Boer zoekt vrouw: lieflijke datingshow of meedogenloze reality-tv? (Of allebei)

Ligt het aan mij, of heeft Boer zoekt vrouw dit seizoen ingeboet aan idylle? Waar is het Volkswagenbusje waarvoor Yvon Jaspers sokjes zit te haken in de zon? Waar is haar kwispelende labradoodle Tommie? Waar zijn de roze koeken, de stroopwafels, het boerenbontservies? En waar is dat sappige Nederlandse lentegras, het dansende vee? Waar zijn de wuivende wilgen?

Nationalistische bezwaren, wellicht. Het zal ermee te maken hebben dat de boeren voor deze internationale editie verspreid zijn over de wereldkaart: Hollandse glorie moeten we even missen.

Er lijkt nog iets anders aan de hand; de wanhoop voelt dichter aan de oppervlakte dan ooit. Heeft de realiteit van melkquota, varkens in nood^* en geopolitieke onrust zich te diep in het bewustzijn gegrift om nog zorgeloos op te gaan in de agrarische romantiek die het programma groot maakte?

Het regent aanhoudend boven Davids varkens-concentratiekamp

Of zijn de decors dit keer toch echt te troosteloos om er in de montage mee te toveren? De diepgevroren, Canadese desolaatheid van boer Riks is ideaal voor een slasher-film. Tilapiakweker Mark woont weliswaar aan een schilderachtig Afrikaans meer, maar wat blijft hangen is vooral het beeld van een sombere witte man die zwemt in een bassin met duizenden naar adem happende vissen, zwart en glibberig.

En dan David. Hij mag de vrolijkste boer van het stel zijn, maar het regent aanhoudend boven het gigantische, vervallen varkens-concentratiekamp dat hij heeft gekocht in straatarm Roemenië. De eerste Lucky-tv over dit seizoen vat de treurnis goed samen. Maar ook de makers weten het en ze spelen erop in: een gedenkwaardig shot toont David in liefdesonderhandeling met zijn Mara, op de voorgrond drie huilende kliko’s.

Het draait niet om lieflijkheid

Natuurlijk, een beetje troosteloosheid maakte altijd al deel uit van de magie – ik denk aan de frietzak op tafel bij boer Bertie, die daarmee onbedoeld het feministische statement afgaf dat een vrouw nog geen gastvrouw hoeft te zijn. Maar ik mis dit seizoen bij Boer zoekt vrouw de overdosis lieflijkheid waarvan ik altijd heb gedacht dat dát, net als bij de andere slow-tv-hit Heel Holland bakt, de grote aantrekkingskracht was.

Toch wijden ook dit jaar weer bijna vier miljoen kijkers hun zondagavond aan het format dat al meer dan een decennium meegaat – ondergetekende incluis. Het is ons, liefhebbers, blijkbaar niet hoofdzakelijk te doen om de Hollandse nostalgie die zo vaak als verklaring heeft gediend voor het succes van de serie.

Hoogstens heeft al die idylle lang verbloemd wat Boer zoekt vrouw in wezen is: een datingshow en daarmee reality-tv, een genre dat het haast per definitie moet hebben van oordeel en leedvermaak.

Het beoordelen van je medemens, een van de belangrijkste aspecten van het kijken naar reality-tv, behelst bij Boer zoekt vrouw niet dezelfde genadeloosheid als bij Idols, of, zeg, Temptation Island, programma’s gemaakt om bij het publiek een behaaglijke minachting uit te lokken voor de dwazen die zich ervoor lenen.

En toch betrap ik me altijd al vroeg in het seizoen op een aantal overhaaste oordelen, variërend van mild tot onverdraagzaam, pedant en zelfs ronduit vrouwonvriendelijk – de ene kandidaat is kil, de ander autistisch, de derde pedofiel en er is ook altijd wel een aseksueel of frigide.

En allemaal zijn ze natuurlijk voortdurend ‘zielig,’ wat een empathische lading lijkt te hebben, maar toch vooral als neerbuigend stopwoord dient. Zo vaak als de boeren ‘spontaan’ zeggen om hun vrouwen te beschrijven, zo vaak noem ik hen en hun vrouwen ‘zielig.’

Het draait om het hart van de deelnemers

Daar komt bij dat er bij dit type datingshow van alle reality-formats het meest op het spel staat: het hart van de deelnemers. Dat maakt het voorgeschotelde leed groter en dieper (en dus intrigerender) dan wanneer het gaat om zangcarrières (Idols), krachtmetingen (Expeditie Robinson) of behendigheid met gebak (Heel Holland bakt).

Zoals filosoof Eva-Anne LeCoultre onlangs opmerkte in Trouw, onderschrijft Boer zoekt vrouw een idee van ‘ware liefde’ als het enige wat je kan redden van een eenzaam leven. Het speelt in op de breed gedragen, diepe angst om alleen achter te blijven, een angst die LeCoultre terecht als een slechte raadgever beschouwt. Liefde, in Boer zoekt vrouw, is datgene wat boer Olke moet behoeden voor een zinloos bestaan: ‘Wat heb ik aan die koeien als ik ’s avonds alleen thuis zit?’

Boer zoekt vrouw speelt in op de breed gedragen, diepe angst om alleen achter te blijven

De druk is hoog als de inzet niets minder is dan een redding van de eeuwige eenzaamheid. Bij meerdere afgewezen vrouwen leek de teleurstelling dit jaar ook evenredig diep – alsof ze hun laatste kans op geluk zagen vervliegen.

Vooral de jonge vrouwen van boer Herman, die alle drie nooit eerder een relatie hadden, toonden hun wanhopige welwillendheid. Pia huilde in Yvons armen dat ze eindelijk het gevoel had dat het voor haar misschien eens ging gebeuren; Anne hing daags voor het keuzemoment brakend van angst boven de wc.

Het bevordert de luchtigheid ook niet dat van deze vrouwen verwacht wordt dat ze hun leven opgeven en de halve wereld over verhuizen om boerin te worden op de afgelegen hoven van hun minnaars.

‘Het leven is hard’

Je zou het in dat opzicht als een positieve ontwikkeling kunnen zien dat dit jaar bovengemiddeld veel vrouwen de eer aan zichzelf hielden en de benen namen (‘Ren, Marit, ren!’ zo zong een koor van Twitteraars, nadat boer Riks zich vorige week van zijn botste kant liet zien tegen zijn laatst overgebleven vrouw - ze ging (nog) niet.)

Traditiegetrouw is de verbazingwekkende welwillendheid van de vrouwen om hun vrijgezellenstatus in te ruilen voor een kant-en-klare plek in het huishouden een even fascinerend als tenenkrommend facet van Boer zoekt vrouw. Maar dit jaar zijn de omstandigheden (en de boeren) in sommige gevallen zo bar dat het schaarste-effect geen grip krijgt op alle deelneemsters.

Toen Olke vorige week informeerde wie van zijn vrouwen het eerste zou kunnen verhuizen, zodat hij haar niet te lang hoefde te missen in zijn keuken, sloeg de stemming om op de Texaanse ranch. Verleidster Sandra leek plotseling ernstig afgeknapt en bij dierenvriend Alberdien, die al op het eerste gezicht in lichterlaaie stond voor haar Friese boer, drong ineens de dieronvriendelijke realiteit door van het boerenbestaan. Met tranen in haar ogen bedankte ze voor de eer, ze kon de kalvermoord niet aan.

‘Ja, het leven is hard,’ zei Olke begrijpend, terwijl hij Alberdien in zijn armen sloot. Yvon Jaspers vroeg haar gespeeld verbaasd of ze misschien een te romantisch beeld koesterde van het leven op een boerderij. Welja. Hoe zou Alberdien daar nou aan gekomen zijn?

Het lag voor Alberdien niet aan de boer, maar aan zijn bio-industrie. In mijn herinnering is dat de eerste keer in de geschiedenis van het programma dat een van de kandidates een ethische reden opgeeft voor haar vertrek. Het past in een seizoen waar de realiteit zich maar moeilijk roze laat kleuren.

Het dringt al met al nu pas goed tot me door dat Boer zoekt vrouw eerst en vooral een hard programma is. Dartele koetjes, kalfjes, bloemetjes en bijtjes dragen ongetwijfeld bij aan de aantrekkingskracht, maar ze versluieren misschien ook dat het draait om harten en levens – van mensen, maar ook van dieren.

Waarom kijken we dan toch?

Daarmee is nog niet gezegd dat leedvermaak de belangrijkste motivatie is om jaar in jaar uit weer te kijken naar dit belegen format. Boer zoekt vrouw is reality-tv plus een aantal onvervreemdbaar charmante kenmerken.

Even groot als de inzet is natuurlijk de beloning als de liefde wel beklijft; ik ken geen andere datingshow waarbij de vertedering zo hoog kan oplopen als bij Boer zoekt vrouw. Dat heeft te maken met de hartverwarmende onervarenheid van veel boeren, maar ook met de intensiteit van het spel. De boeren en hun vrouwen krijgen relatief veel kans om elkaar en elkaars dagelijks leven te leren kennen, waardoor de gebroken harten ernstiger zijn, maar de eventuele extase des te groter.

In veel gevallen geloof ik het echt als de afgewezen vrouw zegt dat ze het de ander gunt

En hoewel je met de feministische meetlat de nodige klappen zou kunnen uitdelen, geven de vrouwen van Boer zoekt vrouw vaak genoeg het goede voorbeeld als het gaat om onderlinge solidariteit. Het fragiele zusterschap dat er dikwijls ontstaat tussen de aspirant-boerinnen behoort tot de zachtmoedigste kanten van het programma. In veel gevallen geloof ik het echt als de afgewezen vrouw zegt dat ze het de ander gunt.

Nog een verfrissend aspect, in deze veeleisende tijden, zijn de gematigde – om niet te zeggen lage – verwachtingen die de boeren er meestal op nahouden. Hoe vaak is een ideale partner in hun omschrijving niet vooral iemand ‘om ’s middags een bakkie mee te drinken’ of iemand ‘die een keer een arm om je heen slaat.’

Het is mooi als ze er ook een beetje leuk uitziet, maar de meeste boeren lijken toch vooral op zoek naar een metgezel. Je zult een boer, in tegenstelling tot de kieskeurige moderne dater, niet horen zeggen dat hij smacht naar iemand die hem op alle vlakken, intellectueel, emotioneel en seksueel stimuleert. ‘Het is gewoon een heel leuke, spontane meid,’ dixit David. En dat is gewoon genoeg.

Het boerenleven mag dan geromantiseerd worden in Boer zoekt vrouw, de liefde zelf wordt dat niet. Die heeft hier meer te maken met kameraadschap en betrouwbaarheid dan met passie en spanning. Dat is koren op de molen van veel hedendaagse denkers over de liefde die menen dat niet romantiek, maar realiteitszin de sleutel is tot duurzame liefde.

Dat realisme over de liefde moet herkenbaar zijn voor een deel van die vier miljoen Nederlanders, en begeerd door een ander deel. Voor de veeleisende, hoogopgeleide, stedelijke kijker – die precies weet bij welke Californische boer zijn amandelmelk vandaan komt, maar die van de landbouw in eigen land geen kaas heeft gegeten – is de wereld van Boer zoekt vrouw een exotische ervaring, maar ook een lesje in nederigheid.

Meer lezen?