Op naar de veilige, welvarende, gezellige controlestaat

Bericht 1: winkelketens Dixons, MyCom en iCentre trackt de wifi-signalen van elke klant die een van hun 160 filialen binnenloopt.

Bericht 2: De Amerikaanse en Britse inlichtingendiensten tappen niet alleen de gegevens van miljoenen Facebook- en Twittergebruikers af, maar zelfs van iedereen die een potje Angry Birds speelt.

Bericht 3: Facebook slaat niet alleen alle berichten op die gebruikers daadwerkelijk posten, maar óók de metadata over berichten die op het platform werden getypt en nooit zijn gepubliceerd.

Bericht 4: Met behulp van een nieuw datamodel kunnen politieke partijen nu tot op de straat nauwkeurig bepalen waar hun potentiële kiezers zitten.

Bericht 5: 23 naaktrecreanten zijn beboet omdat ze met hun blote billen op het strand bij Delftse Hout hebben gezeten.

Dus. Dat u het weet.

Wat deze berichten allemaal met elkaar te maken hebben? Voordat ik het antwoord geef, zeg ik erbij: iedereen die denkt dat ik hier nu overschakel op de retorische overdrijving van een stukjesschrijver op zoek naar zo veel mogelijk kliks, heeft het mis. Ik overdrijf helemaal niks als ik zeg dat deze berichten allemaal de contouren laten zien van de ultieme controlestaat in wording.

Ieder bericht op zichzelf genomen valt steevast in de categorie ‘ach ja, och gut, nou en,’ maar leg de puzzelstukjes in elkaar en je ziet: de dictatuur is niet ver meer. Facebook dat alles analyseert wat je, bedoeld of onbedoeld, uit je toetsenbord ramt; inlichtingendiensten die in bozevogelspelletjes op zoek zijn naar terroristen-in-de-dop; winkels die ongemerkt en ongevraagd elk digitaal spoor dat je achterlaat volgen en opslaan; politieke partijen die de dataverzamelwoede omzetten in electoraal gewin en een overheidsapparaat dat zijn controledrift modelleert naar Iraanse zedenwetten op een Delfts strand: knoop het aan elkaar en je kunt het individu binnen afzienbare tijd gedag zeggen.

Bas Heijne heeft volstrekt gelijk wanneer hij schrijft: ‘De burger is van subject tot object geworden − iemand die dag en nacht van alle kanten bekeken, gevolgd, genudged en gemanipuleerd kan worden. De droom van de digitale vrijheid, ooit uitgedragen door gelovigen als Negroponte, is vervlogen.’

Wie over een jaar of twintig, dertig terugkijkt op deze tijd, zal die omschrijven als de tijd waarin de infrastructuur van een totalitaire controlestaat in volle glorie − en recht voor onze neus − werd opgetuigd.

Wie over een jaar of twintig terugkijkt op deze tijd, zal het omschrijven als de tijd waarin de infrastructuur van een controlestaat recht voor onze neus werd opgetuigd

Overheid en bedrijfsleven vinden elkaar in hun niet te stuiten behoefte het individu te kneden tot modelburgers en droomconsumenten, gehoorzamend aan de moraal en smaak van de meerderheid. In woord streven ze beide de idealen van ‘keuzevrijheid’ en ‘autonomie’ na, maar in daad kneden ze ons tot het tegenovergestelde: een voorspelbare, manipuleerbare massa die gehoorzaamt en in de pas loopt; die naakt recreëert op de daarvoor aangewezen plekken; die het juiste product uit het juiste schap trekt; die stemt zoals de statistiek dat voorspelt; die vrienden wordt met hen die het algoritme voordraagt; die, kortom, in koor schreeuwt ‘We are all individuals!’ − en het nog gelooft ook.

Dit alles uiteraard onder het mom van niets dan goede bedoelingen. De overheid wil de wereld alleen maar een beetje veiliger, leefbaarder, gezonder maken − dáárom wil ze weten wat je drinkt, rookt en snuift; waar je naar googelt en met wie je belt; wat precies je opvattingen zijn en op wie je overweegt te stemmen. Een stukje service naar de burger toe: u wilt toch ook een eerlijke premie, een veilige straat en een volksvertegenwoordiging die naar u luistert? Net zoals wifi-tracking in winkels en data-analyse op Facebook alleen maar bedoeld zijn om ‘de consument beter te kunnen bedienen,’ om koning Klant ‘beter in zijn behoeften te kunnen voorzien.’ Aanbiedingen op maat! Toch? Zo is het.

Vrijheid!

In werkelijkheid is het precies andersom. In werkelijkheid draait het allemaal om macht en geld. Om regelzucht en winstmaximalisatie. Om het volledig beheersen van de maatschappij tot in de kleinste details − van levensstijl tot koopgedrag tot politieke voorkeur. Over drie jaar, als de Googlebril goed en wel is ingeburgerd en iedereen de hele dag met een camera op z’n hoofd rondloopt, hoef je maar tien seconden naar een product te kijken of je hebt al een aanbieding in je mailbox; hoeft de politie slechts de beelden uit je eigen bril op te vragen om te zien met wie jij nudistje speelt op het strand; hoeft de NSA dat microfoontje op je montuur maar aan te zetten om te horen of je er misschien verkeerde opvattingen op nahoudt. 

Waar dat het voorland van is? Een samenleving vol schapen die gedwee de regeltjes van de staat en de mode van de commercie volgen − een commercieel-bureaucratische controlestaat zonder dissidenten, zonder burgerlijke ongehoorzaamheid, zonder smaakverschillen, zonder gekken. Ja, zonder individuen.

En veilig, gezond, welvarend en gezellig dat het er is!