Er komt groot onderzoek aan naar rechts en links extremisme in Nederland
In dagblad Tubantia werd vorige week bibberend naar afgelopen zondag uitgekeken. ‘Enschede staat grootste neo-nazi bijeenkomst in jaren te wachten,’ kopte de regionale krant.
Het stuk gaat over een demonstratie van Pegida en de aangekondigde tegendemonstratie van Antifa. Het is een wat rommelig artikel. Pegida is zeker extreemrechts, maar het zijn geen neo-nazi’s, wat maar weer laat zien hoe moeilijk die categorieën zijn om mee te werken.
Collega’s Mick van Biezen en Dennis l’Ami zijn afgelopen zondag afgereisd om zelf te gaan kijken. Ik zeg collega’s, want ik kan hier aankondigen dat we de komende maanden met zijn drieën aan een groot extremismeproject gaan werken. Vorige week heeft het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten een subsidie verstrekt die dat mogelijk maakt.
Maar eerst een aantal observaties van Mick en Dennis over de demonstratie in Enschede.
Over de demonstratie
De strijd tussen links en rechts is niet van gisteren. In september 1934, toen linkse en rechtse activisten elkaar al even op dagelijkse basis bevochten, organiseerde de Britain Union of Fascists een bijeenkomst in het Londense Hyde Park.
Lang zou het niet duren. Meer dan honderdduizend anti-fascisten verstoorden de vergadering, zoals ze dat ook talloze keren in andere steden, in andere landen, zouden doen.
83 jaar later is Enschede het toneel van een soortgelijk schouwspel, zij het een stuk kleiner. Wederom is het startpunt een park, ditmaal in een volkswijk.
De Nederlandse tak van Pegida is organisator van een middag waar verschillende extreemrechtse groepen uit heel Europa aan meedoen. Finse, Duitse en Nederlandse delegaties lopen een mars - een Britse delegatie werd tegengehouden op het vliegveld -, de plaats van handeling grenst aan de Boulevard 1940-1945. Verder zijn er veel lezingen in het Duits en verzorgt de omstreden band Kategorie C een optreden.
De kassadame van de benzinepomp nabij het demonstratieterrein staat op een gewone werkdag niet achter een beschermende glazen ruit. Eigenlijk had de politie haar aangeraden om vanwege de activiteiten de zaak in zijn geheel te sluiten.
Vanaf haar post is de bijeenkomst zichtbaar waarop zo’n tweehonderd extreemrechtse sympathisanten zijn afgekomen. Er zijn ongeveer evenveel omstanders en antifascisten aanwezig, die vanaf een afstandje toekijken. Op het dak van Villa de Bank, waarvoor de demonstranten zich hebben verzameld, zijn grote letters bevestigd: ‘I don’t have a gun.’
Slechts door strak georganiseerd politieoptreden wordt een massale vechtpartij voorkomen. Al na tien meter werpen antifascisten zich voor de stoet en worden er tientallen aanhoudingen verricht. Tijdens de mars roept de Pegidavoorman Edwin Wagensveld door zijn megafoon: ‘Wir willen keine…’ Regelmatig wordt het antwoord van zijn achterban - ‘Salafistenschweine’ - overstemd door het geschreeuw uit de linkse kelen: ‘Nazischweine.’
Het laat zien dat de strijd tussen extreemlinks en extreemrechts nog steeds verhit is en actueel. Daarom gaan we de komende maanden beide kampen volgen om te zien wat hen drijft, wat hun doelen zijn en waarom de activisten doen wat ze doen.
Het project wordt groter
Dan meer over dit project. Nu Mick en Dennis zijn aangeschoven, kunnen we echt van start. We richten ons niet alleen op extreemrechts, maar ook op extreemlinks. Ook daar gebeurt er op dit moment veel waarvan we de helft nog niet begrijpen.
De meest in het oog springende formatie is Antifa. Is Antifa een politieke beweging? Is ze een methode, zoals de Amerikaanse auteur Mark Bray stelt? Zijn er nog meer linkse bewegingen in opkomst als reactie op extreemrechts en wat is hun gedachtegoed?
Ik denk dat we met zijn drieën een mooi overzicht kunnen geven van wat er op de flanken gebeurt. Overigens betekent dit niet dat we de ideologie en de werkwijze van deze flanken aan elkaar gelijkstellen. Tussen de flanken, maar ook daarbinnen, zijn grote verschillen.
De taakverdeling wordt als volgt:
- Mick zal vooral met leiders en aanhangers van extreemrechtse groepen gaan praten.
- Dennis richt zich op extreemlinkse formaties, zoals Antifa.
- En ik zal de overkoepelende analyse doen en vooral naar de data kijken.
Aanstaande woensdag is voor ons een belangrijke dag, omdat we dan met een team van onderzoekers en onze eigen vormgevers een brainstormsessie houden om een aantal artikelen op te zetten. De onderzoekers zijn van de Hogeschool Rotterdam, van de afdeling politicologie van de Universiteit van Amsterdam en van het Digital Methods Initiative van dezelfde universiteit.
Het zijn echt de beste mensen die je voor zo’n project kunt wensen, en ik ben erg dankbaar dat ze hun tijd en kennis beschikbaar willen stellen. Hier gaan interessante verhalen uitkomen.
Tot slot
Ik heb meer gedaan in de afgelopen twee weken.
Met Maurits Martijn bekeek ik wat er het afgelopen jaar op het gebied van privacy is gebeurd. We lieten een aantal deskundigen aan het woord en eigenlijk was onze conclusie dat er reden is voor optimisme. Met prachtig beeld van onze vormgever Leon Postma.
Ook stelden we een kijk- en leeslijst samen met goede producties waarmee je snel weer even bij bent van wat er allemaal op privacy- en technologiegebied speelt. Vooral de ontwikkelingen rondom kunstmatige intelligentie zijn interessant.
Tot slot wil ik nog een serie verhalen aanraden die ik nu aan het lezen ben. BuzzFeed schreef deze zomer over de vele sterfgevallen van Russische zakenlui, of mensen die met hen samenwerkten, in Engeland. Het zijn werkelijk fantastische verhalen over spionage, intrige, toedekking door de Engelse autoriteiten, moord, vrouwen en geld. Neem er dit weekend even een paar uur de tijd voor: de verhalen zijn echt de moeite waard.