Ahmet Şık, de prominentste onderzoeksjournalist van Turkije en mijn collega en goede vriend, werd op 31 december gearresteerd. Hij wordt verdacht van het maken van ‘propaganda voor een terroristische organisatie’ en ‘het beledigen van de Turkse republiek, de rechterlijke macht, het leger en de

Şık, zit sindsdien vast en het is moeilijk om met hem in contact te komen. Afgelopen week mocht hij dan uiteindelijk in het openbaar verschijnen. Niet als vrij man, maar als gedaagde in een rechtszaak tegen televisiestation OdaTV, die al zes jaar duurt.

Zijn zaak benadrukt hoe de Turkse macht in autoritaire richting is afgegleden.

Hoe deze rechtszaak uit de hand liep

Deze zaak begon in 2011, toen Şık en zijn collega’s ervan werden beschuldigd onderdeel te zijn van een geheime terroristische organisatie, die later fictief bleek te zijn. Dit gebeurde in een tijd waarin de en Erdoğan nog samenwerkten om journalisten, intellectuelen en activisten op te sluiten.

Şık werd destijds vrijgesproken. Met dertien andere gedaagden mocht hij zich een laatste keer uitspreken over de zaak. En terwijl zij allemaal onmiddellijk vroegen om vrijspraak, greep Şık, die rechtstreeks vanuit de gevangenis naar de rechtbank was gekomen, de gelegenheid aan om het Turkse gerechtelijke systeem te bekritiseren. Hij zei:

‘Deze rechtbank is symbool geworden van het kerkhof van gerechtigheid. De grafdelvers zijn de rechters en aanklagers zelf. Als je deze rechtbank binnenloopt, zie je een standbeeld van Vrouwe Justitia met een weegschaal. Deze weegschaal staat blijkbaar symbool voor gerechtigheid. Maar het is een feit dat zij niets weegt voor mensen die gerechtigheid zoeken in dit kerkhof.’

‘Deze rechtbank is symbool geworden van het kerkhof van gerechtigheid’

Toen Şık de zaal verliet om naar zijn cel terug te keren, ‘Ahmet zal worden vrijgelaten en weer schrijven!’

Hier kunnen alle 134 opgesloten Turkse journalisten op bouwen: een handvol collega’s en vrienden die naar hun hoorzittingen komen en steunbetuigingen roepen, zodat ze zich niet alleen hoeven te voelen. Niet dat het helpt, maar het is de enige steun die ze hebben.

Maar Şık was nog niet klaar met zijn betoog. Terwijl hij een gevangenisbusje in werd gesleept door de militaire politie, richtte hij zich tot de menigte en zei: ‘Deze beslissing moet een les zijn voor alle rechters en aanklagers. Ooit zullen we een leven hebben waarin de lach van onze kinderen echt is. Deze maffia-overheid, dit georganiseerde kwaad, zal het einde krijgen dat ze verdient.’

Hoe Ahmet Şık zich blijft verzetten

Dergelijke kritiek uiten in een Turkse rechtbank vereist lef. Maar dat doet Şık al twintig jaar als onderzoeksjournalist: hij zegt waar het op staat. En hij heeft het nooit bij het verkeerde eind gehad.

Şık is een zeldzame stem te midden van alle Turkse intellectuelen, activisten en journalisten. Ga maar na: als meer dan 105.000 mensen ervan worden verdacht lid te zijn van de Fethullahistische Terreurorganisatie (FETÖ), die als officiële staatsvijand én als verantwoordelijke voor de mislukte staatsgreep op 15 juli 2016 wordt aangewezen, dan regeert de angst.

Niemand durft meer iets kritisch te zeggen als de minister van Justitie trots aankondigt dat meer dan 41.000 mensen gearresteerd zijn vanwege hun vermeende connectie met terrorisme in het land. Duizenden ambtenaren, dokters, academici, bestuurders en leraren zijn ontslagen. Turkse burgers verlinken hun landgenoten nu ook. De Turkse inlichtingendienst Millî İstihbarat Teşkilatı (MIT) zegt in 2016 door te zijn gecontacteerd met belastende informatie over hun vrienden, buren en collega’s.

Wat het referendum voor Turkije betekent

Onder deze omstandigheden gaat Turkije nu een nieuw referendum over een presidentieel systeem in.

Als het ja-kamp wint, betekent dat dat Turkije in plaats van een parlementair, een presidentieel systeem wordt. De president krijgt dan veel meer controle over de wetgevende macht en mag ministers benoemen en ontslaan. En Erdoğan zou tot 2029 president kunnen blijven als hij dat wil.

‘Zeynep,’ zei hij tegen me, ‘fascisme keert altijd terug’

Nu lijkt hij vooral bang. Ja en nee gaan gelijk op in de peilingen. In plaats van dat hij als redelijke politicus uitlegt waaróm we dit systeem nodig hebben, schreeuwt hij vanaf televisie dat alle nee-stemmers terrorisme en Mensen die nee-flyers uitdelen worden opgesloten. En als ze niet opgesloten worden, worden ze in elkaar geslagen door

Dit referendum is een finale voor Erdoğan én voor de mensen die zo hard hebben gewerkt om Turkije tot goed functionerende democratie om te vormen. Mensen zoals Ahmet Şık. Maar Erdoğans macht is zo sterk, dat het nog maar de vraag is wat het land te wachten staat bij een ‘nee.’

Het zal hem waarschijnlijk nog resoluter maken. Kijk maar naar de parlementsverkiezingen in 2015: de AKP-partij van Erdoğan verloor voor het eerst in jaren zijn absolute meerderheid in het parlement en slaagde er niet in om een regering te vormen. Hierop schreef Erdoğan nieuwe verkiezingen uit en haalde hij - na een keihard offensief tegen de Koerden - wél de meerderheid van de stemmen.

Aan de andere kant menen dat de ultieme droom van Erdoğan, een presidentieel systeem, hem weleens tot kalmte kan manen. Een naïef en gevaarlijk argument. Elke keer als ik het hoor, denk ik aan Şık. ‘Zeynep,’ zei hij tegen me, ‘fascisme keert altijd terug.’

Dit artikel werd uit het Engels vertaald door Maaike Goslinga.

Lees ook:

Erdogan kan met het Turkse referendum zijn macht vergroten. Deze ondergedoken militairen vertellen wat er nu al gebeurt Het Turkse referendum van deze zondag kan Recep Tayyip Erdogan meer macht geven. Ondertussen versterkt de Turkse president op andere fronten de greep op zijn bevolking. Ik bezocht vijf Turkse militairen die moesten onderduiken en vrezen voor hun familie. Lees het verhaal van Ludo Hekman hier terug Erdogan verkiest megaprojecten boven democratie (en zo ziet dat eruit) Wat gebeurt er met de welvaart als de democratie wordt afgebroken? Deze vraag is in de veertien jaar dat Recep Tayyip Erdogan Turkije regeert, beantwoord. De Turkse president verkoos mega-bouwprojecten boven het lastige democratiseringsproces, met fotograaf Ahmet Polat breng ik de kwalijke gevolgen in beeld. Lees het verhaal van Erdal Balci hier terug