Nooit lagen ze zo onder het vergrootglas als nu. Zouden de peilingen er in Nederland ook zo naast gaan zitten als in het buitenland? Wordt de PVV toch de grootste? Rijst DENK de pan uit? Wint de PvdA op links?

En het antwoord is: nee. Nee, nee, nee. Ze zaten er niet naast. Afgezien van een paar partijen - VVD, GroenLinks en PvdA - zaten de laatste peilingen dicht bij de uitslag.

Je hoort er vandaag dan ook maar weinig over. Maar wat waren de krantenkoppen geweest als niet de VVD, maar de PVV op het laatste moment was uitgelopen?

De Peilingwijzer is een samenvatting van de zetelpeilingen van I&O Research, Ipsos, Kantar Public, LISS-panel, Peil.nl en EenVandaag.

Eerst even een duik in de cijfers. Vooropgesteld: Er kan tussen de laatste peiling en de uitslag nog heel wat gebeuren. Zwevers zweven ineens één kant op, mensen besluiten toch te gaan stemmen, en anderen bedenken op het laatste moment dat ze thuis blijven. Er kan dus altijd iets onverwachts gebeuren, en dat is niet per se een fout van de zetelpeilers.

Dit jaar zien we drie verrassingen. Als we van de erbij nemen, zien we dat VVD, GroenLinks en PvdA daarbuiten liggen. Met andere woorden: hun resultaten waren anders dan je - statistisch gezien - zou verwachten. De twee linkse partijen vielen lager uit, de VVD juist hoger.

Dat zou je kunnen verklaren door te kijken naar Door te zeggen dat de VVD al aan het stijgen was, en de PvdA juist aan het dalen. (Al gaat die vlieger voor GroenLinks niet op.) En zo kun je nog wel wat verklaringen bedenken.

Maar het kan ook aan de methodes van de zetelpeilers liggen. Dat GroenLinksers bijvoorbeeld oververtegenwoordigd zijn. Of dat de vraagstelling bepaalde antwoorden uitlokte.

De verklaring weten we pas als we iets anders weten: het stemgedrag van de mensen die aan de peilingen hebben meegedaan. Dit wordt ook wel een ‘napeiling’ genoemd. Lijkt die erg op de uitslag? Dan is er waarschijnlijk op de laatste dag nog van alles gebeurd. Lijkt die er niet op? Dan moet een zetelpeiler zijn methode weer eens onder de loep nemen.

Het jammere is dat we die napeiling Niemand van de zetelpeilers kon me voor de verkiezingen garanderen dat ze de cijfers publiceren, behalve het

En de individuele peilers?

De Peilingwijzer neemt alle peilingen samen. Wat als je kijkt naar de afzonderlijke peilers? Dan zie je dat de laatste het dichtst bij de uitslag zat - 16 zetels waren anders ingeschat.

Het LISS-panel en zaten met 30 zetels het verst van de uitslag. Voor de VVD was dit het extreemst: LISS zat 8 zetels te laag, EenVandaag 9.

Tom Louwerse, de man achter de Peilingwijzer, ‘Bij LISS en Eenvandaag moet men aantekenen dat dit beide peilingen waren die niet (exclusief) tijdens de laatste twee campagnedagen werden gehouden.’ Die peilingen namen lastminuteverschuivingen dus minder mee.

Of dat de doorslag gaf? Dat weten we, wederom, niet totdat de napeiling wordt gepubliceerd. En gelukkig heeft LISS dus beloofd dat te gaan doen.

Geen nieuws is goed nieuws

‘Hoe konden de peilingen er zó naast zitten?’ was een vraag die over redacties galmde na de overwinning van Trump en het ‘ja’ voor de Brexit. Al zaten de peilingen er toch werden de peilingen en masse aangevallen.

Vandaag, de dag na de verkiezingen, hoor je nauwelijks iets over peilingen. En dat is goed nieuws. Maar toch: de VVD was een flinke uitschieter. Stel je eens voor dat niet de VVD, maar de PVV veel hoger was uitgevallen. Wat waren dan de krantenkoppen geweest? ‘Peilingen zagen Wilders over het hoofd’? ‘Peilingen slaan weer de plank mis’?

Hoe dan ook, de peilers lijken het prima te hebben gedaan. Al zullen we dat nooit precies weten zolang die napeiling niet wordt gepubliceerd.

Wil je op de hoogte blijven van mijn artikelen? Als correspondent Ontcijferen onderzoek ik de wereld van cijfers. In mijn wekelijkse mail houd ik je op de hoogte van mijn verhalen en deel ik het beste wat ik zie, hoor en lees. Een vast onderdeel: #nerdalert, voor de getallenliefhebbers. Schrijf je hier in voor mijn wekelijkse mail

Meer over de verkiezingen?

Het populisme in Nederland is niet verslagen, maar herverpakt Europa haalt opgelucht adem, want de opmars van het populisme is in Nederland gestuit. Mark Rutte incasseert de complimenten, maar brengt voor binnenlands gebruik één nuance aan: de opmars van het ‘verkeerde soort populisme’ is gestuit. Politiek dagboek over de verkiezingsuitslag - en hoe nu verder. Lees het verhaal van Marc hier terug Na dit spel snap je: veel peilingennieuws is geen nieuws #peiljewijzer De PVV daalt met twee zetels, de PvdA is de grootste in Amsterdam en GroenLinks staat bijna gelijk met D66. Wat is zulk peilingnieuws waard? Stap in de schoenen van Maurice de Hond en kom erachter. Lees mijn verhaal hier terug Nog even een dingetje over... de verkiezingsnacht Afgelopen verkiezingsnacht zat – zoals de hele verkiezingen eigenlijk – weer tjokvol met winnaars en verliezers. Want de verkiezingen zijn tenslotte niets meer dan een spelletje. Daar hebben wij nog wel een dingetje over. Bekijk het dingetje hier