Hoe contact tussen Nederlanders en vluchtelingen vooroordelen en wantrouwen wegnam

Persoonlijk contact tussen Nederlanders en nieuwkomers is het beste medicijn tegen vooroordelen en wantrouwen. Het helpt de ander als individu te zien en diens achtergrond te snappen.

Dit is de boodschap die ruim 250 Correspondentleden en vluchtelingen massaal overbrengen aan het einde van Nieuw in Nederland, het initiatief van De Correspondent waarvoor zij het afgelopen halfjaar minstens vijf keer bij elkaar kwamen.

Dit begon in oktober met de oproep aan Correspondentleden om contact te zoeken met een vluchteling die in de twee jaar ervoor een verblijfsvergunning kreeg. Het doel was zicht te krijgen op mensen die een nieuw bestaan opbouwen in Nederland.

Sinds november vulden de koppels maandelijks een vragenlijst in over kwesties als inburgering, werk en welbevinden van de nieuwkomer. Op grond van hun antwoorden schreven wij en andere journalisten circa zestig analyses, interviews en reportages die op een verzamelpagina terug te lezen zijn. Ruim twintig van die verhalen zijn vertaald in het Engels en het Arabisch.

In de vijfde en laatste vragenlijst vroegen we Correspondentleden en vluchtelingen hun contact te evalueren. De antwoorden van 128 koppels lezen als één grote lofzang op hun kennismaking. Op een enkeling na zeggen alle deelnemers dat ze elkaar na het einde van Nieuw in Nederland blijven ontmoeten.

Ruim zestig procent van de koppels zag elkaar het afgelopen halfjaar al vaker dan alleen tijdens het invullen van de vragenlijsten. Ze gingen naar het café, de bibliotheek, de kerk, het theater of naar een museum. Ze aten samen, vierden kerst of nieuwjaar, gingen samen naar toneelles, zochten een pianostemmer of een kat.

Veel Correspondentleden hielpen nieuwkomers ook hun weg te vinden in Nederland. Ze wonnen informatie in over de kosten van een scooterrijbewijs of pianoles. Correspondentleden gingen mee naar het ziekenhuis of het gemeentehuis. Er was ook veel hulp bij het invullen van formulieren.

Meerdere deelnemers melden nu dat ze bevriend zijn geraakt. ‘We voelen ons op ons gemak bij elkaar,’ zegt iemand. Bij een aantal is een familiegevoel ontstaan. ‘We zijn echt broeders geworden,’ zegt een nieuwkomer.

Bijna alle ondervraagde vluchtelingen zeggen meer van dit soort contacten te willen en allemaal kunnen ze zo’n contact andere Nederlanders aanraden. Al eerder benadrukten nieuwkomers dat ze snakken naar meer contact met Nederlanders, omdat het goed is voor het aanleren van de Nederlandse taal en een beter begrip van de Nederlandse cultuur. Het helpt ook tegen gevoelens van eenzaamheid, waar ruim 40 procent^* dagelijks tot een paar keer per week last van heeft.

Nu laten zowel nieuwkomers als Correspondentleden weten dat contact goed is voor allebei. ‘Het is goed voor beide kanten: om van elkaar te leren en je te realiseren dat we niet zoveel van elkaar verschillen,’ aldus een nieuwkomer. Een Correspondentlid: ‘Elke Nederlander zou kennis moeten maken met een nieuwkomer. Het lijkt mij onmogelijk om weerstand tegen vluchtelingen vol te houden als je ze kent.’

Er zijn deelnemers afgehaakt, maar het enthousiasme overheerst

Eén kanttekening: de helft van het oorspronkelijke aantal deelnemers is gedurende Nieuw in Nederland afgevallen. De eerste vragenlijst in november werd beantwoord door 279 koppels. Dat werden er per vragenlijst minder, tot het huidige aantal van 128. 

We hebben nooit gevraagd naar de reden van het afhaken, maar via onze Nieuw in Nederland-mailbox meldde een aanzienlijk aantal Correspondentleden uit zichzelf waarom. Nogal wat deelnemers hadden het te druk om samen te komen. Soms waren Correspondentleden op vakantie of waren vluchtelingen bezig met gezinshereniging.

De cijfers krijgen een gezicht en een eigen verhaal. Door deze ontmoeting kun je de ander leren begrijpen

Ook waren sommige vluchtelingen zo bezorgd over de situatie in Syrië dat hun hoofd niet naar een vragenlijst stond. Of ze waren ziek van de stress over achtergebleven familieleden. Sommige nieuwkomers vonden de vragen te persoonlijk of ze vroegen zich bezorgd af of De Correspondent hun gegevens zou doorspelen aan derden. We hebben steeds verzekerd dat we dat uiteraard niet deden en zorgvuldig met hun informatie omgingen, maar dat hielp niet altijd.

Bij de 128 overblijvers overheerst enthousiasme over het contact met iemand die ze meestal tot voor kort niet kenden. Dit Correspondentlid omschrijft het gevoel dat veel anderen hebben: ‘Als je in contact komt met iemand die vluchteling wordt genoemd, maak je kennis met een persoon, een mens. De cijfers krijgen een gezicht en een eigen verhaal. Door deze ontmoeting kun je de ander leren begrijpen.’

Nieuwkomers ontdekken dat niet alle Nederlanders rijk of verslaafd zijn

Op de vraag waarin de deelnemers van mening zijn veranderd door het contact met de ander, zeggen tientallen nieuwkomers dat ze nog precies zo over Nederlanders denken als eerst. ‘We zijn in feite allemaal hetzelfde, we zijn alleen op verschillende plekken geboren,’ zegt een van hen.

Toch zijn er onder de nieuwkomers ook vooroordelen gesneuveld. ‘Wij dachten in Syrië: iedereen in Nederland is rijk, maar dat blijkt niet zo te zijn. Bij de voedselbank zie ik heel veel Nederlandse mensen.’

‘Vroeger dacht ik dat iedereen hier drugs gebruikte, maar nu weet ik beter.’

‘In het begin leek het of iedereen hetzelfde over vluchtelingen dacht: een beetje hard, onaardig. Nu vind ik Nederlanders actief, harde werkers, betrokken en mooie, eerlijke mensen.’

‘Ik dacht dat Nederlanders precies weten hoe Nederland werkt. Dat is niet zo. Ik heb al zoveel foute adviezen gekregen omdat Nederlanders het allemaal ook niet weten. Nederland zit ingewikkeld in elkaar.’

‘Mijn mening over Nederland was al positief en is nu nog positiever. Ik wist bijvoorbeeld niet of mijn vrouw hier wel een hoofddoek mocht blijven dragen en ik ben blij dat dat gewoon kan.’

‘Ik dacht vooraf dat ik mij helemaal zou moeten aanpassen aan Nederland en de Nederlanders. Door de tijd heen merk ik steeds meer dat ik gewoon mezelf kan zijn.’

Correspondentleden beseffen dat vluchtelingen progressief en modern kunnen zijn

Ook tientallen Correspondentleden zijn niet van mening veranderd over vluchtelingen. Zoals iemand zegt: ‘Ik heb geen mening over vluchtelingen. Ik heb twee heel gewone mensen leren kennen met een klein kind en een tweede kind onderweg. Ik heb gezien hoe zij er het beste van proberen te maken, van elkaar houden en vriendelijk zijn voor anderen.’

Maar ook Correspondentleden hebben hun denkbeelden bijgesteld. ‘Ik heb mijn wantrouwen kunnen overwinnen,’ zegt een van hen. Een ander: ‘Het saaie leven is onder vluchtelingen veel normaler dan alle problematiek waar we ons zorgen over maken.’

‘Ik zag vluchtelingen als één soort mensen, een grote groep onbekenden. Nu is elke vluchteling een individu, een persoon met een eigen verhaal, een eigen karakter, met wie ik een eigen relatie heb.’

Het saaie leven is onder vluchtelingen veel normaler dan alle problematiek waar we ons zorgen over maken

‘Door het contact zie ik nog meer dan vroeger hoeveel grijstinten er zijn als het gaat om mensen uit islamitische landen. Of anders gezegd: hoe weinig er klopt van het mediabeeld dat we van ze meekrijgen.’

‘De mensen die wij hebben leren kennen zijn veel meer openminded dan ik wist. Met name op het gebied van geloof en tradities is me opgevallen dat ze veel meer openstaan voor onze ideeën dan je wellicht in eerste instantie denkt.’

‘Eerst dacht ik dat vluchtelingen zielig waren. Nog steeds vind ik dat het verschrikkelijk is om alles te moeten achterlaten. Maar ik vind het ook heel moedig. De vluchtelingen die ik ken zijn heel sterk.’

Nieuwkomers leren de waarheid vertellen, ook al doet die soms pijn

Wat hebben deelnemers van elkaar geleerd? Tientallen nieuwkomers noemen de Nederlandse taal en wetenswaardigheden over Nederland. Dankzij het Correspondentlid snappen ze nu bijvoorbeeld meer van de politiek of carnaval.

Maar er is veel meer dat de nieuwkomers hebben opgestoken. Opvallend vaak worden genoemd: eerlijkheid, directheid, je vrij voelen om elkaar de waarheid vertellen – ‘zelfs als je daar iemand misschien verdrietig mee maakt.’

Een nieuwkomer zegt het zo tegen een Correspondentlid: ‘In het begin vond ik het lastig vrijuit om hulp te vragen. Inmiddels hebben we zo’n goede vriendschap dat ik weet dat ik gewoon iets kan vragen, omdat je het ook eerlijk zegt als het niet uitkomt. In Syrië zijn we niet gewend zo direct te zijn, maar met jou kan ik dat wel.’

Andere reacties: ‘Ik heb geleerd dat Nederlanders hun kinderen minder vasthouden. De zoon van het Correspondentlid reist als jongere nu al twee jaar Europa door. Ik ben gewend dat onze kinderen in de buurt zitten zodat we hen raad kunnen geven.’

‘Ik heb geleerd dat je problemen niet voor je uit moet schuiven maar meteen moet aanpakken, omdat ze anders steeds groter worden.’

‘Ik heb geleerd dat het leven niet stopt sinds we zijn gevlucht en dat we de problemen kunnen overwinnen en krijgen wat we willen.’

‘Ik weet nu dat er nog steeds erg bijzondere en aardige mensen bestaan in een wereld die steeds meer kapot gaat.’

Correspondentleden bewonderen het doorzettingsvermogen van vluchtelingen

Correspondentleden hebben veel uitgebreider dan nieuwkomers beschreven wat ze van het contact hebben geleerd. Dat is niet verwonderlijk: ze hadden voor het eerst de mogelijkheid hun mening te geven. In de voorgaande vragenlijsten kwamen de nieuwkomers uitvoerig aan het woord.

Bijna alle Correspondentleden zeggen nu beter te begrijpen hoe de situatie in Syrië of Eritrea is en hoe het voelt vluchteling te zijn. Tientallen bewonderen het doorzettingsvermogen en optimisme van de nieuwkomers.

Ik heb bewondering voor H. omdat ze met alle energie het nieuwe leven omarmt

‘Ik heb geleerd dat het leven soms hard kan zijn. En dat je dan zo moedig kunt zijn om heel moeilijke beslissingen te nemen en te vluchten. En dat je - als je je openstelt voor nieuwe mensen en een nieuw land - een nieuwe start kunt maken. Hoe moeilijk ook. Er is altijd hoop. En blijheid. Al gaat de ellende niet weg.’

‘Ik heb meer geleerd over de diversiteit van Syrische vluchtelingen. We mogen ze niet over één kam scheren. Ik heb ook de welwillendheid ervaren van M. [de geïnterviewde vluchteling] om te integreren, te werken en sociale contacten op te doen. Ik heb ervaren hoe ingewikkeld het voor een nieuwkomer is om de taal te leren - en dat is nu juist de sleutel naar betere contacten met de omgeving.’

‘Ik heb bewondering voor H. [de geïnterviewde vluchteling] omdat ze met alle energie het nieuwe leven omarmt. Ze werkt heel hard aan haar toekomst hier en dat is heus niet altijd makkelijk. Ik probeer me vaak voor te stellen dat ik in haar schoenen sta.’

‘Ik heb iemand leren kennen die ondanks de zeer moeilijke situatie waarin hij zit het toch kan opbrengen veel mooie dingen te zien en het beste ervan te maken. Ik weet niet of ik hem dat kon nadoen als ik in zijn situatie zat.’

Correspondentleden zijn gaan nadenken over zichzelf

Een aantal Correspondentleden is door het contact met de nieuwkomer gaan nadenken over het eigen leven.

‘Z. is ondanks alle ellende erg optimistisch en een doorzetter. Daar heb ik grote bewondering voor en het heeft mij doen beseffen dat je zelfs onder zulke omstandigheden toch nog kan genieten en plezier kan hebben. Daar kunnen wij nog wat van leren.’

‘Ik kreeg heerlijke thee met kaneel en kardemom, en maakte kennis met de vriendelijke gastvrijheid die denk ik typerend is voor Syriërs. Wij Nederlanders zouden meer tijd voor elkaar moet nemen. We hebben het altijd druk.’

‘Hij leerde me de wereld vanuit een ander perspectief te bekijken en ook dat een beetje hulp zoveel kan betekenen. Hij leerde me ook zien dat er altijd meer mogelijk is dan je denkt. Hij inspireerde me om harder te werken.’

‘Ik heb geleerd dat het leven niet altijd gaat zoals je hoopt. Ik ben dankbaar voor de kleine dingen in het leven, voor mijn familie, mijn leven in een land waar je vrij kan wonen.’

‘Ik voel mij bevoorrecht in Amsterdam te wonen en de vrijheid te hebben alles te zeggen. Ik was me daar niet altijd van bewust.’

Correspondentleden beseffen dat ze lijken op vluchtelingen

Meerdere Correspondentleden zijn gaan inzien dat de nieuwkomers en zijzelf niet wezenlijk van elkaar verschillen.

‘Er zijn meer overeenkomsten dan verschillen tussen ons.’

‘Ik heb vooral geleerd dat deze mensen niet erg van ons verschillen behalve dat ze in een lastige situatie in Nederland terecht zijn gekomen. Cultuurverschillen zitten nooit in de weg. Het zijn heel positieve en optimistische mensen.’

‘Het meest interessante is dat we werkelijk hetzelfde zijn. We groeiden op in compleet verschillende landen en culturen, maar we blijken hetzelfde te zijn. Zo bijzonder.’

Het initiatief Nieuw in Nederland is nu bijna ten einde. Volgende week blikken wij nog terug. Het was in eerste instantie een journalistiek initiatief maar groeide dankzij honderden deelnemers uit tot een maatschappelijk project. Nieuw in Nederland illustreert dat wederzijds begrip begint met contact - dat vaak verbijsterend plezierig en verhelderend is.

Dit verhaal is onderdeel van het initiatief Nieuw in Nederland. Zonder financiële bijdrage van Stichting Dioraphte was dat niet mogelijk geweest.

Lees ook: