Beste,

Op de vraag wat zij met Harry Potter hebben, antwoordden veel lezers van dat ze er behalve magie en spanning ook volwassen thema’s in terugvinden die ze steeds weer naar de boeken doen grijpen.

Schrijver Willem Jan Otten, die ik citeer in het stuk, herinnerde me er in zijn essay over Harry Potter aan dat een van die thema’s onmiskenbaar depressie is, die vanaf het begin steeds op de loer ligt, vooral bij de held. Het is ‘één van de grote gevechten die door een aantal personages geleverd worden in de reeks: tegen de melancholie, tegen wat Peter Handke “het gewicht van de wereld” heeft genoemd.’ Zo schrijft Otten.

Die duisternis wordt vanaf het derde boek, De gevangene van Azkaban, vertegenwoordigd door dementors, de spookgestalten die de gevangenis bewaken en die, als je zo ongelukkig bent ze tegen te komen, alle levenslust uit je lijf zuigen. Wie in zijn leven veel verlies heeft gekend, zoals Harry, is bijzonder vatbaar voor zo’n aanval.

Het is interessant dat Otten het woord melancholie gebruikt en niet depressie. Over precies dat verschil lees ik momenteel het ‘Melancholie van de onrust’ van filosoof Joke Hermsen. Daarin laat zij aan de hand van allerlei voorbeelden door de eeuwen heen zien dat de mens altijd een homo melancholicus is geweest, met ‘weet van verlies en vergankelijkheid.’ Dat is op zich gezond, denkt Hermsen, maar wanneer we dit besef niet ombuigen tot hoop en creativiteit (zoals dat ontelbare keren gedaan is in de kunst) dan dreigt de depressie, waar momenteel zovelen onder lijden.

Bij Harry Potter kondigt de komst van dementors het breekpunt aan, waarop de melancholie die Harry toch al eigen is, omslaat in depressie. Hermsen betoogt dat rust, liefde, aandacht en sociale (en politieke) verbondenheid die omslag kunnen verhoeden. Ze schaart zich daarmee bij schrijvers als Trudy Dehue en Darian Leader die strijden tegen het simplistische, neurobiologische idee van depressie als het ontbreken van een stofje in de hersenen.

In de optiek van deze denkers is depressie ook een maatschappelijk verschijnsel, iets waaraan een individualistische tijdgeest bijdraagt door te weinig begrip van en ruimte voor melancholie.

Zo’n complexe visie op depressie vond ik overigens ook heel voelbaar in de De diepgaande reportage reconstrueert het leven van de excentriekeling John B. Macklemore, die met zijn moeder in een van de meest deprimerende regio’s van de VS woont. Macklemore draagt ‘het gewicht van de wereld’ op zich en dat uit zich soms in grote genialiteit en bevlogenheid, soms in diepe depressie en suïcidaliteit.

Interessant genoeg valt er uit dit verhaal onmogelijk een eenduidige reden voor zijn stemming af te leiden, het is een samenloop van interne en externe factoren. Geschiedenis en heden, biologie en psychologie, politiek en persoonlijkheid.

Tot slot, om licht melancholisch te eindigen, nog een kijktip. In waarvan inmiddels ook een tv-serie bestaat, reflecteert een neurotische, ietwat gedeprimeerde hond op zijn leven en zijn relatie met zijn bazin. Need I say more?

Op de hoogte blijven van het moderne lijden op De Correspondent? In mijn tweewekelijkse mail praat ik je bij over ‘het moderne lijden’. En hoor je wat je volgens mij niet mag missen aan artikelen, boeken, films, tv en andere cultuur. Meld je hier aan