Welvaartskwaaltjes

Stel: je bent het decadente, volgevroten en hufterige leven anno 2014 zat. Je wilt weg van Nederland in crisis, dat land van graaiers en kopschoppers. Alles moet anders. Vanaf nu: een eerlijk en sociaal leven, in harmonie met de natuur en alle mensen van het welbehagen.

Wat te doen?

Idee: je kunt naar een afgelegen loods verhuizen op een terrein met 103 camera’s en een hek eromheen. ‘We laten nu aan de hele wereld zien hoe het anders kan,’ aldus zwerver Rienk, die als enige een goede reden had om mee te doen aan dit nieuwe hersenspinsel van John de Mol. Eindelijk een dak boven zijn hoofd.

Voor de overige bewoners blijkt het leven in het zogenoemde Utopia vrij ellendig te zijn. Gelukkig hebben ze 10.000 euro gekregen –  geld dat wordt gebruikt om zoveel mogelijk van de decadente, volgevroten en hufterige buitenwereld naar binnen te halen. Voedsel bijvoorbeeld, geproduceerd door de moderne landbouw die inmiddels zo efficiënt is dat twee tot drie keer zoveel eten wordt geproduceerd als nodig is om de hele wereld te voeden. Of wat dacht je van een matras – zo’n wonder van beschaving dat aan het einde van een razend ingewikkelde productiecyclus van tientallen onderdelen uit verschillende landen staat; een proces dat in de loop der eeuwen is geperfectioneerd en in het tijdperk van globalisering zo efficiënt is geworden dat de bewoners van Utopia slechts twintig euro hoeven neer te tellen voor een matras waar de zonnekoning Lodewijk XIV (1634-1715) een fortuin voor had neergelegd.

Toen begreep ik het. Utopia is één grote reclamespot voor bol.com.

Iedere dag staat er weer een bestelbusje op het terrein, vol met spullen die de bewoners nooit zelf hadden kunnen vervaardigen. De utopisten die de wereld willen laten zien ‘hoe het ook kan,’ blijken totaal geobsedeerd met de geneugten van diezelfde wereld. Enige zorg: hun 10.000 euro gaat een keer op. ‘Kijken of we vanaf morgen al geld kunnen verdienen,’ was de conclusie op dag één. En geef ze eens ongelijk. Wie de geneugten van beschaving weggooit ontdekt al snel dat technologie, industrie en de verdoving bij de tandarts ons niet van mens tot varken maken, maar van varken tot mens. Sluit de bewoners van Utopia maar eens écht af van de buitenwereld - zul je zien hoe snel hun wereldje in honger en geweld ontaardt.

Met utopisch denken heeft het allemaal niets te maken. Wie werkelijk in de voetsporen van grote utopisten als Thomas More, Thomas Paine en Thomas Jefferson wil treden, gooit niet weg wat hij al heeft. We leven in de rijkste, veiligste en gezondste beschaving van de afgelopen 200.000 jaar. Talloze utopieën zijn al gerealiseerd, van stromend water tot fastfood, van democratie tot het recht op Wi-Fi. Nieuwe utopieën als een basisinkomen of een veel kortere werkweek zijn alleen denkbaar dankzij de welvaartsmachine die ‘het kapitalisme’ heet.

Natuurlijk, het is altijd lachen om een paar bronstige acteurs een jaar op te sluiten en te kijken wat er gebeurt. Maar dat John de Mol nu met Utopia komt (‘in tijden van crisis’) staat voor meer: een wijdverbreide nostalgie en een gebrek aan echte utopieën. Dat zijn typische welvaartskwaaltjes.

Een tijdje geleden mocht ik figureren in de Tegenlicht-uitzending  ‘Mensen van nu’. De titel is een tikje misleidend, daar de hoofdpersonen stuk voor stuk Randstedelijke hipsters zijn. Toch denk ik dat de film een mooi portret biedt van een generatie die – zoals het cliché gaat – ‘voor het eerst sinds de oorlog het niet beter zal hebben dan haar ouders.’

Enige bezwaar: het zijn geen kinderen van crisis, het zijn kinderen van welvaart. Alleen in een rijk land als Nederland kun je als dumpsterdiver een feestmaal bereiden met het voedsel dat anderen hebben weggegooid. Na de première sprak ik een kapitein die alle grote containerschepen wil vervangen door zeilschepen. Leek me een geweldig idee, alleen zou eten wel een tikje onbetaalbaar worden. Ik rekende voor dat – pak ‘m beet – 90 procent van de wereldbevolking zou uitsterven zonder containerschepen.

De kapitein vond van niet.

Toch bevatten Utopia en Mensen van nu een paar waardevolle lessen. Wil je exclusieve rum drinken die per zeilschip is vervoerd? Prima, kost je vijftig euro per fles. Wil je een authentiek getimmerde stoel in plaats van een Ikea-fabrikaat? Niks mis mee, maar dat kost je een Afrikaans jaarsalaris. Kijk je uit naar een simpel leven in een Gooische loods? Niemand die je tegenhoudt, maar vergeet niet bol.com in je favorieten te zetten.

Nostalgie, kleinschaligheid, vakmanschap - ik vind het allemaal prachtig. Maar goedkoop is het niet. Gelukkig krijgt de winnaar van Utopia een groot geldbedrag. Komt het toch nog goed met die hang naar authenticiteit.