Hoop wint van pessimisme in Frankrijk. Kan Macron die waarmaken?

De locatie, de piramide op de binnenplaats van het Louvre, was majestueus én modern.^* De opkomst was regelrecht ontleend aan François Mitterrand: een man, alleen, op het punt zijn lot te aanvaarden, moet het Franse volk gaan leiden en stapt zijn toekomst tegemoet.

Emmanuel Macron liet er in zijn overwinningstoespraak geen misverstand over bestaan. Zijn taak als de nieuwe president van Frankrijk is immens en zwaar. Hij zal alleen slagen als hij in de vijf jaar die door de Franse kiezers zijn gegund de noodzaak kan wegnemen om op ‘de extremen’ te stemmen, van links en van rechts.

‘Ik zal niet wijken voor angst, leugens en illusies. Ik respecteer uw boosheid, uw teleurstelling en uw onzekerheid. Ik zal vechten tegen onwaarheden, tegen stilstand. Ik zal u bijeenbrengen en herenigen. Ik zal u dienen met nederigheid en kracht.’

Waarom je het mandaat van Macron niet moet overschatten

Macron kreeg twee derde van de uitgebrachte geldige stemmen.^* Een kwart van de Fransen bleef thuis, 10 procent stemde blanco of maakte het stembiljet ongeldig. Als je die stemmen meetelt, dan kreeg Macron de steun van niet 66 maar rond de 42 procent van de kiezers, en Le Pen niet de officiële 35 maar 22 procent.

Anders gezegd: ongeveer twintig miljoen Fransen steunden Emmanuel Macron. Elf miljoen wilden met Marine Le Pen in het Elysée de hele Franse en Europese orde omverwerpen. Dat is een stevig verschil, maar ook een teken dat de antisysteemstem buitengewoon krachtig is. Zeker als de boze thuisblijvers en blancostemmers erbij worden opgeteld.

En dit zijn nog maar de presidentsverkiezingen. Op 11 en 18 juni kiest Frankrijk in twee rondes een nieuwe Tweede Kamer, de Assemblée nationale. Het wordt een hele kunst voor Macron om daar een werkbare meerderheid te veroveren.

Eigenlijk kreeg Macron maar de steun van 42 procent van de kiezers

Wie zich ook realiseert dat...

• volgens eerste peilingen ruim de helft van de Macron-stemmers liever op iemand anders had gestemd;
• twee derde van de Fransen niet wil dat Emmanuel Macron bij de parlementsverkiezingen een absolute meerderheid haalt

...ziet des te scherper dat de taak voor Macron inderdaad formidabel is.

De jongste president van Frankrijk zal alles wat hij beloofde moeten belichamen – hij zal echt die kloof tussen het optimistische Frankrijk en het afgehaakte Frankrijk moeten dichten. Dat beloofde Jacques Chirac ook nadat hij alle niet-Front-National-stemmen op zich had verenigd in 2002, om vervolgens alleen met zijn partijgenoten het land te besturen.

De mislukking van Chiracs tweede ambtstermijn was dramatisch en compleet. Dat verraad van zijn niet-geestverwante kiezers belette nu mede de openlijke vorming van een ‘front républicain’ om Le Pen te stuiten. Individuele kiezers hebben er wel naar gehandeld, daarbij geholpen door de ordinaire scheldhouding en het gebrek aan kennis van zaken gedemonstreerd door Marine Le Pen in het lange tv-debat van afgelopen woensdag.

Wat Macrons magiefactor nu moet betekenen

Emmanuel Macron heeft de oude partijen van links én rechts bewust bij de kringloop afgeleverd. Maar nu moet hij binnen vier weken zijn pas een jaar geleden gevormde beweging En Marche! omzetten in een partij die kandidaten kan rekruteren en zetels winnen.

Tegelijk moet Macron per direct boven de partijen uitstijgen en ook de kiezers van de conservatieve Republikeinen en de verslagen linkse partijen inspiratie en houvast bieden. En natuurlijk evenzeer bij de ‘Fransen van onderen’ die bij Marine Le Pen hun toevlucht zochten.

Alles zal afhangen van symbolische gebaren, eerste initiatieven die het vertrouwen vergroten. Wat dat betreft was zijn toespraak op de binnenplaats van het Louvre niet voor niets omgeven met symbolen van moderniteit én kennis van de Franse geschiedenis. Die worden in Frankrijk herkend en gewaardeerd.

Macron de filosoof, politieke wetenschapper, oud-bankier en –minister is een natuurtalent, net voldoende politicus om geloofwaardig te zijn, maar ook een bron van hoop en energie die zeldzaam is in zijn soort. Zijn magiefactor doet denken aan die van John F. Kennedy, de vroege Bill Clinton, de Labour-reddende Tony Blair en de eerste zwarte Amerikaanse president Barack Obama met zijn Yes We Can.

Bij zijn onwaarschijnlijke opkomst werd Macron ongetwijfeld geholpen door de schandalen rond de rechtse kandidaat en vorig jaar nog gedoodverfde winnaar François Fillon én de implosie van het presidentschap van François Hollande en diens Parti Socialiste.

Maar het was zijn visie, talent en overtuiging om niet alleen de aantrekkingskracht van een centrum-koers maar ook van een onverdund pro-actief pro-Europees beleid te durven verdedigen. Geen verdund nationalisme en protectionisme als een Front National léger, geen namaak-vreemdelingenvrees zoals Sarkozy dat keer op keer probeerde.

Kan Marine Le Pen nog wraak nemen in het parlement?

Marine Le Pen wijst er terecht op dat zij ruim een derde van de kiezers achter zich heeft gekregen. Zij wil in de Assemblée nationale dé oppositiepartij worden. Dat is tot dusver nooit gelukt. De partij kwam door de werking van het districtenstelsel nooit verder dan twee van de 577 zetels in de Assemblée nationale. Men is nu blij met 15 of 20 zetels. 

Er moet meer gebeuren. Het Front National (FN) moet volgens Marine Le Pen grondig worden verbouwd, en misschien wel de belaste naam afschudden – iets wat stoorzender en oprichter Jean-Marie Le Pen direct betwistte. Als het FN opnieuw met weinig zetels uit de Kamerverkiezingen van over een maand komt, is de grote vraag of het verslagen conservatieve Frankrijk van François Fillon en de Republikeinen, dat geen of schoorvoetend afstand nam van Le Pen, met een sterke fractie in de nieuwe Assemblée kan terugkomen.

Le Pen hoopt dat oud-rechts met het Front National samen een verenigde patriottische beweging kan vormen

Waar Le Pen op hoopt is dat oud-rechts met het Front National samen een verenigde patriottische beweging kan vormen die het Macron bij iedere stap moeilijk kan maken. Zoals de socialisten en linkseren van Mélenchon ook niet direct beloofden het hervormingsproject van de nieuwe president te zullen ondersteunen.

Een Franse president is wel machtig en hij geniet – tot het tegendeel blijkt – een fiks krediet bij zijn volk, maar de Assemblée nationale kan hem de voet wel hinderlijk dwars zetten. Gezien de gevarieerde boosheden onder de Fransen belooft dat veel bombarie in het parlement en op straat, waar politiek Parijs altijd goed naar luistert. Redelijkerwijs kan Emmanuel Macron geen betrouwbare meerderheid achter zich krijgen in het parlement.

Laten we nu niet naïef zijn...

Hooppresidenten als John F. Kennedy, Bill Clinton en Barack Obama, de jonge premier Tony Blair, zij allen vielen meer of minder ten prooi aan de hardheid van het ambt, de roekeloze oppositie en de onwijsheid van de macht. Zal Emmanuel Macron sterker zijn, meer samenbinden, de pijn verzachten waar de wonden schrijnen? We moeten niet naïef zijn.

En toch, en toch, de factor hoop, het verlangen naar vernieuwing, naar weer eens nationale vrede kunnen het voorlopig winnen van het traditionele pessimisme, de morosité waar Frankrijk zich ook graag in wentelt. ‘Uw gedrevenheid, uw energie en uw moed zullen mij dragen,’ bezwoer Emmanuel Macron de tienduizenden toehoorders in het culturele hart van Parijs die zijn overwinning vierden.

Geen wonder dat de Europese Commissie in Brussel en de Duitse regering opgelucht ademhaalden. Het nieuwe post-Brexit-Europa kan Macrons energie goed gebruiken. Reken maar dat ook het Nederlandse kabinet blij is.

Al die opluchting zal van korte duur zijn als de Europese Unie zich niet de waarheid laat zeggen door de teleurgestelden, de overbodigen, de wegbezuinigden. Als Emmanuel Macron, Angela Merkel en Mark Rutte het Europese ideaal willen redden en een nieuw leven geven dan zullen zij duidelijk moeten maken dat de EU niet een kaal en kil handelsblok is, maar ook een waardengemeenschap. Het vertrek van het Verenigd Koninkrijk maakt dat makkelijker. Maar het moet wel gebeuren.

Opgelucht ademhalen dat de bestaande orde niet is ingestort is niet zo verstandig als je de democratische betonrot ongehinderd zijn werk laat doen.

...maar wel hoop hebben voor Europa

Maandag 8 mei herdacht Emmanuel Macron aan de zijde van vertrekkend president Hollande de bevrijding van het nazi-juk onder de Arc de Triomphe. Hij legde een krans, ontstak een vlam en sprak met veteranen, toonde echte belangstelling en kreeg zichtbaar steun van verschillende oudgedienden.

Voor het eerst belichaamde Emmanuel Macron het presidentschap van Frankrijk zoals president De Gaulles biograaf Alain Peyrefitte dat typeerde: ‘een contract tussen een man en het Franse volk’.

Voorlopig staat Emmanuel Macron voor hoop. Frankrijk koos voor optimisme, voor aanpakken boven klagen, voor fatsoen boven haat. Europa kan daar veel van gebruiken.

In mijn Politiek Dagboek probeer ik achtergrond te geven bij het nieuws over politiek en democratie. Het zijn persoonlijke notities bij de actuele gang van zaken. Volgende week kan de invalshoek weer anders zijn.

Meer van De Correspondent?