Zo weinig vrouwen kwamen er afgelopen jaar op de Nederlandse radio

In eerste instantie ging ik hier maar één stuk over schrijven. Hoeveel kun je zeggen over de ondervertegenwoordiging van vrouwen in muziek? Je kunt wat turven bij festivals, naast de radio zitten en liedjes tellen, maar de reikwijdte en oorzaken blijven een mysterie.

Twee dingen deden mij van gedachten veranderen. Eerst achterhaalde mijn collega Dimitri Tokmetzis een jaar aan gedraaide liedjes van zes grote radiozenders. Data die ik in Nederland nooit eerder verzameld heb gezien. Al snel bleek dat er weinig vrouwen worden gedraaid.

Vervolgens presenteerden we de eerste bevindingen en boden allerlei experts per mail en onder het artikel hun hulp aan.

Nu kunnen we de verhoudingen tussen mannelijke en vrouwelijke acts op de radio in kaart brengen, én kijken we naar mogelijke verklaringen.

Wat zeggen de cijfers?

De cijfers liegen er niet om. Verreweg de meeste artiesten die je hoort zijn mannen. Wel zijn er verschillen tussen de zenders. Bij Radio 538 en Radio 2 is één vijfde vrouw. Qmusic en Sky Radio draaien respectievelijk 25 en 30 procent vrouwelijke artiesten.

Wel is de meest gedraaide artiest een vrouw: Adele.

Drie mogelijke oorzaken

Veel mensen in de muziekwereld willen iets doen aan deze scheve verhoudingen. Niet alleen artiesten, ook boekers en radiomakers zijn ermee bezig. Zelfs rechtenorganisatie Buma/Stemra werkt mee aan een onderzoek hiernaar.

Toch is het te vroeg om de champagne open te trekken, leerde ik van cultuursocioloog Pauwke Berkers.

Vijftien jaar geleden schreef hij zijn masterscriptie over vrouwen in punk. Met zijn collega Julian Schaap onderzoekt hij nu de man-vrouwverhoudingen in metal. Berkers vertelde me dat hij discussies over vrouwelijke artiesten ziet komen en gaan.

Dus hoe voorkom je dat het gesprek na de aanvankelijke ophef doodbloedt? Om te beginnen door verder te kijken. Ja, radio draait weinig vrouwen. Maar waarom? Drie mogelijke redenen.

1. De scheve verhoudingen beginnen al op de basisschool.

Studies wijzen uit dat westerse kinderen al jong leren dat sommige instrumenten nu eenmaal mannelijk zijn. Zo vinden jongens én meisjes dat meisjes geen gitaar moeten spelen en jongens geen dwarsfluit.^* Waarom? Ze hebben nog nooit een meisje gitaar (of jongen dwarsfluit) zien spelen.

Dat zie je terug in hun daadwerkelijke keuze van een instrument. 89 procent van de kinderen die dwarsfluit spelen zijn meisjes, volgens een Britse studie uit 2008. Elektrische gitaar wordt juist voor 81 procent door jongens bespeeld. De rollen worden dus in belangrijke mate al vroeg verdeeld. En dat hoor je op de radio.

2. Het archetype van de artiest is mannelijk.

Goed, meisjes spelen vooral piano, dwarsfluit en viool; jongens vooral gitaar, drums of trompet. Prima, zou je kunnen zeggen, dan gaan vrouwen toch de klassieke muziek in?

Maar je hebt ook nog zoiets als discriminatie. Een Amerikaanse studie uit 1997^* toont dat blinde audities helpen tegen de ondervertegenwoordiging van vrouwen in orkesten.

Vrouwen die op basis van hun muziek wel worden gekozen, worden als hun gender bij de jury bekend is dus niet gekozen. Hier blijkt discriminatie niet alleen onrechtvaardig, het kost orkesten en het publiek ook goede musici.

Een mogelijke verklaring hiervoor: het ideaalbeeld van ‘de artiest’ is impliciet mannelijk. Dat concludeert een recent sociologisch onderzoek van de universiteit van Toronto.^* Zo’n ideale artiest stort zich volledig op zijn roeping, ten koste van andere vaardigheden en zijn familieleven. De asociale eigenschappen van zo’n ‘creatief genie’ passen binnen de maatschappelijke norm rondom mannelijkheid.

Neem Amy Winehouse en Libertines-frontman Pete Doherty. Beiden waren extreem succesvol in dezelfde periode, beiden waren drugsverslaafd. Toch werd Doherty volgens een studie^* destijds gezien als een held die grenzen opzoekt (rock and roll), terwijl Winehouse vaker als zorgwekkend of gestoord werd beschreven (rock and fall).

Waarom schrijven media zo anders over Doherty dan over Winehouse? Heeft het ermee te maken dat daar vooral mannen aan het woord zijn? Eén auteur schreef in The Guardian dat hij Doherty wilde zijn. Zou hij dat ook met Winehouse hebben?

3. Mannen domineren de muziekwereld.

Dat er vooral mannen aan het woord zijn geldt niet alleen in de muziekjournalistiek. Ook de industrie is van oudsher een mannenbolwerk. In Groot-Brittannië is uitgezocht dat stagiairs en beginners in de industrie vaak vrouwen zijn, maar dat mannen alle rangen daarboven domineren.

Ook in Nederland zijn het vaak mannen aan de top. De precieze verhoudingen zijn voor zover ik weet niet bekend, al maakte Noisey vorig jaar een begin met tellen.

In hoeverre dit de kansen van vrouwelijke artiesten beïnvloedt valt moeilijk te zeggen. Het zou deel van de reden kunnen zijn dat de muziekwereld in grote mate op mannen is ingericht.

Kan het anders?

Enerzijds zijn de cijfers waar dit verhaal mee begon een symptoom. Als je alleen kijkt hoe weinig vrouwen radio draait, mis je belangrijke oorzaken. Zo beginnen de scheve verhoudingen al bij kinderen.

Anderzijds wijst onderzoek uit dat er in de muziekwereld discriminatie plaatsvindt. En uiteindelijk zijn die radiocijfers ook een oorzaak. Want de belangrijkste reden dat kinderen gitaren voor mannen vinden, is dat ze steeds mannelijke gitaristen zien.

Het gaat dus om voorbeelden. Zolang we muziek van jongs af aan leren kennen als een mannenwereld, houden we dat in stand wanneer we opgroeien.

Dus wat moet je met zo’n kip-en-eiprobleem? Het antwoord zou weleens kunnen schuilen bij de kuikens.

Tussen het kind en de topartiest die hem of haar wel of niet inspireert, vind je de jonge muzikant. De categorie ‘veelbelovend talent,’ de categorie ‘gaat nog hoge ogen gooien.’ Gelijke kansen creëren voor vrouwelijke artiesten begint daar.

Dat leerde ik van Roosmarijn Reijmer, dj bij 3FM, de eerste radiozender waar ik turfde. Zet meer vrouwelijke talenten op kleine podia, zodat ze kunnen uitgroeien tot de vrouwelijke headliners die nu nog opvallend afwezig zijn op festivals.

Dit betekent bewust inzetten op meer kansen creëren voor vrouwen in de muziek. Sommigen zullen dat opvatten als positieve discriminatie. Volgens mij is het juist een vermindering van discriminatie. Daarbij betekent het meer en diverser talent op het podium.

Of het realistisch is dat dit gaat gebeuren? Mijn eerste oproep over dit thema verscheen 28 april. Die dag bracht nog een ander bericht over vrouwen in muziek. Een aankondiging van de Engelse PRS Foundation, die net 200.000 euro had gekregen van de Europese Unie.

Waarvoor? Om een nieuw netwerk van vrouwelijke artiesten en vrouwen in de muziekindustrie in Europa en Canada te ondersteunen. Volgens het persbericht van de stichting duurt het project twee jaar, een van de sponsoren is Spotify.

Muziek behoort tot onze oudste vormen van communicatie.^* Populaire muziek is een miljardenindustrie. Dat de helft van de bevolking structureel minder kans krijgt om daar deel van uit te maken, is niet niks. En het is al helemaal niet onvermijdelijk.

De getoetste radiostations is om een inhoudelijke reactie gevraagd. Die is niet gekomen. 3FM reageerde al wel op een eerder stuk.

Lees ook: