In de Iraanse hoofdstad Teheran is geen maagd meer te vinden

Haar blauwe ogen schitteren ondeugend. Geblondeerd haar piekt onder haar hoofddoek vandaan, die nonchalant naar achteren is getrokken.

In Teheran spelen de vrouwen met de sociale conventies. Zwaar opgemaakte gezichten en geblondeerde haren tarten de vele regels en voorschriften in deze Islamitische Republiek, waar leden van de zedenpolitie patrouilleren, maar steeds minder in de melk te brokkelen hebben.

Sensueel glijdt Parisa even met haar tong langs haar volle lippen. Het is niet te geloven. Mijn Iraans-Nederlandse vriendin en ik zijn nog geen dag in Iran of we stuiten direct al op de eerste transgender, een man omgebouwd tot vrouw. In de lokale Etos nog wel: een krappe cosmeticazaak met eindeloos veel glimmende spiegeltjes en spotjes in een foeilelijke semi-luxe shopping mall.

En ze blijkt niet de enige. In hetzelfde overdekte winkelcentrum werkt bij de juwelier een prachtige jongen in pak die in zijn vorige leven duidelijk een vrouw was en in de fastfoodcorner is het de brede kaaklijn van een lange dame die op een gendertransformatie wijst.

Maar Parisa (27) spant de kroon. Op onze voorzichtige vragen lacht ze slechts, klakt wat met haar tong en geeft ons dankbaar een ondeugende knipoog.

‘Betaal maar in natura’

Het is buitengewoon riskant Parisa op een openbare plek verder uit te horen over haar sekse-operaties en - gezien haar geflirt - lesbische voorkeur.

In Iran wordt homoseksualiteit bestraft met honderd zweepslagen of ophanging. Het is daarmee één van de drie landen in de wereld waar de doodstraf staat op homoseksualiteit. Altijd onder mom van “on-islamitisch gedrag” en “blasfemie”.

Geslachtsoperaties worden wel getolereerd, soms zelfs aangemoedigd en in enkele gevallen ook vergoed. Een afwijkende seksualiteit is onverteerbaar, maar een "foutje" van de natuur kan nooit uitgesloten worden natuurlijk. Door van geslacht te veranderen, wordt de relatie weer ‘natuurlijk’ of hetero. Lang niet iedere man die op mannen valt voelt zich echter vrouwelijk (of andersom). De operaties zijn de pijnlijke oplossing voor jongens en meisjes die hun leven niet zeker zijn.

Geslachtsoperaties worden getolereerd, soms aangemoedigd en in enkele gevallen vergoed. Een ‘foutje’ van de natuur kan nooit uitgesloten worden

Bij mijn derde bezoek aan de winkel van Parisa lichten haar ogen op. Rihanna’s Diamonds dreunt gevaarlijk hard door de speakers, terwijl ik voorzichtig wat streng verboden danspasjes maak. De vitrine is compleet van glas.

Het personeel van de tegenoverliggende winkel kijkt onophoudelijk naar binnen, maar het belet Parisa en haar collega er niet van hun hoofddoeken af te werpen en uitgelaten te poseren terwijl ze zelf ook hun handen en heupen even heen en weer laten gaan.  

‘Kom mee naar boven,’ zegt haar al even ondeugende vrouwelijke collega. ‘Betaal haar maar in natura.’ Ze maakt er een kusmondje bij.

Ook Parisa is duidelijk de angst voorbij.

‘You love to be my girlfriend?’ komt er in gebroken Engels uit. 

‘Waar ontmoeten lesbische vrouwen elkaar eigenlijk?’, vraag ik zacht.

‘Dat is moeilijk, heel moeilijk,’ verzucht ze. Ik weet al dat vrouwen elkaar op het zwaar gefilterde internet opsporen, maar Parisa weet ook nog wel een andere plek.

‘De sportschool,’ zegt ze. Ze werkt zes dagen in de week, maar vrijdag gaat ze weer. ‘Kom dan mee, om twee uur ’s middags ga ik naar de gym.’

Vrouwen werken beter

Eenmaal buiten op straat kijk ik ietwat verdwaasd rond. De gezichten van wijlen opper-ayatollah Khomeini en huidig geestelijk leider Khamenei kijken me vanaf een grote muurschildering streng aan. Aan de lantaarnpalen door het hele land hangen gelijksoortige foto’s van de vele martelaren van Iran. Ook de straatnamen verwijzen naar de vele helden van de revolutie.

Veel Iraniërs zien de martelaarscultus van de grote oorlog echter als een sluwe manier van het religieuze establishment om hun kas te spekken en een politieke toekomst veilig te stellen.

Mannen willen veel te graag iets voor zichzelf beginnen. Daarbij studeren er tegenwoordig veel meer vrouwen af als ingenieur of architect

In een poging het land beter te begrijpen besluit ik een bezoek te brengen aan Ali (niet zijn echte naam), ex-communist en een architect die tegenwoordig een eigen architecten- en consultancybureau runt en honderd man aanstuurt. Nou ja, "man": het zijn voornamelijk vrouwen die de betere functies in zijn kantoren vervullen.

‘Vrouwen werken beter in dienstverband,’ is zijn respons, terwijl hij me rondleidt op het hoofdkantoor. ‘Mannen willen veel te graag iets voor zichzelf beginnen. Daarbij studeren er tegenwoordig veel meer vrouwen af als ingenieur of architect.’

Geen geloof in de revolutie

Ali is begin zestig en heel zijn leven politiek actief geweest. Hij werd herhaaldelijk gearresteerd onder de sjah en later opnieuw onder de heerschappij van Khomeini. Hoewel hij opnieuw actief was in de Groene Beweging van 2009 is hij voor mij het schoolvoorbeeld van de veranderde opstelling van de Iraanse bevolking. Eens een ware revolutionair, nu wars van revolutie. Ooit een rasechte communist, nu zelfverklaard sociaal-democraat.

Ali gelooft niet meer in revolutie. ‘De Egyptenaren hadden beter kunnen wachten met het afzetten van Mohammed Morsi om hem later weg te stemmen,’ zegt hij. Maar dan gaan zijn ogen glimmen. ‘Maar ze hebben het wel goed gedaan, in ieder geval hebben ze het niet zover laten komen als in Iran. Ze hebben nagedacht. Een regime als het onze krijg je nauwelijks weg.’

‘Maar waar is de Groene Beweging nu dan?’, vraag ik. Hij staart voor zich uit. ‘Wij hebben de revolutie al gehad en het heeft ons alleen maar ellende gebracht. Eigenlijk gebeurt er bij elke revolutie hetzelfde: de ene dictatuur maakt plaats voor de andere, omdat altijd de groep met het meeste geld en de beste organisatiekracht wint en alle macht naar zich toetrekt. In het Midden-Oosten winnen dus altijd het leger of de islamisten.’

‘Maar dat betekent niet dat de ontwikkelingen in Iran nu stilstaan. Integendeel!’, vervolgt hij. ‘De politieke partijen zijn uiteengevallen. Een georganiseerde oppositie hebben we niet meer. De leiders zijn in het buitenland, zitten in de gevangenis of hebben hun ideologische overtuiging ingeruild. De Groene Beweging laat zien dat de samenleving borrelt en bruist en dat door moderne communicatiemiddelen compleet ongeorganiseerde jongeren vanuit het niets miljoenen op de been kunnen brengen.’

‘De kopstukken zijn opgepakt, maar ze zijn niet verdwenen. Ze is weer ondergronds gegaan maar voert de druk op de regering geleidelijk op. Hoe denk je dat de huidige president Rohani aan z’n stemmen kwam? Zonder onderlinge afspraken of openlijke protesten hebben de leden van de Groene Beweging op hem gestemd. Dingen gaan veel stiller en geleidelijker nu. Stap voor stap kunnen we meer bereiken zonder dat het land uit elkaar valt.’

Het probleem van de Opperste Leider

Het probleem van Iran is dat zij naast het door het volk gekozen parlement (en president) een velayat-e faqih of Opperste Leider heeft. Een functie die door Ruhollah Khomeini in leven is geroepen en later is aangepast zodat Ali  Khamenei hem na zijn dood op kon volgen. De Opperste Leider heeft in wezen de meeste macht en kan vanwege zijn religieuze status nog steeds rekenen op de steun van een groot deel van de bevolking.

Ook kan de door de Opperste Leider benoemde ultraconservatieve Raad der Hoeders wetsvoorstellen en maatregelen terugfluiten. En dan zijn er nog de vele andere religieuze raden, comités en instituties van het land. Denk aan het staatsleger, het heilige leger van Jeruzalem (religieuze strijders), basjij (soort religieuze knokploegen) en de zedenpolitie. Geleidelijke hervormingen kunnen de regering wellicht minder corrupt en democratischer maken, maar voor het religieuze schaduwkabinet is veel meer nodig.

Er resten mij twee keuzes, hoopvol blijven of mezelf ophangen

Maar Ali blijft optimistisch: ‘Er resten mij twee keuzes, hoopvol blijven of mezelf ophangen.’

Na een slok thee vervolgt hij: ‘Deze regering staat onder druk van de snelle interne veranderingen binnen de maatschappij én van de jongeren die doen wat ze willen, tot de massale onvrede over de economische situatie en de internationale druk van buitenaf aan toe. Zij moet hervormen en veranderen willen zij overleven, vandaar ook de andere opstelling ten aanzien van het nucleaire programma. Rohani heeft geen keuze.’

Vlucht in drugs

Dit laatste is zeker waar. Door de sancties zit het land muurvast. Er is nauwelijks internationaal betalingsverkeer mogelijk (zo kan ik nergens geld opnemen of met creditcard betalen) en de inflatie blijft maar stijgen. Ondertussen neemt de jeugdwerkloosheid toe. Het leven is voor steeds meer Iraniërs onbetaalbaar. Tegelijkertijd is Teheran één grote bouwput en worden overal de modernste flats en kantoorpanden gebouwd.

‘Iran is een en al corruptie. Ahmadinejad staat nu terecht voor het achteroverdrukken van 87 miljard dollar. Kun je het je voorstellen? 87 miljard! Dat is meer dan in de hele periode voor zijn bewind sinds de komst van de islamitische revolutie weggedrukt is. Het pijnlijke voor deze regering is, dat de aanklachten rechtstreeks leiden naar de zoon van Khamenei. De olieboycot heeft hen veel goed gedaan. Officieel kan Iran geen olie exporteren, maar via Turkse wegen exporteert Iran toch en komt al het geld bij het regime terecht. Met de persoonlijke groeten van Erdogan. De Turkse en Iraanse fraudekwesties zijn flink met elkaar verweven.’

In heel Teheran is geen maagd meer te vinden

Ali’s bedrijf lijdt onder de achterstallige betalingen. ‘Onze opdrachten zijn meestal voor de overheid, maar die wachten soms vijf of zes maanden met de betalingen. Ondertussen kan ik mijn eigen personeel geen salaris uitkeren. Ik stuur hen dan met onbetaald verlof naar huis, maar ze komen altijd weer terug want er nergens werk te vinden.’

De jeugd vlucht ondertussen in drugs en illegale zelfgestookte alcohol. Zij is niet zozeer politiek actief, als wel rebels (en revolutionair) in iedere andere zin.

‘In heel Teheran is geen maagd meer te vinden,’ lacht Ali’s zoon Kaveh over een glas van zijn vaders zelfgestookte wijn.

‘Is het waar dat drugs legaal zijn in Nederland,’ wil een 29-jarige taxichauffeur weten terwijl hij ons door het muurvaste verkeer richting het grote treinstation in het zuidelijke deel van Teheran manoeuvreert.

‘Wat zijn de meest populaire drugs bij jullie?’, vraagt hij gretig. Volgens hem zijn in Iran vooral lsd en wiet populair. Sinds de Afghaanse papaverteelt welig tiert,  is opium en heroïne spotgoedkoop. De latere handel verloopt overigens in natura. Iraanse dealers ruilen de steeds schaarsere en duurdere pistache en saffraan voor Afghaanse drugs.

Rijk is de chauffeur niet, maar hij weet te vertellen dat ook de armere jeugd manieren heeft gevonden om eigen feestjes te organiseren. Net zoals de rijken trekken ze de noordelijke bergen in. ‘Met z’n dertigen of meer huren we een villa in de bergen van bekende of bevriende eigenaars. Dan is het voor iedereen betaalbaar.’

In Iran blijven de sociale tegenstellingen immens, het religieuze bewind een farce, de corruptie en het nepotisme alomvattend. Tegelijkertijd is de vindingrijkheid van de bevolking verbijsterend. Maar bij gebrek aan alcohol, nu eerst een koffie met Parisa.