Twee weken geleden vroeg ik jullie om hulp. Ik had een jaar aan airplay van radiozender 3FM geteld, en leerde dat slechts één op de vijf gedraaide artiesten vrouw is. Op festivals als Pinkpop bleek het programma nog ongelijker.
In een oproep vroeg ik hoe ver de scheve man-vrouwverhoudingen in de muziek reiken en wat erachter zit. Een heleboel reacties van experts, artiesten en muziekliefhebbers volgden. Blijkt dat dit onderwerp sterk leeft binnen de muziekwereld. Dit zijn de drie belangrijkste lessen die ik tot nu toe in gesprek met jullie heb geleerd.
1. Kinderen maken al onderscheid
Het is één ding om te constateren dat vrouwen in muziek ondervertegenwoordigd zijn, het is iets anders om te achterhalen waarom. Bijna alle experts die ik spreek, zeggen dat het al vroeg begint.
Volgens Katja Keersmaekers, boeker bij Friendly Fire, begint het al bij de voorbeelden waar kinderen mee opgroeien. Zo zijn er weinig beroemde vrouwelijke gitaristen in de popmuziek om voor meisjes als voorbeeld te dienen.
Dat heeft volgens Keersmaekers met instrument-stereotypes te maken. Van jongs af aan leren we muziekinstrumenten te associëren met jongens of meisjes.
Meisjes spelen liever piano, dwarsfluit en viool; jongens gitaar, drums of trompet
Het is weleens aangetoond dat volwassenen andere instrumenten toewijzen aan jongens dan aan meisjes. Deze studie is alleen wel vrij oud (1981), dus dit kan nu anders zijn. Recenter onderzoek toont dat kinderen zulke stereotypes al jong overnemen. Dat meisjes tussen de negen en elf jaar oud een sterke voorkeur hebben voor piano, dwarsfluit en viool, terwijl jongens liever gitaar, drums of trompet spelen.
Jongens én meisjes vinden dat meisjes geen gitaar moeten spelen en jongens geen dwarsfluit. Hun belangrijkste argument? Dat ze nog nooit een meisje gitaar (of jongen dwarsfluit) hebben zien spelen.
En dat verschil zie je weer terug in hun daadwerkelijke keuze van een instrument. 89 procent van de kinderen die dwarsfluit spelen zijn meisjes, volgens een Britse studie uit 2008. Elektrische gitaar wordt juist voor 81 procent door jongens bespeeld.
Wat we nog niet weten, is hoeveel jongens en meisjes in Nederland welke instrumenten leren, en wat voor rol muziekscholen spelen. Wel blijkt dat als je gelijke kansen in de muziekwereld wil, het niet genoeg is naar de cijfers aan de top te kijken. Tegen de tijd dat je (niet) op de radio wordt gedraaid, zijn de rollen in belangrijke mate al verdeeld.
2. De muziekwereld is op mannen ingericht
Niet dat de ondervertegenwoordiging van vrouwen alleen door stereotypes uit onze jeugd komt. Voor vrouwen die professioneel muzikant worden, is het speelveld nog steeds ongelijk.
Veel mensen die ik spreek onderschrijven dat muziek een mannenwereld is. Zo mailde één lezer een recent sociologisch onderzoek van de universiteit van Toronto dat uitwijst dat we ‘artiest’ zijn sneller associëren met mannen dan vrouwen, en een diepgewortelde overtuiging hebben dat vrouwelijke artiesten minder competent zijn.
Een andere lezer stuurde me zijn masterscriptie van de studie cultuurwetenschappen, waarin hij concludeert dat muziekjournalisten authenticiteit vaker aan mannelijke muzikanten toeschrijven, en vrouwelijke acts vaak zien als fantasieën voor mannen.
Naast perceptie spelen ook praktische zaken een rol. Hoewel vrouwelijke acts geacht worden zich op te doffen voor een optreden, zijn daar niet altijd faciliteiten voor. Dat observeert 3FM-dj Roosmarijn Reijmer. Hoe kun je verwachten dat iemands lippenstift altijd perfect zit, wanneer festivals backstage vaak geen enkele goed uitgelichte spiegel hebben?
Het is een subtiel voorbeeld van hoe de infrastructuur van de muziekwereld uitgaat van mannen. Reijmer ziet de scene graag inclusiever worden. ‘Niet door vrouwen voor te trekken, maar door te vragen: ‘wat heb je nodig?’’
Volgens Reijmer heeft het weinig zin je blind te staren op het gebrek aan vrouwelijke headliners. Het gaat erom dat vrouwen de kans krijgen zich naar dat punt toe te werken. Zet meer getalenteerde vrouwelijke acts op de kleinere podia, zo krijg je meer vissen in de vijver.
3. De muziekwereld wil verandering
Toen mijn oproep verscheen, waren er ook lezers die vroegen wat nu eigenlijk het probleem is. Waarom zouden de verhoudingen gelijk moeten zijn? Over die vraag kan ik kort zijn: ik pleit niet voor gelijke verhoudingen, ik pleit voor gelijke kansen.
Ik pleit niet voor gelijke verhoudingen, ik pleit voor gelijke kansen
Op dit moment zijn de kansen voor mannen en vrouwen niet gelijk. Muzikale stereotypes zijn ons met de paplepel ingegoten. Het is niet ‘nou eenmaal zo’ dat vrouwen ondervertegenwoordigd zijn in muziek, we maken dat zo.
Als er iets duidelijk wordt uit alle reacties op de oproep, is het dat een groot deel van de muziekwereld dit wil helpen veranderen. Hoe die verandering precies vorm krijgt, valt verder te bespreken. Eén punt komt naar voren in bijna ieder gesprek: het begint met bewustwording. En die is in volle gang.
De komende weken schrijf ik nog twee verhalen over dit thema. Eén dat de reikwijdte van de scheve man-vrouwverhoudingen op de radio in kaart brengt, en één waarin ik onderzoek hoe het anders zou kunnen.
Meer lezen?
Er spelen heel weinig vrouwen op 3FM en Pinkpop. Wat zit daarachter? Ik telde wat er in één jaar werd gedraaid op 3FM. Eén op de vijf gedraaide artiesten blijkt vrouw. Bij festivals als Pinkpop zijn de verhoudingen nog schever. Ik onderzoek hoe ver dit reikt en waardoor het komt. Helpen jullie mee? Hoe headliners het budget van ‘s werelds oudste jaarlijkse popfestival opslokken De meeste grote muziekfestivals zijn afgelopen jaren een stuk duurder geworden. Maar worden de artiesten daar ook rijker van? Als je naar de bestedingen van Pinkpop kijkt, kun je concluderen: ja, maar vooral de headliners. Zo werd #inspiratie iets dat zelfs in je koffie zit Starbucks verkoopt niet alleen espresso, maar wil ook ‘de ziel inspireren.’ En de kinderopvang is er niet alleen voor luiers en speelgoed, maar ook voor inspiratie. In de eenentwintigste eeuw heeft iedereen inspiratie nodig – en waar gezocht wordt, wordt geleverd.Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!