Waarom het opeisen van aanslagen reclame verpakt als nieuwsfeit is

Terroristische aanslagen zijn, in hun diepste kern, twee dingen: persberichten en vacatures. Hun hoofddoel is het genereren van media-aandacht: ter verspreiding van een gewelddadige ideologie, voor het zaaien van angst en om zieltjes te winnen. Aanslagen zijn, als het ware, reclame en rekrutering ineen.

‘Mislukt’ is niet zozeer de aanslag zonder slachtoffers, ‘mislukt’ is de aanslag zonder aandacht.

Een gedachte-experiment: aandacht zonder aanslag

Ter illustratie, een gedachte-experiment. Stel, er vindt géén aanslag plaats, maar wel het hele mediaritueel dat er traditiegetrouw op volgt.

Kranten openen met rouw in chocoladeletters, ingelaste journaals laten verslaggevers speculeren over dodental en motief, vage beelden van paniekerige pleinen en scheurende sirenes gaan viraal op sociale media, een lokale burgemeester houdt een persconferentie om weerbaarheid en wraak te beloven, politici tonen hun rituele medeleven voor het decor van het parlementsgebouw, mannen met mitrailleurs bewaken opzichtig nabijgelegen trekpleisters, de zaterdagbijlagen vullen zich met daderprofielen, actualiteitenrubrieken laten dorpsbewoners vertellen hoe ‘gewoon’ de dader op hen overkwam, Shownieuws gaat op zoek naar ‘BN’ers in de buurt,’ een ministerie verhoogt de alertheid naar oranje, ministers komen met maatregelen en mandaten, er verschijnen columns over linkse struisvogelpolitiek en rechtse haatzaaierij, er worden op instigatie van vrijheidspartijen spoeddebatten ingelast, in redactievergaderingen wordt alvast nagedacht over terugblikken in jaaroverzichten.

Reken maar dat IS ook deze niet-aanslag zal claimen.

Het opeisen van aanslagen in reclamejargon: een inhaker

Daarin schuilt voor nieuwsredacties voer voor overdenking. Als je het in percentages zou moeten uitdrukken, is de aanslag zelf slechts een procent of vijf van waar terroristische bewegingen als IS op uit zijn; de overige 95 procent is het mediacircus dat eruit voortvloeit. Vandaar ook dat dit soort groeperingen aanslagen altijd onmiddellijk opeist: dat is hun boot waarmee ze varen op de golf van media-aandacht.

Nieuwsredacties melden dit ‘opeisen van de aanslag’ altijd reflexmatig, bijna achteloos, als feit. ‘Bij een aanslag in Barcelona zijn 14 mensen om het leven gekomen. IS heeft de aanslag opgeëist.’ Beter zou het zijn als redacties het ‘opeisen’ van aanslagen zouden beschouwen als propagandatechniek, niet als feit. Als IS een bedrijf was geweest, had het ‘reclame’ geheten. Of, zoals taalkundige Jan Kuitenbrouwer terecht opmerkte,^* in reclamejargon: een ‘inhaker,’ waarmee je ‘inhaakt’ op het nieuws.

Beter zou het zijn als redacties het ‘opeisen’ van aanslagen zouden beschouwen als propagandatechniek, niet als feit

Toen ik bovenstaande suggereerde op Twitter, volgde algauw de kritiek: door niet te melden dat IS een aanslag opeist, doet een redactie aan ‘zelfcensuur.’ Mijn antwoord daarop zou zijn: niet meer of minder dan bij iedere journalistieke afweging om iets te melden of niet. Als Calvé een persbericht verstuurt waarin het stelt dat zijn pindakaas nog lekkerder is geworden, besluiten de meeste redacties zoiets niet te melden - sluikreclame immers, en ongefundeerd bovendien. Een soortgelijke afweging kun je prima van toepassing verklaren op de claims van IS: ten eerste is de bewering dat zij ‘verantwoordelijk’ is voor een aanslag helemaal niet bewezen, ten tweede is het pure bedrijfspropaganda.

Voor de goede orde: ik pleit niet voor het ‘negeren’ van terroristische aanslagen, of hun mogelijke inspirators. Een redactie kan de afweging maken: dat IS de verantwoordelijkheid probeert toe te eigenen, is al meldenswaardig. Het toont immers de ‘wortels’ van de aanslag, of de inspiratiebron van de plegers. Een middenweg zou dan wellicht uitkomst bieden: meld het ‘opeisen’ als propagandatechniek. Anders gezegd: plaats het in de juiste context. Niet simpelweg als ‘gegeven,’ maar als verwerpelijke manier om munt te slaan uit dood en verderf. Geef je die context niet, dan is ‘de aanslag werd opgeëist door IS’ niet veel meer dan native advertising. Reclame vermomd als nieuwsbericht.

Ook wat dat betreft komt NTR-baas Paul Römers pleidooi voor een reclamevrije publieke omroep als geroepen.

Lees verder: