Lees het boek van Yanis Varoufakis voor een onthutsend inzicht in de EU

‘Whatever the Eurogroup president says.’

Met die uitspraak zou Pierre Moscovici, de Franse eurocommissaris voor Economische en Financiële Zaken, het hoofd gebogen hebben voor eurogroepvoorzitter Jeroen Dijsselbloem.

Het is een kwartiertje voordat de eurogroepbijeenkomst van 16 februari 2015 begint. Enkele weken eerder heeft in Griekenland de linkse partij Syriza een klinkende verkiezingsoverwinning geboekt. Met de belofte dat ze een einde zal maken aan de zware bezuinigingen waaraan Europa het land onderwerpt.

Vlak voor ze de kamer van Dijsselbloem zijn binnengelopen, heeft Moscovici aan Yanis Varoufakis een tekst voorgelegd waar de kersverse Griekse minister van Financiën dolblij mee is.

Er staat in dat de bezuinigingen van de jaren ervoor een immense impact op het leven van de Grieken hebben gehad en dat het tijd is een nieuwe, sociaal-rechtvaardige overeenkomst tussen Griekenland en Europa uit te denken.

Maar Dijsselbloem veegt de tekst van tafel en houdt vast aan het wurgende programma dat Griekenland is opgelegd in ruil voor leningen die een bankroet hebben voorkomen.

Die versie van de geschiedenis geeft Yanis Varoufakis in zijn boek Adults in the Room. Misschien zal uit latere memoires van Dijsselbloem blijken dat er ook heel andere verhalen over de gebeurtenissen zijn te vertellen.

Maar zeker is dat Varoufakis een bijzonder spannend en nogal onthutsend inkijkje geeft in de keuken van de eurogroep. Zeer uitzonderlijk dat een politicus zo snel al uit de school klapt. En aangezien de Griekse econoom het ook nog eens bijzonder smakelijk heeft opgeschreven, is het boek echt een ‘moet je gelezen hebben.’

De eurogroep: een informeel lichaam

‘De eurogroep is een interessant beest,’ schrijft Varoufakis. ‘Het heeft geen juridische status in de EU-verdragen, en toch is het het lichaam dat Europa’s meest cruciale beslissingen neemt.’

Het is wonderlijk maar waar. De eurogroep is een ‘informeel lichaam en neemt daarom ook geen enkel formeel besluit,’ is te lezen in het document over de werkmethoden van deze instelling.

Toch gedraagt ze zich alsof haar wil wet is en hebben de uitkomsten van de eurogroepvergaderingen grote gevolgen.

Neem een punt waarop Varoufakis wél zijn zin krijgt. Eerder is tussen de Griekse regering en de trojka - Europese Commissie, Internationaal Monetair Fonds en Europese Centrale Bank - afgesproken dat Griekenland een begrotingsoverschot moet hebben van 4,5 procent.

De Griekse minister van Financiën wil dit terugbrengen tot 1,5 procent. Dijsselbloem doet een concessie. Ze komen uit op de formulering dat er een ‘appropriate’ overschot moet zijn. En zo komt het in de uiteindelijke conclusies van de bijeenkomst.

Veel speelruimte om een eigen invulling te geven aan het Griekse hervormingsprogramma krijgt Varoufakis niet

Maar veel speelruimte om een eigen invulling te geven aan het Griekse hervormingsprogramma krijgt Varoufakis niet. Dat is van meet af aan duidelijk.

In de eerste de beste eurogroepvergadering die hij bijwoont, geeft de Franse minister van Financiën Michel Sapin nog steun aan het idee dat er rekening moet worden gehouden met de wensen van de nieuwe Griekse regering.

Maar zijn Duitse collega Wolfgang Schäuble bijt hem, als we Varoufakis mogen geloven tenminste, toe: ‘We kunnen niet toestaan dat verkiezingen economisch beleid veranderen.’

Het toppunt van cynisme wordt bereikt op 27 juni 2015. De Griekse regering vindt dat ze te weinig speelruimte krijgt om het programma te wijzigen en besluit de bevolking in een referendum voor te leggen of ze nog langer akkoord moet gaan.

De eurogroep komt met een verklaring, waar de Griekse regering niet achterstaat en Dijsselbloem besluit later op die dag een eurogroepbijeenkomst te beleggen zónder Griekenland.

Varoufakis is verbijsterd. Een vergadering zonder een van de leden, dat mag toch helemaal niet? Maar een medewerker van Dijsselbloem legt hem uit dat de eurogroep niet wettelijk bestaat en de voorzitter dus ook niet gebonden is aan regels.

Het feit dat doorgaans wordt genegeerd - dat de eurogroep een informeel clubje is dat geen formele beslissingen kan nemen - wordt als het uitkomt dus gebruikt om een van de leden buitenspel te zetten.

De EU: een gebrek aan democratische legitimatie

Het beeld dat Varoufakis schetst, sluit perfect aan bij een punt dat historicus Rolf Falter maakt in een interview dat ik met hem had: de EU kampt met een gebrek aan democratische legitimatie.

Falter noemt het ‘de erfzonde van Europa,’ want dit tekort zat van meet af aan in de Europese samenwerking ingebakken. Die samenwerking, toont de historicus, is ontstaan uit chaos, angst en vernedering. En de vorm die ze heeft gekregen, is in hoge mate toevallig en verre van ideaal.

We leven nu in een ‘technocratische illusie,’ zegt Falter. Een onverkozen bestuur dat maar in beperkte mate verantwoording aflegt aan de bevolking is verantwoordelijk voor een steeds groter deel van de wetgeving en het beleid.

En daar moet we hoognodig iets aan doen. Want al lijkt het gevaar van het uiteenvallen van de Europese Unie even afgewend, nu dit voorjaar niet euroscepticus Marine Le Pen maar de Europagezinde Emmanuel Macron de Franse verkiezingen heeft gewonnen en we een economische opleving meemaken, de onvrede komt naar de overtuiging van de historicus vroeg of laat weer bovendrijven. ‘Als je dan niets hebt veranderd, riskeer je dat het op dat moment wel over en uit is.’

Wat dan eraan te doen? Tijd om de stap te zetten naar een verkozen Europese regering die verantwoording aflegt aan het parlement, vindt Falter. Varoufakis’ politieke beweging DiEM25 wil een Europese democratie vooral van onderop opbouwen. Op 9 september presenteert hij zijn plannen voor democratische vernieuwing in Brussel. Ik ben benieuwd.

Meer lezen?