Ik sprak met extreem-rechts over Geert Wilders. Die laatste blijkt radicaler dan ik dacht

Evilette doet de deur open van haar bescheiden rijtjeshuis in een Utrechtse volkswijk. Ze bekijkt ons van top tot teen en gaat voor. In de woonkamer serveert ze koffie, sap, chocolade en een flink schepje achterdocht. ‘Ik kreeg interesse in Pegida na de aanslag op Charlie Hebdo. Dat kwam door het feit dat ik óók grappige filmpjes over de islam op internet had staan.’

Ze besloot te gaan kijken. ‘In Utrecht was ik voor het eerst van de partij. Dat was meteen doodeng, er was een mensenmassa en het leek wel alsof ze ons wilden gaan lynchen. Gelukkig werden ze tegengehouden door de politie. Iedereen heeft het altijd over de Tweede Wereldoorlog, maar men moet ook eens kijken naar de godsdienstoorlog die we nu geïmporteerd hebben.’

Eenmaal geïnstalleerd op de bank nemen we met haar vriendin Linda de wereld door. Die laatste heeft een duidelijke mening over moslims in Nederland: ‘Ik denk dat de islam ervoor zorgt dat de mensen uit moslimlanden afgescheiden blijven van de rest van Nederland. Omdat ik tegen de integratie van immigranten ben, vind ik dat positief.’ Ze hoopt ook dat dit zo blijft, ‘zodat ze op enig moment terug kunnen keren naar het land van herkomst.’

Wat opvalt in Evilettes huis: de talloze schetsen, beeldjes en sieraden – iedere centimeter van dit huis wordt gebruikt. ‘Ik werk hard aan mijn kunst, toch krijg ik geen kans in reguliere musea,’ zegt ze. ‘Daarom ben ik afhankelijk van een uitkering. Ik ben afgekeurd na een psychose.’ Vijf jaar geleden had ze haar laatste expositie, in een lokale coffeeshop.

Sinds anderhalf jaar woont Evilette trouw demonstraties bij van Pegida (Patriottische Europeanen tegen de Islamisering van het Avondland), waar ik haar ontmoet heb. Met fotograaf Oscar Brak ben ik regelmatig van de partij geweest, onder andere in Den Haag, Utrecht en Amsterdam. Demonstraties van de Nederlandse Volks-Unie (NVU) stonden ook op de agenda.

We wilden weten wat de mensen drijft die zich bij die twee bewegingen aansluiten. Wat al snel opviel: we noemen Pegida en de NVU dan wel extreem-rechts, als je hun standpunten naast die van Geert Wilders legt, heeft diens partij de bewegingen op een aantal punten rechts ingehaald.

Waarin Wilders Pegida rechts inhaalt

Laten we eerst Pegida onder de loep nemen. De beweging wordt opgericht in 2014 door Lutz Bachmann in Dresden, een jaar later slaat de vonk over naar Nederland. ‘Dat is niet zo gek. Onze cultuur wordt bedreigd,’ meent Evilette. ‘Ze pakken onze feesten af én verdraaien onze tradities.’

"Ze" staat hier voor iedereen die het ‘Nederlandse volk verraadt.’ In Evilettes ogen: politici, de pers, moslims en de linkse omroep. Linda vult aan: ‘Moslims nemen onze instituten over.’

Tijdens demonstraties van Pegida in Nederland komen tegenwoordig zo tussen de vijftig en honderd bezoekers, in het begin was dat meer. De beweging demonstreert tegen de vermeende islamisering van Europa, tegen vluchtelingen en tegen de EU.

Ze pakken onze feesten af én verdraaien onze tradities

Evilette schenkt nog eens bij terwijl de islam weer ter tafel komt. ‘Vrijheid van godsdienst is ingesteld zodat mensen elkaar de hersens niet inslaan. Omdat er zoveel islam is geïmporteerd, hebben wij geen vrijheid van godsdienst meer. Wij zijn niet vrij van de islam.’ Linda vult aan: ‘Het probleem is niet dat ik de islam als vijand wil, maar dat de islam mij als vijand heeft gekózen, zonder dat ik iets gedaan heb.’

Linda is transgender en voelt zich ‘door de islamisering en de niet-westerse massa-immigratie’ in een hoek gedrukt. Het is een van de redenen dat ze PVV gaat stemmen op 15 maart. ‘Wilders is de enige politicus in de Tweede Kamer die de niet-westerse massa-immigratie aan de kaak wil stellen.’ Wilders sprak ook meermaals op Pegidabijeenkomsten; de beweging demonstreerde ook voor Wilders.

Toch zou Linda niet voor een verbod op de Koran zijn, zoals Geert Wilders voorstelt. Ook het sluiten van alle moskeeën en islamitische scholen, zoals in het partijprogramma^* van de PVV staat, vindt Linda ‘niet nodig.’ In het zogenoemde negentienpuntenplan van Pegida vinden we dit evenmin terug. Bij punt tien staat dat de beweging ‘tegen een vrouwonvriendelijke, gewelddadige politieke ideologie is, niet tegen de al in Duitsland levende, geïntegreerde moslims.’

En Wilders’ pro-Israël-houding, het feit dat hij Jordanië de enige Palestijnse staat noemt? Linda: ‘Ik sta niet achter die houding. Ik vind hem ook niet van toepassing in de strijd tegen de islamisering van het Westen en het omkeren van de niet-westerse massa-immigratie.’

Waarin Wilders de NVU rechts inhaalt

Dan de Nederlandse Volks-Unie (NVU). Als Nederland één club kent die al jarenlang bekendstaat om zijn extreem-rechtse gedachtegoed, is het deze organisatie wel. Opgericht in 1971, kent de partij volgens voorman Constant Kusters zo’n duizend leden, waarvan honderd actief. De partij wil dat de ‘Germaans-christelijke cultuur’ dominant moet blijven, wil een onmiddellijke immigratiestop en onmiddellijke uitzetting van criminele, illegale, en werkloze vreemdelingen.

In de herfst van 2014 horen Oscar Brak en ik hem voor het eerst in het openbaar spreken. Onder de titel ‘Baas in eigen land’ ageert Kusters tegen Amerikaans imperialisme en de bemoeienis met conflicten in het Midden-Oosten. Dat haalt ‘de problemen’ hiernaartoe, waar Nederlandse politici veel te slap reageren, speecht hij in Den Haag. ‘Mark Rutte verraadt het Nederlandse volk omdat hij geen maatregelen neemt tegen jihadisme.’ Na elk statement volgt een luid gejoel van de verzamelde NVU’ers, enkele tientallen in totaal. ‘Hand in hand, terug naar eigen land,’ is een vaak gescandeerde leus.

Toch gaat het er vrij rustig aan toe: na meerdere veroordelingen wegens aanzetten tot haat, houdt de NVU sinds enkele jaren een koers aan die geen arrestaties of boetes oplevert. Of binnenskamers scherper wordt gesproken, is moeilijk te beoordelen. ‘Vergaderingen of bijeenkomsten zijn alleen voor partijleden van de NVU,’ mailt Kusters voor de demonstratie in 2014.

Onlangs mogen we hem wel in zijn woonplaats Arnhem spreken. Kusters blijkt over veel zaken een mening te hebben. ‘Ik lees veel,’ zegt hij. ‘De Irakoorlog had nooit begonnen mogen worden. Vind je het gek dat vluchtelingen deze kant op komen?’ Toch heeft hij voor dit laatste weinig begrip. ‘Als morgen hier een oorlog uitbreekt dan sla ik toch niet op de vlucht?’

Over het programma van de NVU is hij duidelijk: ‘We zijn sociaal gesproken links en volgen de lijn van de SP. Met één uitzondering: wij zetten ons volk op de eerste plek. Maar bij verkiezingen adviseren wij onze leden SP te stemmen.’

Als ik hem vraag wie hij met ‘ons volk’ bedoelt, zegt hij in principe niemand uit te sluiten. ‘We hebben ook leden van Indische afkomst, Surinaamse zal ook geen probleem zijn. Zolang ze de standpunten van de NVU maar onderschrijven.’

Ondanks de gelijkenis met de PVV, dat ook sociaal links en cultureel nationalistisch genoemd kan worden, is Kusters resoluut. ‘Wij staan niet achter zijn pro-Israëlische-houding. Daarom zal ik Wilders nooit steunen.’ Kusters vindt dat Israël niet meewerkt aan een twee-statenoplossing en verklaart dan ook een groot voorstander te zijn van een onafhankelijke Palestijnse staat. Ook een verbod op de Koran zegt hij niet te steunen. ‘Dat is onzinnig, een boek verbieden.’

Wie is hier nu extreem-rechts? Ik vraag een politicoloog om raad. Joost van Spanje is verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en vindt het ‘lastig te zeggen waar de PVV nu eigenlijk staat. Wilders past een strategie toe van steeds extremere uitspraken doen.’ Wilders vaart volgens Van Spanje, die eerder onderzoek deed naar PVV-stemmers, zijn eigen koers. De partij is op een aantal punten wel - denk aan immigratie - met extreem-rechtse bewegingen te vergelijken, zegt hij. Wat betreft Israël, het sluiten van moskeeën en islamitische scholen gaat Wilders veel verder dan de NVU, lezen we in zijn verkiezingsprogramma.

Wat niet wil zeggen dat de NVU en Pegida niet radicaal zijn

Mijn dilemma als journalist: ik kan slechts uitgaan van wat beide heren in het openbaar bepleiten. En daaruit blijkt dat Wilders en de NVU en Pegida elkaar naderen op heel veel punten, maar de PVV-leider op een aantal cruciale punten radicaler is.

En toch zie ik tijdens de demonstratie in Den Haag een man met een pet waarop de letters ‘1488’ te zien zijn. 14 staat in extreem-rechtse kringen voor de veertien woorden ‘We must secure the existence of our race and a future for white children,’ ofwel ‘We moeten het bestaan van ons ras en de toekomst voor witte kinderen beschermen.’

Het is een citaat van de Amerikaanse witte suprematist David Lane en een veelgebruikte code onder neonazi’s in Duitsland. 88 verwijst naar de achtste letter van het alfabet, de H, en daarmee naar ‘Heil Hitler.’ In het geval van Lane verwijst het ook naar zijn ‘88 Leefregels.’ Hij pleit onder andere voor rassenscheiding en strikte onderwerping aan de universele wetten van de natuur.

Op een gegeven moment is het niet constructief meer, we hebben daarom de koers verlegd

Kusters staat er niet achter, zegt hij. ‘Er komt zoveel op me af tijdens zo’n dag, ik doe tientallen interviews achter elkaar, ik geef toespraken. Dat heb je zelf gezien. Moet ik dan ook nog gaan letten op wie er ons demonstratievak in loopt? Er zijn belangrijkere zaken in dit land dan een paar nummers op een petje.’

Waar de NVU in het verleden vaak in de problemen kwam door extreme uitspraken in het openbaar, is die tijd nu voorbij. ‘Op een gegeven moment is het niet constructief meer, we hebben daarom de koers verlegd,’ zegt Kusters. ‘We opereren binnen de wet.’

Zijn collega-demonstranten van Pegida komen nog wel regelmatig in opspraak. Zo krijgt spreker Raffie Chohan een boete voor een uitspraak tijdens een demonstratie in Utrecht: ‘De massieve inteelt in de islamitische cultuur brengt vrijwel onomkeerbare schade aan de moslims, met inbegrip van grote schade aan de intelligentie en geestelijke gezondheid van moslims.’

Ook de Nederlandse Pegidavoorman Edwin Wagensveld komt weleens in het nieuws met radicale acties. Zo schreef de Frankfurter Allgemeine vorig jaar over ‘Ed aus Holland’ die met een aantal Bulgaren langs de Bulgaars-Turkse grens patrouilleerde, op zoek naar vluchtelingen. Dit was naar eigen zeggen om ‘de Bulgaarse politie te helpen.’

Maar hoe komt dit nu?

Wat verklaart dan dat Wilders op sommige punten radicaler is dan de twee bewegingen? Bij Pegida vooral het ontbreken van een duidelijk programma, dan is Wilders al snel radicaler. Dit is ook wat Van Spanje bevestigde: het is puur Wilders’ strategie om radicale uitspraken te doen.

En bij de NVU? ‘Wat je ziet is dat Wilders in een enorm isolement leeft door zijn beveiliging,’ verklaart Kusters. ‘En dat gun je niemand. Maar door dat isolement heeft hij geen mensen om zich heen die hem corrigeren als hij weer eens een boude uitspraak doet. En zo gaat het van kwaad tot erger.’

De tijd speelt ook mee, denkt de NVU-leider. ‘Door de vele bomaanslagen in Europa en de gebeurtenissen in Syrië worden harde uitspraken meer geaccepteerd nu. Maar wij deden dat dertig jaar geleden al.’ Toch waagt zelfs Kusters zich niet meer aan de woorden die Wilders tegenwoordig gebruikt. ‘Kopvoddentaks, dat is toch geen woord? Je kan toch niet een miljard mensen wegzetten omdat er extremisten tussen zitten?’ Ook de ‘minder, minder-uitspraak’ vond hij problematisch. ‘Ik had het niet aangedurfd.’

Bij Evilette thuis weet Linda wel hoe dat kan: ‘De tijden zijn veranderd. Wilders spreekt dat uit, wij niet.’

Lees ook: