Een docu over de vraag die steeds meer klimaatslachtoffers moeten beantwoorden. Blijven of gaan?
Waar ga je heen als je thuis onbewoonbaar wordt? De hoofdpersonen in de documentaire There Once was an Island moeten die vraag beantwoorden. De film was hier te bekijken en is een aanbeveling waard.
Klimaatverandering komt in vele gedaanten. In China is het de oprukkende woestijn, in Bolivia is het de warmte die een meer verdampt en op heel veel plekken, van Miami tot Bangladesh, is het de stijgende zeespiegel.
Zo ook in de documentaire There Once was an Island. De makers filmden vier jaar op Takuu (bijnaam Mortlock), een ringvormig eiland in de Grote Oceaan, 250 kilometer ten noordoosten van Bougainville, Papoea-Nieuw-Guinea.
Het eiland is zo plat als een pannenkoek, herbergt ongeveer vierhonderd mensen en hun twaalfhonderd jaar oude cultuur. Er is geen elektriciteit en er zijn geen fossiele brandstoffen. Toch merken de eilanders de gevolgen van het gebruik daarvan: de zee peuzelt hun land op en verzilt de bodem waarop hun gewassen groeien.
We volgen in de documentaire drie personen: Teloo, Endar, en Satty. Ze worstelen elk op hun manier met de vraag die steeds meer klimaatslachtoffers wereldwijd moeten beantwoorden: blijven of gaan?
Extreem weer, droogte, stormen, het smelten van gletsjers, zeespiegelstijging en verwoestijning hebben wereldwijd al geleid tot migratie en ontheemding van miljoenen mensen. Soms wordt een gebied tijdelijk onbewoonbaar, soms blijvend. De meest geciteerde schatting van het aantal klimaatvluchtelingen is 200 miljoen in 2050, maar de marge van onzekerheid is groot.
Wie besluit te vertrekken, moet een reeks taaie vragen beantwoorden. Waarheen? Wie gaat er mee, wie blijft achter? Zal er werk zijn op de plek van bestemming? Vrede?
De verdienste van There Once Was An Island is dat de film die grote vragen klein en persoonlijk maakt, en dus bevattelijk. Omdat goede films vaak (te) snel weer van het scherm verdwijnen, werken we samen met Movies that Matter aan online vertoningen zoals deze. Je kunt de film hier tot en met donderdagavond 2 februari bekijken. Onder het stuk zullen regisseur Briar March en producer Lyn Collie bij toerbeurt jullie vragen beantwoorden.
Omdat de film tot en met 2 februari te bekijken was, vertonen we nu de trailer.
De problemen die deze film blootlegt
Het is verleidelijk te denken dat deze film vooral gaat over een afgelegen gemeenschap die kapotgaat. Dat de worsteling van Satty met zijn exotische plant - de reuzentaro – weinig hoeft te betekenen voor ons. Dat dacht ik zelf aanvankelijk. Toen ik beter keek, begreep ik waarom de makers hun film een microkosmos noemen. Kijk erin en je ziet universele thema’s.
De film, zeggen de makers zelf,* gaat uiteindelijk ‘over de vraag wat ons maakt tot wie we zijn en wat we allen dreigen te verliezen’ nu de klimaatcrisis zich ontvouwt. De problemen waar de hoofdpersonen mee te maken krijgen, komen terug in de verhalen van klimaatslachtoffers over de hele wereld. Denk aan de volgende thema’s.
De angst voor conflict of uitsluiting op de plek van bestemming. Zullen de klimaatvluchtelingen worden verwelkomd? De eilanders in de film hebben reden om daaraan te twijfelen: zij zijn Polynesisch en dreigen te moeten verhuizen naar het eiland Bougainville, dat bewoond wordt door Melanesiërs met een heel andere cultuur. Naarmate het klimaat meer mensen over landgrenzen jaagt, gaan we deze spanning vaker terugzien.
Het zijn vaak de toch al bedreigde, afgelegen gemeenschappen die nu als eerste worden getroffen door klimaatverandering
Het gebrek aan kennis. De eilanders vragen twee wetenschappers de toekomst van het eiland te onderzoeken. Zo komen ze erachter dat de zeemuren die ze zelf gebouwd hebben om het land te beschermen, averechts werken. De kennis die nodig is om met klimaatverandering om te gaan, is niet gelijk over de wereld verdeeld. Dat heeft weer alles te maken met een ander terugkerend thema.
De armoede, de duivelse kameraad van klimaatverandering, omdat het mensen de mogelijkheid ontneemt adequaat op de ontwrichting te reageren. ‘Armoede is misschien wel de belangrijkste factor die bepaalt of iemand overlijdt of ontheemd raakt door klimaatverandering,’ schreef een journalist van The Guardian die Kiribati bezocht, een eiland dat net als Takuu dreigt te verdwijnen in de Stille Oceaan.
Religie versus wetenschap. ‘God heeft de controle,’ zegt een christelijke eilander in de film, alsof hij daarmee antwoord gaf op de waarschuwingen van de wetenschappers. Deze ‘sceptische’ houding komt vaker terug in verhalen over klimaatvluchtelingen. ‘Wij zijn christenen,’ zei een pastoor in een verhaal uit The New York Times over het bedreigde eiland Kiribati. ‘We kunnen niet geloven dat God ons deze wereld zou hebben gegeven om hem weer af te nemen.’
Het verlies van diversiteit en cultuur. Mensen over de hele wereld hebben intieme banden met hun omgeving. Maar het zijn vaak de toch al bedreigde, afgelegen gemeenschappen die nu als eerste worden getroffen door klimaatverandering. Daardoor verdwijnt niet alleen een woonplaats en een thuis, maar een hele cultuur. ‘We’re going to lose all our heritage, all our culture,’ zei een stamoudste uit het Amerikaanse Isle de Jean Charles, dat langzaam onbewoonbaar wordt door klimaatverandering.
Deze thema’s zie je overal waar een vijandiger klimaat mensen bedreigt. Klimaatverandering roeit diversiteit uit en leidt tot eentonigheid, net als het fossiele kapitalisme dat het veroorzaakt.
Oproep: Laten we over deze thema’s en de film zelf verder praten in de bijdragen. Hoe zou het nu gaan met Teloo, Endar, Satty en de andere eilanders? Welke scènes raakten jullie het meest en waarom? Heb je vragen over het maakproces van de film? Regisseur Briar March en producer Lyn Collie geven graag antwoord. Stel je vraag in het Engels. De makers reageren bij toerbeurt en uiterlijk vrijdag 3 februari.
Lees verder:
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek ‘Komt een land bij de dokter’ laat ze zien hoe het beter kan.
