Met deze 6 stappen komt vliegen op frituurvet straks echt van de grond

Wie binnenkort met KLM naar Los Angeles reist, vliegt niet langer alleen op vervuilende kerosine. Op de terugvlucht zullen de motoren draaien op oud frituurvet. In Los Angeles staat namelijk AltAir, ‘s werelds eerste raffinaderij die continu biobrandstof voor de luchtvaart produceert. KLM kondigde vorig jaar aan de komende drie jaar al haar vluchten vanaf Los Angeles te laten vliegen op biobrandstoffen uit deze raffinaderij. Het is een nieuwe stap in de plannen van de luchtvaartmaatschappij om een koploper op het gebied van duurzaamheid te zijn.

AltAir maakt uit gebruikt frituurvet en andere olierijke afvalresten een biokerosine die geschikt is om op te vliegen. Omdat bij de productie van deze plantaardige oliën eerst CO2 uit de lucht is gehaald door gewassen, vermindert frituurvet de netto-CO2-uitstoot van het vliegtuig. Vliegen vanaf Los Angeles wordt hierdoor voor iedereen een beetje duurzamer.

En dat is hard nodig. De luchtvaart is wereldwijd verantwoordelijk voor ruim 2 procent van alle CO2-uitstoot. Als we niets doen, stijgt dat aandeel mogelijk naar 22 procent in 2050. Het gebruik van kerosine neemt jaarlijks naar verwachting met zo’n 4 procent toe.

In het klimaatakkoord van Parijs wordt de luchtvaart nergens genoemd. Afspraken over het terugdringen van de uitstoot werden jarenlang bemoeilijkt doordat het overgrote deel van het vliegverkeer internationaal is. Welk land is dan verantwoordelijk voor de uitstoot?

Er lijkt nu verandering aan te komen. Het afgelopen najaar sloten 191 landen een uniek akkoord in Montréal. Hierin spraken zij af om alle uitstoot als gevolg van verdere groei in de luchtvaart vanaf 2021 te voorkomen. Met de aanplant van bomen kan bijvoorbeeld de uitstoot van CO2 gecompenseerd worden. Dit moet een eerste stap zijn om in 2050 de helft minder CO2 uit te stoten dan in 2005, een ander doel dat de sector zich heeft opgelegd.

‘Er is een waslijst aan kanttekeningen te zetten bij de overeenkomst,’ merkt GroenLinks-Europarlementariër Bas Eickhout^* wel op. Deelname is bijvoorbeeld tot en met 2027 nog vrijwillig. En: ‘De luchtvaartsector moet veel meer doen dan enkel het compenseren van groei in emissies. De uitstoot moet echt naar beneden.’

Het grote probleem met CO2-compensatie is dat het niet tot innovatie van de sector leidt, terwijl die innovatie aan vliegtuigen nodig is om die uitstoot echt te beperken. Compensatie is kortom geen structurele oplossing voor de groeiende uitstoot van de luchtvaart.

Het enige alternatief dat momenteel beschikbaar is, is vliegen op biobrandstoffen. De CO2-uitstoot helemaal naar nul krijgen lukt daar niet meer, omdat het produceren van deze brandstoffen zelf ook weer energie kost. Maar de meeste vormen van biokerosine kunnen de CO2-uitstoot met wel 60 tot 80 procent terugdringen ten opzichte van conventionele kerosine.

Dit stellen onderzoekers van de Universiteit Utrecht, de Rijksuniversiteit Groningen, Imperial College London en onderzoekscentrum ECN in een vandaag gepresenteerd rapport. Het rapport beschrijft de mogelijkheden om het gebruik van biobrandstoffen in de Europese luchtvaart te stimuleren.

De onderzoekers bekeken verschillende scenario’s om te zien hoe de Europese luchtvaart tot de afgesproken halvering van de CO2-uitstoot in 2050 kan komen. Hun conclusie: met een combinatie van efficiëntieverbeteringen, CO2-compensatie én structurele inzet op biobrandstoffen kan dit doel gehaald worden.

Maar dan moet tussen nu en 2030 wel een compleet nieuwe industrie voor biobrandstof ontwikkeld worden. Het gebruik van biobrandstoffen in de Europese luchtvaart zal in het beste scenario moeten groeien van een verwachte 0,5 procent van het totale brandstofverbruik in 2021 (0,3 miljoen ton), naar minstens 5 procent in 2030 (3,4 miljoen ton).

Hoe we dat gaan bereiken? Uit het rapport haal ik deze zes stappen op weg naar een duurzamere luchtvaart.

Stap 1. Kies voor verantwoorde biomassa

De eerste stap naar meer biobrandstoffen moet een duidelijke keuze zijn voor het gebruik van biomassa zonder schadelijke bijeffecten. De Sustainable Aviation Fuel Users Group, een coalitie van luchtvaartmaatschappijen (waaronder KLM) die één derde van de wereldwijde brandstofvraag vertegenwoordigen, hebben al afgesproken dat biokerosine niet mag concurreren met voedingsgewassen.

Duidelijkheid over wat als duurzaam geldt, is heel belangrijk om biobrandstof van de grond te krijgen

Volgens hoofdonderzoeker Sierk de Jong van de Universiteit Utrecht hebben de maatschappijen geleerd van de controverse die ontstond rond biodiesel bij auto’s. Hiervoor werd palmolie of koolzaad geteeld, dat onder meer leidde tot sterke ontbossing in de tropen.

Maarten van Dijk, directeur van SkyNRG, beaamt dit. SkyNRG is de leverancier van de Amerikaanse biobrandstof (gemaakt van frituurvet) aan KLM, en een van de initiatiefnemers van het onderzoek. ‘Duidelijkheid over wat als duurzaam geldt, is heel belangrijk om biobrandstof van de grond te krijgen.’

SkyNRG heeft zelf besloten alleen gebruik te maken van biomassa uit afvalstromen, en dus niet uit voedingsgewassen. Een Duurzaamheidscommissie waarin onder meer het Wereldnatuurfonds zit, houdt hier toezicht op.

Stap 2. Benut regionale mogelijkheden

Waar moet die verantwoorde biobrandstof dan vandaan komen? De fabriek in Los Angeles haalt haar productie uit frituurvet, een bron die rijkelijk voorhanden is in de Verenigde Staten. Maar wat als je niet op Los Angeles vliegt? Volgens de onderzoekers moet er regionaal naar de beste alternatieven gezocht worden. Zo kan gesleep met brandstof over de wereld worden voorkomen.

In Scandinavië bijvoorbeeld, is veel houtafval beschikbaar uit de bosbouw. SkyNRG werkt in Oslo en Stockholm aan het inzetten van dit afval als biobrandstof op KLM-vluchten. Ander voorbeeld: energierijke tabaksplanten uit Zuid-Afrika. Deze planten zijn erg geschikt om olie voor biokerosine uit te maken, naast het gebruik van de bladeren voor tabak.

Om aan de groeiende vraag te kunnen voldoen is het dan wel noodzakelijk dat biomassa specifiek in de luchtvaart wordt ingezet. Voor het bijmengen van biomassa in elektriciteitscentrales of als diesel in auto’s zijn inmiddels ook andere duurzame alternatieven beschikbaar (elektrisch rijden op zonne-energie bijvoorbeeld). Voor vliegtuigen is nog geen alternatief.

Stap 3. Investeer nu al volop in nieuwe technologie

Het produceren van brandstof uit olie en vetten is commercieel en technisch het haalbaarst. Andere processen staan nog echt in de kinderschoenen, zoals het omzetten van houtafval, suikers, alcohol of zelfs algen tot bruikbare brandstof.

Terwijl die grondstoffen wel nodig zijn om de groeiende vraag van de komende decennia op te vangen. Om dit over tien of twintig jaar op commerciële schaal te kunnen gebruiken moet nu al geïnvesteerd worden in dit onderzoek.

Stap 4. Laat het bedrijfsleven betalen voor het prijsverschil

Het grote probleem met nieuwe technieken is het prijsverschil met conventionele kerosine. Zelfs biobrandstof uit frituurvet, de makkelijkste vorm beschikbaar, is nog altijd drie tot vier keer duurder dan normale brandstof.

Dit is een sterke verbetering ten opzichte van vijf jaar geleden, toen SkyNRG nog veertien keer de prijs van kerosine moest rekenen. Maar omdat brandstofkosten zo’n dertig procent vormen van de totale uitgaven van luchtvaartmaatschappijen, betekent het nog altijd een gat van miljarden euro’s tot aan 2030.

Traditionele investeerders zullen pas instappen als de technologie betrouwbaar is, en de afzetmarkt duidelijk

‘De productie kan alleen toenemen als er geld beschikbaar is,’ zegt Van Dijk van SkyNRG. ‘Maar traditionele investeerders zullen pas instappen als de technologie betrouwbaar is, en de afzetmarkt duidelijk.’ Zolang het prijsverschil blijft bestaan, kan de markt zich dus ook niet ontwikkelen.

SkyNRG probeert deze impasse te doorbreken door bedrijven over te halen een toeslag te betalen op hun zakenreizen bij KLM. Hiermee wordt het prijsverschil betaald en kan geïnvesteerd worden in het produceren van nieuwe biobrandstoffen. Onder meer Heineken, ABN Amro en het ministerie van Infrastructuur en Milieu doen al mee in dit Corporate Biofuel Programme.

Stap 5. Spreid de kosten eerlijk over Europa (of zelfs de wereld)

Kan zo’n toeslag dan niet ook op grote schaal worden toegepast? In het rapport becijferen de onderzoekers dat de totale kosten van biobrandstoffen voor de Europese luchtvaart tussen 2020 en 2030 ruim 10 miljard euro bedragen. Doorberekend betekent dat een relatief kleine bijdrage van 1 tot 4 euro per passagier in die periode. Het is dus mogelijk om deze kosten met een toeslag op te vangen.

Het internationale karakter van de luchtvaart maakt dit echter lastig, legt De Jong uit. ‘Luchtvaartmaatschappijen en luchthavens zijn bang voor verlies van hun concurrentiepositie als ze een toeslag gaan vragen.’ Volgens de luchtvaartbedrijven kan een toeslag dus alleen effect hebben als die Europees of mondiaal wordt toegepast.

‘Een enorme uitdaging,’ zegt Van Dijk. ‘Al het beleid is momenteel gemotiveerd vanuit het idee om negatieve impact op het milieu te verminderen. Waarom zoeken we de argumentatie niet aan de positieve kant? We moeten ons bewust zijn van ons intellectueel kapitaal, en daar banen mee gaan creëren.’

Stap 6. Draag tot die tijd je eigen steentje bij

Wachten tot de EU maatregelen doorvoert, kan lang duren. Gelukkig kun je zelf ook al een stap in de goede richting zetten, door voor je eigen vlucht biobrandstof aan te kopen. De jonge start-up Tribuu biedt de mogelijkheid om 1 of enkele liters biobrandstof aan te schaffen. Kosten: 2,50 euro per liter. Wanneer genoeg mensen dit gedaan hebben, plaatst Tribuu een bestelling bij SkyNRG om een vliegtuig hiermee te vullen.

‘We willen zo een duurzaam vliegtuig crowdfunden,’ legt Anil Balgobind van het bedrijf mij uit. Met elke liter biobrandstof bespaar je circa 2 kilogram CO2-uitstoot, en 200 milligram fijnstof, vertelt hij. Dat is minder CO2 dan je voor dezelfde prijs met het aanplanten van bomen zou compenseren.

‘Maar je draagt wel bij aan innovatie van de luchtvaart,’ betoogt Balgobind enthousiast. ‘Compenseren is goed, maar wij denken dat het ook noodzakelijk is om vol in te zetten op de energietransitie. Op dit moment zijn wij de enige die zo’n optie aanbieden aan de individuele reiziger.’

Tribuu staat nog in de kinderschoenen. De site is nog maar net opgezet en reizigers moeten nu nog zelf een eigen bestelling plaatsen. Het idee is dat dit later dit jaar met één simpel vinkje mogelijk moet zijn tijdens het boeken van je vlucht. Hierover is Balgobind in overleg met alle grote ticketaanbieders uit Nederland. Zodat je straks ook bij een andere bestemming dan Los Angeles gewoon kunt vliegen op biobrandstof.

Lees ook: