Als jij een liedje hoort, regelt Buma/Stemra het geld. Maar ze frauderen met de eigen boekhouding

Gerommel in de boekhouding. Fraude, door onder meer de financieel directeur. Incompetentie van de accountants: dat komt allemaal naar voren uit een nieuw onderzoek naar muziekrechtenorganisatie Buma/Stemra.

Zorgwekkend, want bijna iedereen die iets met muziek doet, is van Buma/Stemra afhankelijk.

Overal waar muziek wordt gebruikt, int de organisatie geld voor Nederlandse liedschrijvers en muziekuitgevers. Of je een lied nou hoort in je stamkroeg of de Albert Heijn, op Pinkpop, 3FM of Spotify: het geld loopt via Buma/Stemra. In 2015 keerde zij 174 miljoen euro uit.

Het onderzoek dat de fraude toont, is aangevraagd door Wim van Limpt, sinds vorig jaar Buma/Stemra’s directeur. Hij had al zorgen over de financiële verslaglegging, en toen zei een klokkenluider hem dat er met geld is gesjoemeld. Dus liet Van Limpt de cijfers van 2015 en 2016 onder de loep nemen.

We kennen wel een deel van de resultaten. Het Financieele Dagblad meldt dat er voor miljoenen is geschoven^* om kosten kunstmatig rond de wettelijke norm te houden. Die norm is een belangrijk criterium voor de bonussen van de directie.

Maar verder weten we niet wat er in het onderzoeksrapport staat. Gevraagd om inzage noemt de directeur het ‘een interne aangelegenheid.’ Hij zegt dat hij zorgvuldig wil zijn, en dat hij Buma/Stemra’s leden eind oktober zal inlichten tijdens een speciale vergadering.

Ondertussen laat de persvoorlichter van Buma/Stemra weten dat zelfs hij het rapport niet heeft en ook niet gaat krijgen.

Deze geheimhouding doet sommige liedschrijvers en kenners twijfelen aan Van Limpts belofte Buma/Stemra transparant te maken. Vooral omdat het bedrijf diezelfde belofte in het verleden maakte en verbrak. Dit schandaal is dan ook geen incident. Ik doe al langer journalistiek onderzoek naar Buma/Stemra, en vier thema’s keren steeds terug: ondoorzichtigheid, financiële wanorde, belangenverstrengeling en falend toezicht.

Buma/Stemra is ondoorzichtig, ook voor het bestuur

Laten we beginnen bij het gebrek aan transparantie. Het bestuur van Buma/Stemra bestaat uit acht liedschrijvers, vier muziekuitgevers, een voorzitter en een secretaris. Zij horen Buma/Stemra’s directie te controleren. Maar in de praktijk zijn ze vaak buitenspel gezet.

Dat zeggen bestuursleden Henk Westbroek en Hans Kosterman al in 2011 tegen de Volkskrant. Ze spreken van ‘bestuurlijke krankzinnigheid.’ Westbroek vertelt dat de directie een klein deel van het bestuur van alles op de hoogte houdt. ‘Alles wat zij te horen krijgen, krijgt het stempel vertrouwelijk of geheim.’

De rest is volgens Westbroek van vrijwel niets op de hoogte. ‘Toen wij over een nieuwe directeur stemden en wilden weten wat die ging verdienen, mochten we dat niet weten.’

Een treffend voorbeeld, want vier jaar later moet diezelfde directeur, Hein van der Ree, opstappen omdat hij weigert zijn salaris terug te schalen tot het wettelijke plafond van 180.000 euro. Hij krijgt een vertrekpremie van bijna vijf ton.^*

Ik spreek geregeld mensen die hier verontwaardigd over zijn, want die premie betekent een half miljoen minder om uit te keren aan rechthebbenden. Maar er is niks aan te doen, want de premie staat vast in het contract van de directeur. Een afspraak waar gros van het bestuur niet van mocht weten.

Er is gewaarschuwd voor financiële wanorde

In 2012, een jaar na het interview met Westbroek en Kosterman, slaat een ander bestuurslid alarm. Shaif Basier, tevens financieel specialist, schrijft in een brief aan Buma/Stemra’s leden dat de directie en sommige bestuurders onderzoek naar kritische financiële vragen saboteren.

Ook de oprichting van een interne onderzoekscommissie wordt volgens Basier gesaboteerd. Hij waarschuwt voor het gebrek aan transparantie en problemen met de uitkeringen aan liedschrijvers.

Basier trekt zich terug uit het bestuur. Bestuursvoorzitter Leo de Wit reageert^* dat de alarmbrief ‘in alle opzichten de werkelijkheid niet raakt.’

Er waren al voorbeelden van belangenverstrengeling

Je gaat je afvragen waarom de waarschuwingen niet serieuzer worden genomen. Want los van de honderden miljoenen euro’s die op het spel staan, zijn er op dat moment al gevallen van belangenconflicten en machtsmisbruik aan het licht gekomen.

Neem de directeur van M&I Publishing, een grootleverancier van achtergrondmuziek voor televisie. In 2009 krijgt hij 2 miljoen euro royalty’s van Buma/Stemra. Het probleem: M&I is direct gelieerd aan SoundAware, het bedrijf dat meet hoe vaak muziek op radio en tv is gedraaid. Die meting is de basis waarop Buma/Stemra royalty’s verdeelt.

Buma/Stemra laat de kwestie onderzoeken. Het onderzoeksrapport wil ze niet openbaar maken, maar de Volkskrant krijgt het te pakken. Volgens de onderzoekers wist Buma/Stemra van de nauwe band tussen de twee bedrijven, en had ze daar meer aan moeten doen.

Door de verwevenheid van M&I en SoundAware ligt machtsmisbruik op de loer. Een tijdje later wordt een bestuurslid binnen Buma/Stemra ook echt betrapt op machtsmisbruik: Jochem Gerrits.

Jochem is benaderd door Melchior Rietveldt, een componist die zijn royalty’s niet heeft gekregen. Hoewel het zijn plicht is de componist te helpen, wil hij dat alleen doen als de compositie bij zijn muziekuitgeverij wordt ingeschreven, waardoor hij een fors percentage zal opstrijken.

Machtsmisbruik ligt op de loer

Maar het telefoongesprek waarin hij dit voorstelt wordt uitgezonden op tv en Jochem moet ontslag nemen. Buma/Stemra belooft het bestuur transparanter te maken. Ironisch genoeg bepaalt ze tegelijk dat bestuursleden voortaan geen kritiek meer naar buiten mogen brengen. Zo werkt de organisatie de openheid die ze belooft direct tegen.

Net als deze voorbeelden, wijst ook mijn onderzoek op belangenconflicten die liedschrijvers geld kosten. En net als in deze voorbeelden, zijn ook in mijn onderzoek muziekuitgevers vaak de boosdoener. Mijn vorige artikel ging over liedschrijvers die decennia lang royalty’s zijn misgelopen. Dit geld belandde bij hun uitgevers.

Wie de verhalen op een rij zet vraagt zich af wie Buma/Stemra controleert. Daar is een overheidsorgaan voor: het College van Toezicht Auteursrechten.

De toezichthouder schoot tekort

Dit college is bij wet verplicht^* erop toe te zien dat Buma/Stemra belangenverstrengeling vermijdt. In de nasleep van het schandaal rond Jochem Gerrits, laat het College de boekhouding controleren door accountant KPMG. De conclusie?^* ‘Geen aanleiding om te vermoeden dat er sprake is van financieel wanbeleid.’

Maar hier komt het: KPMG was al sinds jaar en dag Buma/Stemra’s vaste accountant. Met andere woorden: KPMG controleerde cijfers die het zelf al had goedgekeurd.

En nu is er dan het nieuws over fraude in de boekhouding. Het College noemt dit ‘zorgwekkend.’ Maar juist het College had moeten controleren dat Buma/Stemra een goede boekhouding bijhoudt.

Hoe nu verder?

Ik zei het al aan het begin: er is een patroon van ondoorzichtigheid, financiële wanorde, belangenverstrengeling en falend toezicht. Buma/Stemra’s directeur, Van Limpt, zegt er het volgende over tegen mij: ‘Door ervaringen uit het verleden hangt er een zweem van wantrouwen over ons. Dat is een imago waar we mee te dealen hebben. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard.’

Van Limpt zegt al sinds hij in 2016 aantrad dat Buma/Stemra transparanter en efficiënter moet. Dit onderzoek is een stap in die richting. Er is zelden zoveel momentum geweest om Nederlands belangrijkste muziekbedrijf op te schonen.

Toch is er nog veel onduidelijk. Begin deze week schreef Van Limpt een e-mail aan Buma/Stemra’s leden, maar daarin staat weinig informatie. Er staat dat het bestuur ‘onvoldoende is geïnformeerd over belangrijke financiële beslissingen,’ dat boekhoudkundige regels niet zijn gevolgd en dat ‘voorzieningen en reserveringen onjuist werden opgevoerd.’

Kan het niet concreter? Dit schandaal is het nalatenschap van de vorige directie. De toenmalige directeur is al weg, de huisjurist en financieel directeur hebben zich tijdens het onderzoek ziek gemeld en zitten al maanden thuis, en Van Limpt heeft een herstructurering van het bedrijf aangekondigd. Hij wil een frisse start.

Maar dat vergt meer dan een schoonmaakbeurt; het vergt ook openheid. Niet alleen vanuit Van Limpt, ook vanuit het bestuur. En daar knelt het volgens bestuurslid Henk Westbroek.

Die vertelt me dat de directeur niet gelijk iedereens steun had toen het onderzoek begon. Enkele bestuurders ‘liepen niet over van enthousiasme, om maar eens een understatement te gebruiken.’ Ook is geprobeerd ‘het lopende onderzoek nog on hold te zetten.’

Op 30 oktober zal Van Limpt het onderzoek bespreken tijdens een speciale vergadering met Buma/Stemra’s leden. Iedereen van de caféhouder die muziek draait, tot de songwriter die de muziek bedenkt, is afhankelijk van hoe hij afhandelt wat hij in gang heeft gezet.

Dit verhaal is mede tot stand gekomen door steun van Stichting Matchingfonds De Coöperatie. Er waren geen enkele inhoudelijke of anderszins beperkende voorwaarden aan deze steun verbonden.

Correctie: In een eerdere versie stond dat Buma/Stemra een bedrijf is. Buma is een vereniging, Stemra een stichting, dus de tekst is aangepast. (Al noemt de directeur Buma/Stemra zelf ook wel een bedrijf.​)^*

Meer lezen?