De grens is straks overal waar een camera hangt

Het beschermen van onze grenzen en het verdwijnen van onze privacy. Deze thema’s vulden afgelopen winter de nodige  virtuele kolommen van De Correspondent. Waarom? Ze zijn beide het gevolg van misschien wel de grootste obsessie van onze tijd: die met veiligheid.

Maar wat hebben deze twee thema’s eigenlijk met elkáár te maken? Het meest bondige antwoord: angst voor terreur wordt gebruikt om migratie als een bedreiging voor de veiligheid te beschouwen. En angst voor migratie wordt vervolgens gebruikt om surveillanceproducten te verkopen.  Het uitvoeriger antwoord wordt gegeven in ‘Het Veiligheidscomplex,’  een verhelderende documentaire die aanstaande zondagavond op Nederland 2 te zien is.

Youtube plaatst cookies bij het bekijken van deze video Bekijk video op Youtube

De Tegenlichtredactie laat  Milipol zien, volgens een activist/wetenschapper die de redactie rondleidt ‘een soort huishoudbeurs voor beveiligers.’ Hier worden de nieuwste snufjes op het gebied van grensbewaking en surveillance aan de man gebracht. Denk aan drones (‘vliegende camera’s’) en biometrische poortjes. De klanten zijn politiemensen, grensbewakers en militair personeel. ‘Als je deze bedrijven als beleidsmakers miljoenen toewerpt, komen ze vanzelf met nieuwe technologie. En die gaat telkens weer een stukje verder.’

De groene of de rode rij

Wat deze praktijk vooral schokkend maakt, is volgens Tegenlicht het combineren van verschillende datasets. Opmerkelijk is bijvoorbeeld de scène waarin de gang van een auto op weg naar Schiphol in beeld wordt gebracht. Via gezichtsherkenning merken de beveiligers van de luchthaven straks al in de Schipholtunnel op dat je eraan komt. Vervolgens worden je vluchtgegevens erbij gehaald en wordt er een risicoprofiel opgesteld. Op basis hiervan wordt bepaald of je in de groene, de rode of de oranje rij voor de douane terechtkomt. Groen staat voor ‘loop maar door,’ oranje voor ‘extra onderzoek nodig,’ rood voor ‘foute boel.’

De documentaire versnijdt de rondleiding over deze beurs met beelden van Frontex op Lampedusa en een bezoek aan het hoofdkwartier van dit EU-agentschap in Warschau. De relatie tussen beleidsmakers en de surveillance-industrie is enigszins associatief - we zien bijvoorbeeld niemand van Frontex op de beurs - , maar wordt voldoende overtuigend in beeld gebracht om gaandeweg het verhaal te gaan geloven. Zo laat de R&D-manager van Frontex expliciet weten constant op zoek te zijn naar nieuwe manieren om beweging aan de grens te monitoren.   

Minder overtuigend is de manier waarop de hoofdvraag wordt beantwoord. Welke implicaties heeft de uitbreiding van het controleapparaat voor de ‘gewone burger’? 

Die gewone burger komt namelijk onmiskenbaar als winnaar uit het verhaal naar voren. Wie dat wil kan straks met één vingerafdruk als een VIP door de luchthaven van Parijs lopen. Je kunt de rij met ‘vreemdelingen’ zonder problemen links laten liggen en zo doorlopen richting de gate. Ik vermoed dat de meeste burgers daarvan vooral de voordelen in zullen zien.

Het zijn de niet-burgers die in deze nieuwe wereld de verliezers zijn. Zonder de presumptie van onschuld  moeten zij zich verantwoorden, nog voor ze één woord met een douanier gewisseld hebben. Hun reis wordt als ‘illegaal’ bestempeld en vanuit de lucht in de gaten gehouden, puur omdat een legale entree in Europa voor hen niet is weggelegd.

Nieuwe tweedeling

Wat beklijft is het beeld van een wereld, waarin de ene groep wereldbewoners het recht heeft om zich vrij over de wereld te bewegen, en de andere niet. En waarin grenslijnen niet langer tussen landen lopen, maar overal waar een camera hangt. Dat is, zowel voor burgers als niet-burgers, een toekomst om bang van te worden.

Volg je onze stukken over migratie kortom op de voet, maar laat je de artikelen over privacy en surveillance liever links liggen? Of is het juist andersom? 

Kijk deze documentaire en zie hoe de strijd tegen ongewenste migratie de infrastructuur van de controlestaat financiert.