True Detective: een moordmysterie om bij te mediteren

Het is 1995. In een eindeloos suikerveld in Louisiana staat een grote grillige boom, zo’n boom die veel heeft meegemaakt van de roerige geschiedenis van het Amerikaanse zuiden. Tussen de dikke wortels zit op haar knieën een naakte vrouw, de handen in gebed aan elkaar gebonden, op haar hoofd een gewei. Haar kleur verraadt dat ze al een tijdje dood is. Aan de boom bungelen knutselwerkjes van gebundelde takjes, even raadselachtig als het spiraalteken op de rug van het slachtoffer.

‘Them symbols, they’re satanic’, zegt een politieagent ter plaatse, terwijl de camera langzaam rond de boom draait en dicht over de dode rug van de vrouw kruipt.

De openingsscène van HBO’s nieuwe serie True Detective bevat alle elementen die het eerste seizoen al zo’n unieke ervaring maakten: grimmigheid, traagheid en de dubieuze esthetiek van religieuze rituelen die de mistroostige omgeving waar alles zich in afspeelt een vreemde beladenheid geven.

De gezinsman en de loner

De plaats delict wordt onderzocht door twee rechercheurs zoals je ze zou kunnen dromen: nukkig, afgestompt, korte botte zinnetjes brommend. De mannen, die samen op de zaak gezet zijn, dragen dezelfde donkerblauwe regenjas, kijken even stuurs uit hun ogen, maar blijken al snel wezenlijk verschillend.

Marty Hart (Woody Harrelson) heeft een vrouw en twee kinderen. Rust Cohle (een overdonderende  Matthew McConaughey) slaapt alleen, in een studio met slechts een matras, een doos boeken en een kruis aan de muur. Religieus is hij niet; hij gebruikt het kruis om te mediteren. ‘I contemplate the idea of allowing your own crucifixion,’ zegt hij tegen Marty, zijn blik op oneindig.

‘I contemplate the idea of allowing your own crucifixion,’ zegt hij tegen Marty, zijn blik op oneindig

Daarmee is de toon gezet, en manifesteert zich het grote verschil tussen de twee. Rust plaatst zich buiten de maatschappij en onttrekt zich aan alle pretenties die daarbij horen. ‘Weet je wat het echte verschil is tussen jou en mij’, vraagt Marty hem. ‘Ontkenning,’ antwoordt Rust. Hij is een pessimist in filosofische zin, zegt hij, maar stelt zich ten doel om alles te zien voor wat het is – dat hij de nadruk legt op de duistere kanten van het mensdom moge duidelijk zijn.

Wat de conservatievere Marty daarvan vindt, is ook duidelijk: ‘Past a certain age, a man without a family can be a bad thing...’ zegt hij, als hij zeventien jaar na de zaak, in 2012, net als Rust verhoord wordt over wat er precies gebeurd is. (Marty is kaler, maar keurig. Rust ziet er inmiddels uit als een bebaarde hippie met een drankprobleem.) De serie switcht tussen dit verhoor en het onderzoek jaren geleden. Opvallend langzaam ontvouwt zich het verhaal van de zaak en groeit het vermoeden dat er destijds iets vreemds gebeurd is bij het onderzoek.

Een herinnering van een plek

Tussen Rust en Marty is het geen bromance op het eerste gezicht – ze blijken elkaar na de moordzaak ook uit het oog verloren te zijn – maar ze werken effectief samen. Ze grazen de staat af, langs motorclubs, hoerenhuizen, uitgestorven moerasdorpen, afgebrande kerken. Hoe desolaat die door white trash bevolkte regionen ook zijn, nergens verdwijnt de sluier van mysterie die overal overheen hangt, als het spookachtige Spaanse mos over de oude zuidelijke bomen.

‘This place is like someone’s memory of a town,’ zo benadrukt Rust ergens de vreemde sfeer van het landschap, ‘and the memory is fading.’

Tot ergernis van Marty, die zo nuchter mogelijk probeert te blijven en krampachtig vasthoudt aan bekende grenzen, daalt Rust steeds dieper af in zijn misantropische overpeinzingen. Terwijl ze de occulte aanwijzingen proberen te duiden, de herkomst ervan proberen te traceren, filosofeert Rust over religie en de kwaadaardige sprookjes die gelovigen zichzelf vertellen. Hij heeft een soort zesde zintuig voor wat hij de ‘psychosfeer’ van het landschap noemt, maar religie, vindt hij, is niets meer dan een narratief om angst te absorberen.

Het wantrouwen ten opzichte van verhalen komt ook terug in de manier waarop de serie zich ontwikkelt. De geschiedenis wordt vanuit allerlei hoeken bevraagd. Het valt op dat de twee blonde zuiderlingen verhoord worden door twee zwarte rechercheurs, terwijl er in 1995 geen zwarte agent te zien was op het bureau – alsof er een extra kritische instantie op de zaak is gezet. True Detective speelt met onbetrouwbaarheid van perspectief, dubbele motieven, zogenaamde zekerheden – niet alleen in de zaak, maar ook in de privélevens van de twee mannen.

Er valt geen mus van het dak zonder gevolgen

De serie reflecteert op het eigen genre en de verwachtingen die daarbij horen, experimenteert ermee. Het gezinsdrama van Marty krijgt ongebruikelijk veel ruimte. De zaak verdwijnt soms haast naar de achtergrond, waardoor het tempo lager ligt dan bij een gemiddelde misdaadserie. Daarin voelt de waarheid, de oplossing, doorgaans als iets vindbaars en fungeert als belangrijkste drijfveer. Maar in True Detective betreft het grootste raadsel niet de occulte moord, maar de rafelranden van de menselijke natuur, zoals het zompige Louisiana die geweldig weerspiegelt en zoals Marty die ook in zichzelf ontdekt.

In True Detective betreft het grootste raadsel niet de occulte moord, maar de rafelranden van de menselijke natuur, zoals Marty die ook in zichzelf ontdekt

Die samenhang, de voelbare relevantie van elk beeld, elke zin, elk symbool, hebben er misschien iets mee te maken dat True Detective niet, zoals de meeste series tegenwoordig, geschreven is in een writer’s room, maar uit de pen komt van één persoon, de scenarist en romanschrijver Nic Pizzolatto. Nu is al heel vaak opgemerkt dat kwaliteitsseries de negentiende-eeuwse romans van nu zijn, maar de literaire kwaliteit is hier wel heel aanwijsbaar. Er valt geen mus van het dak zonder dat het een gevolg heeft.

Een hoger niveau

Met het – meestal trage – tempo wordt overigens gevarieerd. De vierde aflevering kent een denderende, in één take geschoten scène waarin een overval uit de hand loopt. Bijna acht minuten lang zit de camera Rust op de hielen, volgt hem door kamers van huizen, door stegen en straten van de zwarte getto waar de pleuris is uitgebroken. De chaos is extra benauwend door de spectaculair heldere geluidsdetails: schreeuwende bendeleden, klapwiekende helikopters, gierende sirenes. 

De moord alleen al is fascinerend genoeg om de aandacht vast te houden, de chemie tussen de twee antihelden is even knisperend als de transcendentale sfeer

Hoewel het duidelijk geen traditionele whodunnit wil zijn, heeft True Detective alle suspense en verteltechnische vernuftigheid van een degelijke detective. De moord alleen al is fascinerend genoeg om de aandacht vast te houden, de cliffhangers zijn eersteklas en de chemie tussen de twee antihelden is even knisperend als de transcendentale sfeer. 

Waar de BBC-hitserie Luther met de geniale, anarchistische John Luther een rechercheur introduceerde die – een beetje als een omgekeerde priester – de grensgebieden van de moraal verkent en in twijfel trekt, gaat True Detective een stap verder en tilt het genre naar een hoger niveau met de ongrijpbare existentialist Rust, een ware detective, die ons confronteert met de moeilijk kenbare grenzen van de realiteit.  

True Detective is elke maandag te zien op HBO. 

YouTube