Even geleden over het nut van netwerktheorie en -analyse voor de journalistiek. Hiermee kun je de samenhang tussen dingen, gebeurtenissen, mensen en groepen onderzoeken. Ik gebruik hier sinds kort een relatief nieuwe databasevorm voor: Neo4j.

Een van de onderwerpen die ik met behulp van netwerktheorie en -analyse wil onderzoeken, is extreemrechts. Ik wil graag weten wat de verschillende stromingen binnen extreemrechts zijn en hoe ze zich tot elkaar verhouden.

Maar ook: hoe krijgt de alt-right in Nederland gestalte? Zijn er contacten tussen extreemrechts en het Forum voor Democratie? Waar en hoe loopt het extreemrechtse netwerk over in het netwerk van de PVV? Wie zijn belangrijk in deze netwerken? En, nog belangrijker, in hoeverre werken groepen en personen lokaal en internationaal samen?

Ik sta echt nog helemaal aan het begin van dit onderzoek en zal binnenkort met een uitgebreid aftrapstuk komen waarin ik mijn hypothese en werkplan presenteer (ik wil dit project met andere media gaan doen en dat kost tijd en geld om op te zetten).

Ondertussen ben ik bezig met wat testjes om te kijken hoe Neo4j mij kan helpen, wat voor data ik precies nodig heb, wat ik precies uit verschillende bronnen kan halen en welke andere methoden nodig zijn.

Onlangs heb ik uitgebreid gesproken met Willem Wagenaar, onderzoeker (en wandelende encyclopedie) naar extreemrechts bij de Anne Frank Stichting in Amsterdam. Kort geleden publiceerde hij een interessant en vooral heel over extreemrechtse groepen in Nederland.

De factsheet bestaat uit voorgeschiedenis van extreemrechts in Nederland en zet de ideologische verschillen tussen de groepen kort uiteen (hier kom ik later nog op terug). De factsheet somt vervolgens op:

  • welke groepen er zijn;
  • wat hun ideologische kleur is;
  • wat hun aanhang is;
  • waar ze actief zijn en
  • aan welke acties en demonstraties ze recent hebben deelgenomen.

Het leek mij aardig om eens te kijken of ik deze factsheet in een netwerk kon gieten, met behulp van Neo4j. kun je downloaden (json) als je zelf met de data wilt spelen.

Een visualisatie die geen visualisatie is

Vooraf is belangrijk te vertellen dat de netwerkfragmenten geen visualisatie zijn. Het is een visuele weergave van een database, dus van een logische ordening van data.

Neo4j werkt daarbij met nodes (entiteiten) en edges (relaties). Een node is in dit geval bijvoorbeeld:

  • een organisatie;
  • een locatie;
  • een website of socialemedia-account;
  • een gebeurtenis;
  • een ideologie.

Die nodes kun je eigenschappen meegeven. De node ‘organisatie’ heeft bijvoorbeeld de eigenschappen ‘naam,’ ‘afkorting’ en ‘oprichtingsdatum.’ De node ‘gebeurtenis’ heeft in mijn database bijvoorbeeld de eigenschappen ‘type’ (demonstratie, actie, aanslag), ‘begin_datum,’ ‘eind_datum’ en ‘omschrijving.’

Het fraaie van Neo4j is dat de relaties tussen nodes net zo belangrijk zijn en je die óók eigenschappen kunt geven. Je kunt tussen een node ‘organisatie’ en ‘gebeurtenis’ bijvoorbeeld een relatie leggen met eigenschap ‘organiseerde,’ of ‘nam deel aan.’

Als je dan later de database wil bevragen, kun je queries (een vraag in code) maken als: ‘geef mij alle organisaties die tussen 2015 en 2017 deelnamen aan demonstraties en acties in Den Haag waar meer dan 50 mensen aan deelnamen.’

Goed, wat heeft dit opgeleverd?

Het rechts-extremistische netwerk in Nederland

Dit is wel erg groot en priegelig. Voor de duidelijkheid: blauwe bolletjes zijn organisaties, gele zijn gebeurtenissen, roze locaties, groen ideologie en grijs zijn websites en sociale media.

Wat we wél zien zijn drie clusters. Die grote onderaan bijvoorbeeld. Dit is een menging van klassiek neonazistische organisaties en nieuw extreemrechts (die zich meer tegen moslims en immigratie richten), zoals:

  • Crew38
  • Kameraadschap Noord-Nederland
  • Aktiefront Nationale Socialisten
  • Soldiers of Odin
  • Combat18
  • Blood & Honour

Er is ook een cluster linksboven. Dit is een ideologisch gemengde groep (nationaalsocialistisch en nieuw extreemrechts), zoals Landstorm, het Anti-Zionistisch Front en de Vrije Nationalisten Noord-Brabant, de Nederlandse Volks-Unie en Noord-Brabants Verzet.

Het is interessant om te onderzoeken waarom deze twee groepen gescheiden zijn. Het antwoord kan overigens heel eenvoudig zijn: dit zijn nog heel weinig data, de verbanden kunnen er wel degelijk zijn.

Tot slot zien we in de rechterbovenhoek een cluster van wat groepen die ideologisch in het ‘identitaire’ of neo-fascistische kamp zitten, zoals:

  • Zwart Front
  • Nieuw-Solidaristisch Alternatief
  • Defend Gouda

Opvallend zijn de internationale vertakkingen, met identitaire of fascistische clubs in Italië, Duitsland en Frankrijk.

Ik kan ook nog de data op andere manieren bevragen. Ik kan bijvoorbeeld kijken welke groepen bij welke gebeurtenissen waren betrokken (in Neo4j-code ‘MATCH p=()-[r:present_at]->() RETURN p’).

Welke organisaties zijn bij welke gebeurtenissen betrokken?

En nu?

Goed, dit was slechts een vingeroefening. De data zijn nog veel te beperkt om belangwekkende sporen voor onderzoek te vinden, laat staan om conclusies aan te verbinden.

De komende tijd ga ik de data flink uitbreiden met organisaties, gebeurtenissen en personen. Ik wil vooral ook relaties op sociale netwerken toevoegen - daar ben ik al mee bezig, maar daar zal ik de volgende keer wat meer over vertellen.

Heb jij nog ideeën over welke data nuttig kunnen zijn?