Illegale visserij is een gigantisch probleem. Zo ga je het (niet) tegen

Illegale visserij is een hardnekkig probleem. De mondiale visbestanden verkeren in zwaar weer (minstens 30 procent is overbevist en minstens 60 procent volledig bevist) en het reguleren van visserij schiet mondiaal gezien ernstig tekort. Illegale visserij glipt door de mazen van elke wet- en regelgeving en verergert het probleem.

De omvang van illegale visserij is groot: volgens schattingen valt tot wel 31 procent van alle gevangen vis in de categorie illegaal, niet gerapporteerd of ongereguleerd.

Wat kun je eraan doen? Hoe voorkom je dat – bijvoorbeeld – Thaise vissers honderden mijlen buitengaats op een lege zee de regels aan hun laars lappen en met vervalste certificaten hun vis exporteren naar Europese markten?

Wat de Europese Unie hier aan doet...

In een vorig artikel inventariseerde ik de problemen rondom mondiaal visserijbeheer en liet zien welke oplossingen er zijn. Een van de experts die ik interviewde, noemde Europees beleid als een lichtpunt.

Eerst krijgen landen een gele kaart als waarschuwing. Als na onderhandelingen de situatie niet verbetert, volgt een rode kaart

Als landen illegale visserij oogluikend toestaan, kan de EU deze landen straffen met een importverbod. Eerst krijgen ze een gele kaart als waarschuwing. Als na onderhandelingen de situatie niet verbetert, volgt een rode kaart, waarna ze geen enkele vis meer naar de EU mogen exporteren.

Het klinkt als een mooie oplossing: de EU die landen aan de andere kant van de wereld dwingt op een verantwoorde, duurzamere manier te vissen en mondiale visserijverdragen na te leven. De EU is ‘s werelds grootste importeur van vis, dus de gele en rode kaarten zouden een verschil kunnen maken.

...en waarom vooral kleine landen daar de dupe van zijn

Alleen maakt de EU er in sommige gevallen een potje van, zegt Eva Romée van der Marel. De Nederlandse juriste promoveert in Noorwegen op dit EU-beleid.

‘Natuurlijk is het goed dat de EU iets doet aan illegale visserij. Maar dit systeem is intransparant en de juridische onderbouwing rammelt soms. Bovendien is de EU opportunistisch: ze pakt alleen kleine landen aan.’

Goed, in Papoea-Nieuw-Guinea en Thailand werkte het...

De EU pakt illegale visserij aan als andere landen verzaken. Wat is daar mis mee?

‘Laat ik vooropstellen dat illegale visserij een ernstig probleem is en dat de intenties van de EU om er iets tegen te doen oprecht zijn. Ook kan het effectief zijn: landen als Thailand en Papoea-Nieuw-Guinea doen onder druk van de EU nu veel meer tegen illegale visserij. De EU vraagt doorgaans om scherpere wetgeving – waarin illegale visserij wordt omschreven inclusief minimale straffen – meer en betere administratie en meer inspecties. Sommige landen krijgen van de EU ook financiële en praktische hulp om haar tegen te gaan.’

‘Landen als Thailand en Papoea-Nieuw-Guinea doen onder druk van de EU nu veel meer tegen illegale visserij’

‘Bovendien kan het beleid een welkome aanvulling zijn op mondiaal visserijbeheer. Nu zijn er in internationale verdragen drie type staten die er iets aan moeten doen: vlagstaten, de landen onder wier vlag een visser vaart, kuststaten, in wiens wateren gevist wordt, en de havenstaten, waar de vis aan land wordt gebracht.’

‘De marktstaat, waar de vis wordt verkocht, kan echter ook een rol spelen. Bijvoorbeeld door de import van illegaal gevangen vis te verbieden. De EU is de eerste die dit beleid op grote schaal toepast.’

...maar in China?

Wat is dan het probleem?

‘Een belangrijk probleem vormen de verdragen van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Deze verbieden protectionisme: je mag import niet verbieden om de eigen industrie te beschermen. Als je de import uit het ene land om een bepaalde reden verbiedt, moet dat voor alle andere landen gelden. En je eigen producenten moeten aan dezelfde eisen voldoen.’

‘De rode kaarten van de EU lijken niet aan die voorwaarde te voldoen. Waarom wordt het ministaatje Salomonseilanden wel aangepakt, maar niet China, ’s werelds grootste exporteur waar ook veel illegale visserij voorkomt? Waarom vraagt de EU aan Thaise vissers maatregelen te nemen die ze niet krijgt geïmplementeerd bij haar eigen vissers?’

‘Dat riekt naar discriminatie en protectionisme. En mocht ooit een zaak voor het handelstribunaal van de WTO komen, dan zal de EU er een flinke dobber aan hebben haar beleid te verdedigen.’

Ook problematisch: de juridische onderbouwing

Tsja, dan is de WTO het er niet mee eens. Als de EU met dit beleid het instorten van visbestanden weet te voorkomen, lijkt me dat ondergeschikt.

‘Wellicht, maar als het tot een zaak in de WTO komt, kan het hele EU-systeem onderuitgehaald worden. De handelsverdragen van de WTO zijn een realiteit. Ik zou zeggen: als je het doet, doe het dan goed. Zorg dat de juridische basis én toepassing op orde is.’

‘Europa komt hiermee weg omdat het de bovenliggende partij is’

‘Maar er zijn meer problemen. De juridische onderbouwing van een gele kaart is soms zwak. Het systeem is ook intransparant. Na het uitdelen van een gele kaart volgen onderhandelingen achter gesloten deuren. De documentatie wordt pas vrijgegeven als een land na goed gedrag van de lijst wordt afgehaald, en dan nog alleen na speciale toestemming. Niemand kan dus goed controleren wat de EU precies wil en hoe ze dat doel wil bereiken.’

‘De EU is onvoorspelbaar: ze verzet de piketpaaltjes naar believen, soms ook tijdens het proces. Europa komt daarmee weg, omdat het de bovenliggende partij is: het importeert veel vis en koopt vaak visrechten van deze landen zodat Europese schepen er kunnen vissen.’

Want het draait allemaal om... geld

Dit gaat dus om economische motieven?

‘Uiteraard. De EU zegt dat ze dit beleid voert om overbevissing te voorkomen maar ook om een ‘level playing field’ te creëren: als Europese vissers zich aan de regels moeten houden, moeten andere vissers dat ook. Dit is natuurlijk ook in het belang van Europese vissers, en vergeet niet dat zij vaak ook in dezelfde wateren vissen als de vissers van de landen die een gele of rode kaart krijgen. Door illegale visserij te bestrijden, helpt de EU dus ook haar eigen vissers.’

‘De EU heeft geen bevredigend antwoord op de vraag waarom ze wel kleine landen als Sierra Leone of de Salomonseilanden aanpakken, maar niet China. Persoonlijk denk ik dat andere, economische belangen met China te groot zijn. En dat de EU weet dat China een zaak in de WTO kan aanspannen, maar dat kleine landen dat niet zullen doen omdat dat een zeer kostbare aangelegenheid is.’

De gele en rode kaarten lijken ook een vorm van machtspolitiek.

‘Ik doe vooral juridisch onderzoek, maar ja: daar lijkt het soms wel op.’

‘Zo onderhandelde de EU met het eilandstaatje Kiribati om Europese vissers in zijn wateren te laten vissen. De onderhandelingen mislukten en niet lang daarna kreeg het land een gele kaart wegens illegale visserij. Kiribati heeft ook een probleem met illegale visserij, maar dat geldt voor zo ongeveer alle kuststaten. Het is op z’n minst opvallend dat juist Kiribati op dat moment een gele kaart krijgt.’

‘Zo’n gele kaart heeft behoorlijke negatieve gevolgen: Kiribati heeft een belangrijke overslaghaven en zeer rijke wateren waar vele buitenlandse vissers tonijn vangen. Met zo’n gele kaart worden andere landen bang dat zij wellicht hun Europese afzetmarkt voor in Kiribati gevangen tonijn kunnen verliezen. Dit heeft grote gevolgen voor een land als Kiribati, dat er economisch zeer afhankelijk van is, zeker als de rode kaart daadwerkelijk wordt uitgedeeld. Om er voor te zorgen dat dit niet gebeurt moet zo’n land voldoen aan een waslijst van soms ingrijpende en kostbare maatregelen.’

Welke gevolgen kan dit hebben?

‘Het beleid zet veel kwaad bloed bij de getroffen landen. Mensen vinden het oneerlijk en hypocriet, merkte ik op de Salomonseilanden toen ik daar onderzoek deed. Ze vragen zich af: waarom krijgen wij straf en anderen niet? Wil de EU onze vissen beschermen of haar eigen vissers? En de EU vist eerst haar eigen zeeën leeg, dan de wereldzeeën met hun megaschepen en vervolgens komen ze óns vertellen dat wij verkeerd bezig zijn!’

‘Een ander gevaar is dat een nieuwe manier om visserijbeheer vorm te geven – de rol van de marktstaat, die import van illegale visserij kan verbieden – in diskrediet wordt gebracht en mogelijk door de WTO wordt verboden. Dat is jammer, want marktstaten kunnen een positieve, krachtige rol spelen in het mondiale visserijbeheer.’

Dus?

Hoe moet het wel?

‘Zorg voor een solide juridische basis. Creëer duidelijkheid over welke internationale regels je toepast en hoe je die interpreteert, want daar is lang niet iedereen het over eens. Wees open en transparant. Leg je wil niet op, maar voer een gelijkwaardige discussie met de landen wier gedrag je wilt verbeteren.’