn naar Aleppo, horen ze dat de stad Azaz, die ze zojuist zijn gepasseerd, gebombardeerd is. Ze keren om, en vinden de stad in puin. De hulpkreten klinken overal. In die chaos proberen systematisch in kaart te brengen wat er gebeurd is, is een bijna bovenmenselijke opgave.
Maar het zijn ook maar mensen. Die mascara opdoen voor ze het verwoeste gebied ingaan. Die roken. Die op een campinggasje een bak pasta koken. Die proberen een kind te krijgen.
Terugvechten tegen slechte mensen
En als je zulk lijden, zulke schendingen van oorlogsrecht, in kaart brengt - waartoe roep je dan op? Waarvoor strijd je als activist? De teamleden willen graag dat Human Rights Watch - op basis van hun onderzoek in Azaz - oproept tot een no-flyzoneboven Syrië. ‘Het is de enige manier om minder burgerslachtoffers te krijgen,’ zegt een van hen. Maar op het hoofdkantoor willen ze er niet aan. Een no-flyzone betekent een grotere kans dat er buitenlandse grondtroepen worden gestuurd - en het is té onduidelijk of dat de oorlog erger zal maken.
Soms heeft het werk van het team heel directe impact. Een van de teamleden getuigde in de zaak tegen Slobodan Milošević, en kon zijn systematische bewijs gebruiken om hem te veroordelen. Na de aanval met sarin-gas in Syrië, was het Bouckaert die vaststelde dat alleen het Syrische regime de aanval had kunnen plegen. Dat maakte de weg vrij voor een VN-missie die alle chemische wapens in Syrië vernietigde. ‘De Britse en Franse veiligheidsdiensten zeggen me dat onze rapporten beter zijn dan die van henzelf,’ zegt Bouckaert in de documentaire.
Maar heel vaak heeft het werk geen aantoonbare impact. Dan zijn de rapporten - ondanks de risico’s die het team neemt - een druppel in de oceaan.
Het is onwaarschijnlijk hoe deze mensen tóch doorgaan. ‘Het gaat om terugvechten tegen slechte mensen,’ zegt Bouckaert in de documentaire. ‘En dat geeft je een rush.’
Pijn voelen is onderdeel van mens-zijn
De documentaire brengt op een mooie manier ook het persoonlijke leven van de teamleden in beeld - ook al is hun werk nooit ver weg. Als Bouckaert met zijn kinderen in de auto naar school zit, roepen de kleuters vanaf de achterbank: ‘Wat gebeurt er als Khadafi het speelgoed van de kindjes in Libië steelt?’
Het verandert je fundamenteel om zoveel lijden te zien
Eigenlijk is er geen moment dat de teamleden niet klaarstaan voor hun werk. Een van hen is zwanger als ze op een fact finding-missie naar Syrië gaat. Op de dag dat ze bevallen is, wordt ze gebeld voor een radio-interview. ‘Uhm ja, hoe laat is dat?’ horen we haar zeggen.
Hoe houden ze het vol, vraag ik me de hele documentaire af.
In 2013 vroeg ik dat Bouckaert ook in Brussel. Hij heeft psychologische hulp gezocht, zegt hij. ‘Er is geen schande in je grenzen erkennen. Ik heb heel wat macho-collega’s die doen alsof niets ze iets doet. Ik vind dat onmogelijk te begrijpen. Ik voel liever de pijn, dat is deel van mens-zijn.’
Maar, zegt hij er meteen achteraan: ‘Het verandert je fundamenteel om zoveel lijden te zien. Omgaan met een ‘normaal’ leven wordt moeilijk als je terugkomt. Als ik thuis ben kook ik voor mijn gezin, we planten bomen, gaan vissen. Dat soort dingen zijn van levensbelang voor me. Als ik mijn werk mijn enige leven zou laten worden, zou het me verpletteren.’
Kijk de documentaire E-team vanavond bij Human op NPO 2, om 23:55. De film is ook te zien op Netflix. Peter Bouckaert is zeer de moeite waard om te volgen op Twitter.
Lees verder:
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
