Door deze oplossingen kan vis de hele wereld voeden

Zonder kweekvis is een duurzame, mondiale voedselvoorziening onmogelijk. Kweekvis heeft dus de toekomst.

Dit zegt Johan Verreth, hoogleraar Aquacultuur en Visserij aan Wageningen Universiteit & Research.

Verreth besteedde een groot deel van zijn werkende leven aan het doen van wetenschappelijk onderzoek naar het kweken van vissen.

Niet verwonderlijk dat hij er een groot voorstander van is, maar hij begrijpt goed dat visteelt ook omstreden is door de grote milieuschade die het kan veroorzaken.

Zo kunnen viskwekerijen met honderdduizenden vissen op een relatief kleine oppervlakte aan de kust voor een serieus mestprobleem zorgen. En als visetende kweekvis – zoals zalm – wordt gevoed met wilde vis, kan overbevissing op zee juist toenemen.

Verreth zegt dan: ‘De uitdaging is om de fouten van de bio-industrie te voorkomen. Kweekvis is geen oplossing voor alle problemen: er zal altijd een vorm van vervuiling zijn, net als bij alle vormen voedselproductie.’

‘Maar de potentie is enorm, en het duurzaam kweken van vis kan de aarde veel minder belasten dan veel gangbare vormen van veeteelt en landbouw. Kweekvis kan daarom een cruciale rol spelen in het voeden van de wereld.’

Kweekvis gaat alleen maar groeien

De afgelopen decennia heeft het kweken van vis een enorme vlucht genomen. Momenteel wordt wereldwijd meer kweekvis dan wilde vis gegeten. Het einde van deze groei is nog lang niet in zicht, denkt Verreth.

‘Een verdubbeling van de mondiale viskweek in tien tot twintig jaar ligt in het verschiet. Terwijl het mondiale landbouwareaal nu al maximaal bezet is, bestaat driekwart van de aarde uit zee, en daar maken we voor het produceren van ons voedsel nog maar nauwelijks gebruik van.’

‘Kijk, de ecologische impact van voedselproductie op zee kan praktisch nihil zijn; op land – voor zowel dierlijk als plantaardig voedsel – is die impact doorgaans vele malen groter. De mondiale groei van aquacultuur kan de overbelaste aarde in potentie dus lucht geven.’

De ecologische impact van voedselproductie op zee kan praktisch nihil zijn

Onlangs rekenden onderzoekers in het wetenschappelijke tijdschrift Nature voor dat slechts 0,015 procent van het mondiale oceaanoppervlak (anderhalf keer zo groot als Nederland) nodig is om evenveel vis te kweken als nu in het wild wordt gevangen. Als alle geschikte gebieden op zee optimaal worden benut, is het zelfs mogelijk om honderd keer de huidige mondiale visconsumptie te produceren.

Verreth: ‘Dit onderzoek onderschrijft de potentie van visteelt op zee. Dat gebieden geschikt zijn, dat ze ook allemaal optimaal worden benut. De kusten van India en Kenia worden bijvoorbeeld – terecht – aangemerkt als zeer geschikt, maar het vraagt veel investeringen van overheden en bedrijven voordat deze tot volle wasdom komen, en het is niet gezegd dat die er ook zullen komen. Infrastructuur, kennis, wetgeving, dat moet allemaal opgebouwd worden.’

Wat betekent dit voor de westerse consument? Gaan wij andere vis eten? En wordt vis duurder?

‘Ja, we zullen zeer zeker meer kweekvis eten: er komt nog meer aanbod van kweekvis dan wilde vis op de markt. Niet alleen zalm, maar ook andere vissen, schaaldieren en schelpdieren. Gaan we ook andere vissoorten eten? Ja, dat denk ik wel: er komt ruimer aanbod van vissoorten die we via kweek kunnen produceren en relatief goedkoop kunnen aanleveren.’

‘Dit betekent overigens niet dat er daarom minder van onze lekkere Noordzeevis gegeten zal worden. Uiteindelijk is een verse, wild gevangen vis uit zee toch vaak het lekkerst – en zal dat ook altijd blijven.’

Kan dat ook een beetje duurzaam?

Duurzame viskweek is essentieel, benadrukt Verreth. ‘Anders kan kweekvis geen bijdrage leveren aan een van de grootste vraagstukken van deze tijd: hoe voeden we de groeiende wereldbevolking zonder de aarde te veel te belasten?’

‘Vis is gezond en levert hoogwaardige eiwitten. In Nederland eten we relatief weinig vis, in arme en opkomende landen – waar de wereldbevolking het meest zal groeien – des te meer.’

‘De vraag naar vis zal de komende decennia dus toenemen, terwijl steeds meer wilde visbestanden overbevist zijn. Duurzaam kweekvis kan een oplossing bieden om aan de groeiende vraag naar dierlijke eiwitten te voldoen.’

Veel kweekvis is nu niet duurzaam. Grootschalige viskwekerijen produceren bijvoorbeeld veel mest die het lokale milieu ernstig kan vervuilen.

‘Inderdaad, als je langs de kust – in een baai of een fjord – op grote schaal vissen kweekt, kan er onnatuurlijk veel ontlasting vrijkomen waardoor het omliggende water vervuilt.’

‘Goede wetgeving en toezicht kunnen al een groot verschil maken. Chili, waar veel zalm wordt gekweekt, kent veel vervuiling van kustwater door grootschalige viskwekerij. Maar Noorwegen niet, omdat de overheid strakke criteria heeft voor het toewijzen van vergunningen en streng toeziet op vervuiling.’

‘Er zijn ook technische ontwikkelingen die het probleem van watervervuiling sterk helpen verminderen. Bijvoorbeeld door niet langs de kust, maar op open zee te kweken. Open zee met een sterke zeestroming leidt op natuurlijke wijze tot verdunning. Er is ook minder zalmluis, een nare, oprukkende parasiet die zalmen doodt.’

‘Deze ontwikkeling staat nog in de kinderschoenen en is nog relatief duur, maar kan bijdragen aan duurzame, grootschalige kweekvisserij.’

Overbevissing is ook nog een probleem

Voor een kilo kweekzalm is bijna vijf kilo aan wilde vis als visvoer nodig.^* Is kweekvis wel een oplossing voor overbevissing?

‘Veel mensen beweren dat kweekvis om die reden tot extra overbevissing leidt, maar dat is onzin. Wereldwijd worden karpers veruit het meest gekweekt, en die eten helemaal geen vis.’

‘Veel belangrijker is dat visetende kweekvissen steeds minder wilde vis eten. Kijk naar de cijfers: de totale hoeveelheid wilde vis die aan kweekvissen gevoerd wordt is al dertig jaar min of meer constant en neemt de laatste jaren iets af, terwijl er tegelijkertijd steeds meer visetende kweekvissen worden geproduceerd.’

Visetende kweekvissen eten steeds minder wilde vis

‘Dit komt doordat het wetenschappers steeds beter lukt om visetende vissen minder vis te laten eten – ik ben als wetenschapper natuurlijk bevooroordeeld, maar welbeschouwd is dit een wonderbaarlijke en baanbrekende ontwikkeling.’

‘Vroeger bestond het voer van een kweekzalm voor 40 procent uit vismeel en visolie, nu nog maar voor 15 procent en dit zal de komende jaren verder dalen. Ik denk zelfs dat kweekzalm uiteindelijk geen enkele vis meer hoeft te eten. Ook roofvissen als zeebaars, forel, tilapia en pangasius eten steeds minder tot zelfs geen vis meer.’

Dat lijkt me inderdaad een geweldige ontwikkeling: visetende vissen worden vegetariër.

‘Op het eerste gezicht wel: het leven in zee profiteert ervan als we minder wilde vissen aan kweekvissen voeren. Maar op de lange termijn is het voor de aarde onwenselijk, want het telen van lupines en soja vraagt schaarse landbouwgrond die ook voor menselijke voedselproductie kan worden gebruikt. Als we die steeds meer in vee- en visvoer gaan gebruiken, creëren we competitie tussen humaan voedsel en dierlijk voer.’

Drie duurzame oplossingen

Wat kunnen we hiertegen doen?

‘We moeten dringend op zoek naar alternatieve grondstoffen die niet voor menselijke consumptie geschikt zijn en geen of weinig landbouwareaal vergen. Gelukkig vindt er veelbelovend onderzoek plaats naar de mogelijkheid om van algen, insecten en bacteriële biomassa ingrediënten te maken voor het voer van kweekvissen. De teelt hiervan kost nauwelijks landbouwgrond en kan deels in steden plaatsvinden, zelfs op of in bestaande gebouwen.’

‘Een ander pluspunt van kweekvis is dat het relatief eenvoudig onderdeel kan uitmaken van een gesloten kringloop, of onderdeel kan uitmaken van een grotere kringloop. Neem de uitwerpselen waar je het over had. Die kunnen een probleem vormen, maar ook een oplossing.’

‘Je kunt ze namelijk ook als voedsel voor andere eetbare organismen zien. Onderaan een kooi met zalm kun je zeewier of schelpdieren kweken die leven van nutriënten in de meststoffen, zoals stikstof en fosfor.’

‘Het is ook mogelijk om in gesloten bassins vis te kweken en zeewier en andere organismen het water bijna volledig te laten filteren. Omdat je de leefomgeving van de vis kunt controleren en schoonhouden, zijn chemicaliën of antibiotica niet nodig.’

‘Aquaponics is een andere veelbelovende methode, waarbij de meststoffen van vissen als voeding dienen voor planten, zoals tomatenplanten. Bacteriën maken mineralen als stikstof en fosfor vrij die in de meststoffen opgesloten zitten en waarmee de planten zich vervolgens voeden. Daarnaast wordt het water gereinigd, zodat de vissen er weer in kunnen leven.’

Ook een oplossing: ons dieet aanpassen

In plaats van meer vis te kweken zouden we ook ons dieet kunnen aanpassen: minder vlees en vis eten en meer plantaardig voedsel.

‘Dat zou zeker helpen, maar lost het probleem niet op: hoe voeden we in de toekomst op een gezonde, duurzame manier tien miljard mensen? In het Westen eten wij inderdaad te veel vlees en het is noodzakelijk om daarmee te minderen.’

‘Maar de groeiende vraag naar dierlijke eiwitten vindt vooral plaats in arme en opkomende landen, waar mensen heel weinig vlees en vis eten. Ook zij hebben recht op een gezond en gevarieerd menu, en ik vrees dat het niet iedereen gegeven is om veganist te worden. Als kweekvis deels van voer leeft dat geen of nauwelijks landbouwgrond vergt – van algen tot reststromen, zoals ik hiervoor beschreef – is het juist een zinvolle, duurzame aanvulling op ons menu.’

‘Overigens moeten we ook dan niet zomaar alles eten dat op het menu staat. Elke dag zalm eten is niet verstandig: de kweek van zalm is belastender dan die van bijvoorbeeld tilapia, die relatief weinig en ook nog eens laagwaardig voer nodig heeft. En tilapia is ook nog eens een lekker visje.’

Lees ook: